Bulgaars
- Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien Bulgare.
Bulgaars (български език, bǎlgarski ezik, [ˈbɤɫɡɐrski ɛˈzik], ) is 'n Indo-Europese taal en 'n lid van die Suid-Slawiese taalgroep van die Slawiese tale. Bulgaars word deur sowat 8 miljoen mense gepraat, veral in Bulgarye.
| Bulgaars български език bǎlgarski ezik | ||
|---|---|---|
| Uitspraak: | [ˈbɤɫɡɐrski ɛˈzik] | |
| Gepraat in: |  Bulgarye Noord-Masedonië Roemenië Griekeland Turkye Serwië Albanië Kosovo Moldowa Oekraïne
| |
| Gebied: | Balkan | |
| Totale sprekers: | 8 miljoen[1] | |
| Rang: | 61 | |
| Taalfamilie: | Indo-Europees Slawies Suid-Slawies Suidoos-Slawies Bulgaars | |
| Skrifstelsel: | Cyrilliese alfabet | |
| Amptelike status | ||
| Amptelike taal in: |  Europese Unie Bulgarye Berg Athos
| |
| Gereguleer deur: | Instituut van Bulgarye | |
| Taalkodes | ||
| ISO 639-1: | bg | |
| ISO 639-2: | bul | |
| ISO 639-3: | bul | |
| ||
| Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat. | ||
Verspreiding wysig
Bulgaars is die amptelike taal van die Republiek van Bulgarye. Dit word ook in Kanada, Griekeland, Hongarye, Israel, Moldowa, Noord-Masedonië, Roemenië, Rusland, Serwië, Turkye, Oekraïne, die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State gepraat. Met die toetreding van Bulgarye in 2007 het Bulgaars een van die Europese Unie se amptelike tale geword en die Cyrilliese alfabet een van die EU se amptelike skryfstelsels, naas die Griekse en die Latynse alfabet.[2]
Sommige taalkundiges, insluitende taalnavorsers in Bulgarye en Griekeland, klassifiseer die Masedoniese taal as 'n streekdialek van Bulgaars.
Geskiedenis wysig
Die ontwikkeling van Bulgaars kan in 'n aantal geskiedkundige tydperke verdeel word:
- Die prehistoriese tydperk (in wese Protoslawies) het tussen die Slawiese inval in die oostelike Balkan en die sendingstog van Cyrillus en Methodius na Groot Morawië in die jare 860.
- Ou Bulgaars (9de tot 11de eeu), ook bekend as Ou Kerkslawies) was die taal wat deur Cyrillus en Methodius en hulle volgelinge gebruik is om die Bybel en ander liturgiese literatuur uit Grieks te vertaal.
- Middel Bulgaars (12de tot 15de eeu was 'n taal met 'n ryk letterkundige aktiwiteit en groot innovasies. Moderne Bulgaars dateer van die 16de eeu af aan; die hedendaagse geskrewe taal is gegrond op die 19de eeuse Bulgaarse volkstaal.
Die geskiedkundige ontwikkeling van Bulgaars kan beskryf word as 'n oorgang van 'n hoogs sintetiese taal (Ou Bulgaars) tot 'n tipiese analitiese taal (Moderne Bulgaars) met Middel-Bulgaars as die middelpunt van die oorgang. Dit is 'n uitsonderlike ontwikkeling binne die Slawiese taalfamilie, aangesien die ander Slawiese tale, soos Pools en Russies, uitgesproke sinteties is.
Minder as 200 woorde bly oor uit die taal van die Proto-Bulgare wat van Sentraal-Asië af na die hedendaagse Bulgarye getrek het en uiteindelik die plaaslike slawetaal aangeneem het. Die Bolgaarse taal kon 'n lid van die Turkse of Irannese taalfamilie (Pamiertale) gewees het. Dié taal se klassifikasie is egter onduidelik. Dit is in elk geval onverwant aan Bulgaars.
Ou Bulgaars is die eerste Slawiese taal wat skriftelik vasgelê is. Aangesien die Slawiese eenheid tot in die laat oudheid behoue gebly het, is die taal aanvanklik языкъ словяньскъ genoem – "die Slawiese taal". In die Middel-Bulgaarse tydperk is die naam geleidelik vervang met die naam: языкъ блъгарьскъ, die Bulgaarse taal. In sommige gevalle is die naam, языкъ блъгарьскъ, nie alleen vir die kontemporêre Middel-Bulgaarse taal van die oorskrywers gebruik nie, maar ook vir die Ou Bulgaarse tydperk en selfs die sending van Cyrillus en Methodius na Groot Morawië. 'n Noemenswaardige voorbeeld van die anachronisme is die Diens van Sint Cyril van Skopje (Скопски миней), 'n 13de eeuse Middel-Bulgaarse manuskrip uit Noord-Masedonië waarvolgens Cyrillus met Bulgaarse boeke onder die Morawiese Slawe gepreek het. Die eerste aanhaling waarin na die Bulgaarse taal verwys word, in plaas van die Slawiese taal, kom uit die werk van die Griekse kerklui van die Bulgaarse Aartsbiskop van Ohrid in die 11de eeu, byvoorbeeld in die Griekse hagiografie van Sint Clement van Ohrid by Theophylact van Ohrid (laat 11de eeu).
Algemene kenmerke wysig
Bulgaars is oor eeue heen in tipologiese opsig deur 'n (onbekende) substraat, Nieu-Grieks as adstraat en Turk-Bulgaars as superstraat verander.[3] So vertoon die taal verskeie taalkundige innovasies wat dit onderskei van ander Slawiese tale, soos die uitskakeling van deklinasie (verbuiging) van die selfstandige naamwoord; die ontwikkeling van 'n bepaalde lidwoord, wat aan die einde van selfstandige naamwoorde geheg word (moontlik oorgeërf van die Bolgaarse taal); die gebrek aan die werkwoord infinitief van werkwoorde; en die behoud en verdere ontwikkeling van die Protoslawiese werkwoordstelsel. Dit het verskeie werkwoordvorme om, nie-waargeneemde, oorvertelde en onsekere aksie aan te dui.
Bulgaars is deel van die Balkan taalkundige eenheid, wat ook Grieks, Roemeens, Albanees en sommige Serwiese dialekte insluit. Ofskoon dié tale 'geneties' gesien nie nouer aan mekaar verwant is as, byvoorbeeld, aan Latyn en Kelties, deel die meeste van die tale bogenoemde eienskappe (bv. bepaalde lidwoord, verlies van infinitief, ingewikkelde werkwoordstelsel) en baie ander. Die algehele verlies van deklinasie blyk egter uitsluitlik Bulgaars te wees en dit onderskei die taal van sowel die Slawiese tale as van die ander Balkantale (selfs al kan dit as 'n logiese uitvloeisel van Balkanisering van die taal gesien word). Dit is een van die kenmerke van 'n analitiese taal. Die onwaargeneemde aksie-werkwoordvorm word deur sommige taalkundiges aan Turkse invloede toegeskryf.
Alfabet wysig
In 886 het Bulgarye die Glagolitiese alfabet wat in 850 deur Cyrillus en Methodius ontwerp is aangeneem. Die Glagolitiese alfabet is geleidelik in die eeue daarna deur die Cyrilliese alfabet, wat om die Preslav Letterkundige Skool in die begin van die 10de eeu ontwikkel is, verplaas. Die meeste van die letters in die Cyrilliese alfabet is van die Griekse alfabet geleen; dié waarvoor daar nie 'n Griekse ekwivalent was nie is deur vereenvoudigde Glagolietiese letters voorgestel (soos die versagtings- en verhardingstekens).
Onder invloed van gedrukte boeke uit Rusland, het die Russiese, vereenvoudigde, Burgerlike Skrif (graždanskij šrift) in 1708 van Tsaar Pieter I (sien Hervormings van Russiese Ortografie) die ou Middel-Bulgaarse/Kerkslawiese skryfwyse teen die einde van die 18de eeu vervang. Verskeie Cyrilliese alfabette met 28 tot 44 letters is in die begin en middel van die 19de eeu gebruik tydens pogings om Moderne Bulgaars te kodifiseer totdat 'n alfabet met 32 letters, voorgestel deur Marin Drinov in die jare 1870 na vore getree het. Die alfabet van Marin Drinov is gebruik tot met die ortografiese hervorming van 1945 toe die letters jat (ѣ, e 'dvojno of "dubbel e" genoem), en joes (ѫ) uit die alfabet verwyder is. Die huidige Bulgaarse alfabet het dus slegs 30 letters.
Die onderstaande tabel gee die majuskelvorme (hooflettervorme) van letters in die Bulgaarse alfabet, saam met die Internasionale Fonetiese Alfabet (IFA) waardes vir die klank van elke letter:
| А /a/ |
Б /b/ |
В /v/ |
Г /g/ |
Д /d/ |
Е /e/ |
Ж /ʒ/ |
З /z/ |
И /i/ |
Й /j/ |
| К /k/ |
Л /l/ |
М /m/ |
Н /n/ |
О /o/ |
П /p/ |
Р /ʀ/ |
С /s/ |
Т /t/ |
У /u/ |
| Ф /f/ |
Х /x/ |
Ц /ʦ/ |
Ч /tʃ/ |
Ш /ʃ/ |
Щ /ʃt/ |
Ъ /ə/ |
Ь1 // |
Ю /ju/ |
Я /ja/ |
1 maak konsonante voor 'o' sagter
Bulgaars word geskryf in 'n aangepaste weergawe van die Cyrilliese alfabet:
а б в г д е ж з и й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ь ю я
Die letters ë, ы, en э wat in Russies voorkom en onderskeidelik die tweeklank /yo/, die 'harde' y (uitgespreek as 'n kruising tussen /əI/ en Afr. /ui/) en 'n oop 'e' verteenwoordig, ontbreek in Bulgaars.
Transliterasie-tabel van Bulgaars wysig
Die transliterasie van Bulgaarse Cyrilliese alfabet in die Latynse alfabet is gemaak met die Gestroomlynde transliterasie-stelsel:[4][5][6]
| А A |
Б B |
В V |
Г G |
Д D |
Е E |
Ж ZH |
З Z |
И I |
Й Y |
| К K |
Л L |
М M |
Н N |
О O |
П P |
Р R |
С S |
Т T |
У U |
| Ф F |
Х H |
Ц TS |
Ч CH |
Ш SH |
Щ SHT |
Ъ A |
Ь Y |
Ю YU |
Я YA |
Verwysings wysig
- ↑ "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Bulgarian" (in Engels). Ethnologue. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 April 2020. Besoek op 27 April 2016.
- ↑ Leonard Orban (24 Mei 2007). "Cyrillic, the third official alphabet of the EU, was created by a truly multilingual European" (PDF). europe.eu (in Engels). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2019. Besoek op 27 April 2016.
- ↑ (de) Heinz F. Wendt (red.): Das Fischer Lexikon – Sprachen. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 1977, bl. 304-305
- ↑ (en) L.L. Ivanov, Toponymic Guidelines for Antarctica, Antarctic Place-names Commission of Bulgaria, Sofia, 1995.
- ↑ (en) L.L. Ivanov, On the Romanization of Bulgarian and English Geargiveer 19 Oktober 2012 op Wayback Machine, Contrastive Linguistics, XXVIII, 2003, 2, bl. 109-118. ISSN 0204-8701; Errata, id., XXIX, 2004, 1, bl. 157.
- ↑ (bg) Bulgaarse Wet van Transliterasie. Die Staat Koerant # 19, 13 Maart 2009. ISSN 0205-0900
Eksterne skakels wysig
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Bulgaars. |
| Sien Bulgaars in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
- Leer Bulgaars op die Internet
- Gratis materiaal vir mense wat Bulgaars wil leer Geargiveer 19 Februarie 2004 op Wayback Machine
- Ethnologue verslag vir Bulgaars
- Bulgarian–English dictionary Geargiveer 7 Junie 2013 op Wayback Machine van SA Dictionary
- Bulgarian–English Dictionary: van Webster's Online Dictionary — the Rosetta Edition.