Colorado
Colorado (Engels: State of Colorado, afkorting CO) is 'n deelstaat in die weste van die Verenigde State van Amerika met 'n bevolking van 5,76 miljoen in 2019. Dit lê tussen die Rotsgebergte (die Rockies) en die Groot Vlaktes. Denver is die hoofstad asook die grootste stad. Ander stede sluit in Aspen (bekend vir ski) en Boulder.[1]
| Deelstaat Colorado | |||||
| |||||
| Bynaam(e): Centennial State | |||||
 | |||||
| Amptelike taal(e) | Engels | ||||
| Hoofstad | Denver | ||||
| Grootste stad | Denver | ||||
| Area | 8ste in die V.S. | ||||
| - Totaal | 269 837 km2 | ||||
| - Wydte | 451 km | ||||
| - Lengte | 612 km | ||||
| - Water | 962 km2 | ||||
| - % water | 0.36 % | ||||
| - Breedtegraad | 37°N tot 41°N | ||||
| - Lengtegraad | 102°03'W tot 109°03'W | ||||
| Bevolking | 22ste in die V.S. | ||||
| - Totaal | 5 029 196 | ||||
| - Digtheid | 18,64/km2 37ste in die V.S. | ||||
| Hoogte | |||||
| - Hoogste punt | Mount Elbert 4 401 m | ||||
| - Gemiddeld | 2 073 m | ||||
| - Laagste punt | Arikareerivier 1010 m | ||||
| Toetrede tot die Unie | 1 Augustus 1876 (38ste) | ||||
| Goewerneur | Jared Polis (D) | ||||
| Luitenant-Goewerneur | Dianne Primavera (D) | ||||
| Wetgewer | Colorado Algemene Vergadering | ||||
| - Hoërhuis | Senaat | ||||
| - Laerhuis | Huis van Verteenwoordigers | ||||
| V.S. Senatore | Michael Bennet (D) Cory Gardner (R) | ||||
| Tydsone | Amerikaanse Bergtyd: UTC-7 Somertyd: UTC-6 | ||||
| Afkortings | CO US-CO | ||||
| Webblad | www.colorado.gov | ||||
Colorado word in die noorde deur Wyoming en Nebraska, in die ooste deur Nebraska en Kansas, in die suide deur Oklahoma en Nieu-Meksiko, en in die weste deur Utah begrens. Colorado is een van die state wat geen natuurlike grense het nie. Die deelstaat is bekend vir sy natuurskoon en berge en is 'n gewilde vakansiebestemming. Mount Elbert, Colorado se hoogste bergpiek, is 4 401 m.
Colorado se bynaam is Centennial State.
Die Coloradorivier ontspring in die Rocky Mountains Nasionale Park in die deelstaat.
Die staat Colorado is vernoem na die Colorado-rivier, Spaans vir "rooierige kleur". Die standaard afkorting vir die staat is CO.[2][3][4]
Geskiedenis wysig
Die streek waartoe die huidige Colorado behoort, word al meer as 13 000 jaar deur inheemse Amerikaners bewoon. Opgrawings in Larimer County het artefakte opgegrawe wat dateer uit 11 200 vC. tot 3000 v.C. Die Anasazi het in die valleie en mesas van die Colorado-plato gewoon. Die Ute het die bergvalleie van die suidelike en westelike Rotsgebergte bevolk. Die Arapaho en die Cheyenne het weswaarts beweeg om op die Hooglande te jag.
Die Verenigde State het 'n territoriale aanspraak op die oostelike flank van die Rotsgebergte verkry deur Frankryk se 1803 Louisiana-aankoop. Dit het gelei tot 'n konflik met Spanje se bewering dat 'n groot streek rondom die kolonie Santa Fe de Nuevo van Meksiko 'n soewereine handelsgebied was. Zebulon Pike het in 1806 'n verkenningsekspedisie van die Amerikaanse weermag na die betwiste gebied gelei. Pike en sy manne is in Februarie van die volgende jaar in die San Luis-vallei gearresteer deur Spaanse ruiters. Hulle was eers na Chihuahua gebring en toe Meksiko in Julie gedeporteer.
Die Verenigde State het afstand gedoen van sy aanspraak op alle grond suid en wes van die Arkansasrivier in die aankoop van Florida van Spanje met die 1819 Adams-verdrag. Meksiko het uiteindelik in 1821 onafhanklikheid verkry, maar sy noordelike gebiede aan die Verenigde State afgestaan ná die Meksikaans-Amerikaanse Oorlog, met die 1848-vrede van Guadalupe Hidalgo. In 1849 het die Mormone van Deseret die buitewettige Voorlopige Staat Deseret gestig, wat op die hele Greenriver-waterskeiding en die Colorado aanspraak gemaak het. Die federale regering het geweier om hierdie staat te erken, waarna die Mormone vir meer as 20 jaar daarvan weerhou is om die gebied oos van die Greenriver te koloniseer. Die Verenigde State het die gebied van die toekomstige Colorado verdeel in die Nieu Mexico-en Utah-gebiede, beide geskep in 1850, en die Kansas en Nebraska-gebiede, beide geskep in 1854.[5][6][7]
Die meeste Amerikaanse setlaars wat weswaarts na Oregon, Deseret of Kalifornië getrek het, het die harde Rotsgebergte vermy. In plaas daarvan het hulle die North Flat en die Sweetwaterriver gevolg deur wat nou Wyoming is. Op 9 April 1851 het Spaanse setlaars van Taos, Nieu-Mexico, die dorpie San Luis gestig, toe nog in die Nieu-Mexico-gebied, maar wat later Colorado se eerste permanente Europese nedersetting sou word.
In Julie 1858 is goud gevind langs die Suid-Platterivier, wat gelei het tot die Pike's Peak Gold Rush. Die hoeveelheid goud wat langs die riviere en strome in hierdie streek gevind is, het vinnig afgeneem, maar mynwerkers het goud, silwer en ander minerale in die nabygeleë berge ontdek, wat meer waardevol was. Dit het gelei tot 'n groot bevolkingstoename. Baie van die nedersettings wat gebou is, het later in spookdorpe verander toe die goud opraak en die mark ineengestort het, maar sommige het as dobbel- of ski-oorde oorleef. 'n Voorbeeld van laasgenoemde is die deftige Aspen.
Die Voorlopige Regering van die Gebied van Jefferson is op 24 Augustus 1859 gestig, maar die nuwe gebied het geen federale hulp ontvang nie. Die verkiesing van Abraham Lincoln as president van die Verenigde State op 6 November 1860 het gelei tot die afskeiding van die ses slawestate en die bedreiging van 'n burgeroorlog. Om die politieke mag van die vrye state te vergroot, is die oostelike gedeelte van die Gebied van Kansas deur die Republikeins-geleide Amerikaanse Kongres versnel, om tot die Unie as die Vrystaat van Kansas toegelaat te word op 29 Januarie 1861. Dit het die westelike deel van die gebied, insluitend die goudvelde, ongeorganiseerd gelaat.
Dertig dae later, op 28 Februarie 1861, het uittredende president James Buchanan 'n wet van die Kongres onderteken wat die Vrye Gebied van Colorado tot stand gebring het. Colorado se oorspronklike grense het tot vandag toe onveranderd gebly. Die naam Colorado is gekies omdat daar algemeen geglo is dat die Coloradorivier in hierdie gebied ontstaan het. Vroeë Spaanse ontdekkingsreisigers het die rivier die Rio Colorado genoem, vanweë die rooibruin slik wat die rivier van die berge af gedra het.
In 1864 het 'n gewapende konflik tussen die Indiane en die Verenigde State, die Colorado-oorlog, daartoe gelei dat alle Colorado-Indiane na Oklahoma gedeporteer is.
Die Amerikaanse kongres het op 3 Maart 1875 'n bemagtigende wet aangeneem wat die voorwaardes uiteengesit het vir die gebied van Colorado om 'n staat te word. Op 1 Augustus 1876, 28 dae na die eeufees van die Verenigde State, het president Ulysses S. Grant 'n proklamasie onderteken wat die staat Colorado tot die Unie as die 38ste staat toegelaat het. Colorado is as gevolg hiervan die "Eeufeesstaat" genoem. Die 1878-ontdekking van 'n groot silwerertsneerslag naby Leadville het tot die Colorado Silver Boom gelei. Die Sherman Silver Purchase Act van 1890 het silwermynbou versterk, maar die wet se herroeping in 1893 het gelei tot die ineenstorting van die staat se myn- en landbou-ekonomie.
Vroue in Colorado het op 7 November 1893 stemreg verkry. Colorado het die eerste staat in die Verenigde State geword wat algemene stemreg ingestel het.
Met die 1930-sensus het Colorado 'n bevolking van meer as een miljoen gehad. Die staat het in die 1930's onder die Groot Depressie en die Stofbak gely, maar 'n groot immigrasiegolf na die Tweede Wêreldoorlog het die ekonomie 'n hupstoot gegee. Toerisme en die hoë-tegnologie industrie het belangrike steunpilare van die ekonomie geword. Met die 2000-sensus het Colorado 'n bevolking van meer as 4,3 miljoen gehad.
Drie oorlogskepe van die Amerikaanse vloot is die USS Colorado genoem. Die eerste USS Colorado is na die rivier vernoem, die ander twee na die staat.
Aardrykskunde wysig
Die grense van die staat Colorado word gevorm deur 'n reghoek wat tussen 37° N en 41° N en tussen 102°3' W en 109°3' W lê. Weens die kromming van die aarde is die suidelike grens een en 'n half kilometer langer as die noordelike grens. Colorado, Wyoming en Utah is die enigste Amerikaanse state wat geen natuurlike grense het nie, maar word begrens deur meridiane en parallelle sirkels. Toe die die regering se landmeter die grenspunte van die Colorado-gebied bepaal het, het klein metingsfoute gelei tot afwykings in die grense, wat die duidelikste langs die Utah-grens is. Die opnamepunte wat deur die landmeters geplaas is, nadat alle partye saamgestem het, het die wetlike grense van die Colorado-gebied gevorm. Colorado het 'n oppervlakte van 269 837 km².
Die kruin van Mount Elbert in Lake County is die hoogste piek in Colorado op 4 401 meter bo seevlak en ook die hoogste piek in die Rotsgebergte. Daar is meer as 100 berge in Colorado wat hoër as 4000 meter is. Colorado is die enigste staat in Amerika wat bo 1000 meter is. Die laagste punt in Colorado, op 1 010 meter, is waar die Arikaree-rivier Yuma County verlaat en Cheyenne County in Kansas binnegaan.
Byna die helfte van die staat, veral die oostelike deel, is plat, in die weste is daar die Rotsgebergte. Oos van die suidelike Rocky Mountains is die Colorado Eastern Plains, 'n gedeelte van die Groot Vlaktes binne Colorado, op 'n hoogte wat wissel van ongeveer 1 020 tot 1 980 meter. Oos van Colorado is die state Kansas en Nebraska. Hierdie streek is ylbevolk met die hoogste konsentrasie inwoners langs die riviere; die South Plains en Arkansas.
Die jaarlikse neerslag hier is laag teen gemiddeld 300 tot 460 mm per jaar. Winterkoring is die mees bewerkte gesaaide en die meeste nedersettings in die streek het 'n watertoring en 'n graansilo. Die meeste van Colorado se bevolking woon langs die oostelike rand van die Rocky Mountains, in die Front Range Urban Corridor. Hierdie streek word gedeeltelik beskerm teen die heersende weersomstandighede deur die berge in die weste.
Die Continental Divide, wat die waterskeiding tussen die Atlantiese en Stille Oseaan is, loop oor die pieke van die Rotsgebergte. Wes hiervan vloei die water in die Golf van Kalifornië in, insluitend deur die Colorado. 'n Aantal riviere begin in Colorado. Die Rocky Mountains-gebied bevat baie groot parke en hoë, breë komme. In die noorde, oos van die Continental Divide, is die North Park. Die water dreineer vandaar in die North-Flativier, wat noord vloei. Suid daarvan, maar steeds wes van die Continental Divide, is Middle Park, waar die water in die Colorado vloei. Die Suidpark is die area waar die South Flatrivier begin. In die suide is die San Luis-vallei, waar die Rio Grande begin, wat in die Golf van Meksiko uitvloei. Grand Junction is die grootste stad wes van die waterskeiding.
Die Rocky Mountains in Colorado het meer as 53 pieke van meer as 4 267 meter bo seevlak. Hierdie pieke staan bekend as die veertieners; meer as 14 duisend voet hoog. Die berge wissel van 3700 m in die suide tot 3200 m in die noorde van Colorado. Hulle is oorgroei met konifere en populiere; bo die boomgrens groei net alpiene plantegroei.
Die pieke van die Rotsgebergte in Colorado is nie voortdurend bedek met sneeu nie; meeste van die sneeu, met die uitsondering van 'n paar gletsers, smelt teen die einde van die somer. Die Colorado Mineral Belt, wat van die San Juan-berge in die suidweste tot by Boulder en Central City loop, bevat die meeste van Colorado se historiese goud- en silwermyndistrikte.
In die weste is die oostelike voetheuwels van die Rotsgebergte met die hoofpieke Longs Peak, Mount Evans, Pikes Peak en die Spaanse Peaks naby Walsenburg in die suide. In dié gebied vloei die water na die ooste. Dit is bebos en gedeeltelik verstedelik. Hinsdale County, met Lake City (ongeveer 300 inwoners) as hoofstad, word beskou as die mees afgeleë gebied van die 48 aangrensende State.
Opmerklik is die ruwe San Juan-berge in die suide en ten weste hiervan die Colorado-plato, 'n woestynagtige streek op die hoë hoogte van die grens met Utah. Suidoos van Grand Junction is Grand Mesa, die wêreld se grootste tafelberg. Verder oos is die ski-oorde Aspen, Vail, Crested Butte en Steamboat Springs. Die noordwestelike hoek van Colorado, op die grens met Utah en Wyoming, bestaan hoofsaaklik uit 'n ylbevolkte prairie-landskap.
Colorado, saam met Arizona, Nieu-Mexico en Utah, het 'n gemeenskaplike grenspunt by Four Corners.
Verwysings wysig
- ↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
- ↑ "Colorado—dictionary.reference.com". Dictionary.com, LLC. Besoek op 17 Augustus 2013.
- ↑ Clark, Kyle (27 Junie 2018). What's the right way to pronounce 'Colorado?' (TV news magazine segment). Contributor: Rich Sandoval, linguist at Metropolitan State University of Denver. KUSA-TV. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 November 2021. Besoek op 4 Augustus 2018.
[Sandoval] found five pronunciations.
- ↑ "QuickFacts for Colorado". United States Census Bureau. Besoek op 1 Oktober 2022.
- ↑ "Creative Services". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Februarie 2015. Besoek op 5 Februarie 2016.
- ↑ Quillen, Ed (18 Maart 2007). "Coloradoan or Coloradan". The Denver Post. Denver. Besoek op 30 Julie 2010.
- ↑ "What Climate Change means for Colorado" (PDF). EPA 430-F-16-008. Environmental Protection Agency. Augustus 2016. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2022.
Eksterne skakels wysig
- Toerisme
- Geskiedenis
|
Verenigde State van Amerika | .svg){kind=small}
|
||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||