Dortmund

Dortmund (Duits: [ˈdɔʁtmʊnt], ; Nederduits: Düörpm) is 'n stad in die Wes-Duitse deelstaat Noordryn-Wesfale, met 'n bevolking van 587 696 in 2020. Dortmund is die belangrikste sentrum vir handel, vervoer en nywerhede in Wesfale en die grootste stad van hierdie streek en die Ruhrgebied.

Dortmund
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Duitsland
Deelstaat	Noordryn-Wesfale
Koördinate	51°31′N 7°28′O
Stigting (eerste verwysing)	880/885
Stadstatus	1152
Oppervlakte:
- Totaal	280,71 vk km
Hoogte bo seevlak	86 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2020)	587 696
- Bevolkingsdigtheid	2 094/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Burgemeester	Thomas Westphal (SPD)
Amptelike webwerf	dortmund.de

Historici neem aan dat Dortmund sy oorsprong in 'n Karolingiese rykshof gehad het. Dit het later tot 'n beduidende Ryks- en Hansestad ontwikkel en was dekades lank een van die vernaamste sentra van steenkoolontginning, staalvervaardiging en bierproduksie. In die laat 20ste eeu was Dortmund aan groot strukturele veranderings en aanpassings onderhewig, en sy huidige ekonomie word deur assuransie- en handelmaatskappye oorheers. Nuwe nywerhede en ondernemings spits hulle veral op logistiek en informasietegnologie toe. Desondanks het die stad nog een van die hoogste werkloosheidsyfers in Wes-Duitsland.

Die bekendste bakens van Dortmund is die Reinoldikerk, die voormalige hoofkwartier van die Union-brouery (met 'n reuse-letter "U" op sy dak, die sogenaamde Dortmunder U) en die Floriantoring. Sokkergeesdriftiges verbind die naam Dortmund veral met die sokkerklub Borussia Dortmund. Dit was een van die gasheerstede tydens beide die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1974 en FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006.

Geografie

Die Hengsteymeer naby Dortmund

Dortmund is in die suidweste van die Westfälische Bucht geleë – 'n plat landskap wat as suidelike uitloper van die Noord-Duitse Laagvlakte aan die heuwel- en berglande van Sentraal-Duitsland grens. Suid van die stad rys die uitlopers van die Sauerland en die Ardey-gebergte, met die Dortmunder Rücken in die ooste van die stad as sy mees noordelike bergspits. Die Werl-Unnaer Börde sluit aan hierdie bergreekse aan, terwyl die stadsgebied in die noorde deur die Lippe-vallei en die heuwelreeks Lipper Höhen in die Suidmünsterland begrens word.

Die landskap wes van Dortmund word deur die Ruhrgebied oorheers; Dortmund is in die oostelike, Wesfaliese gedeelte van hierdie nywerheidsgebied geleë. Alhoewel Dortmund die grootste stad in hierdie gebied en een van sy beduidendste sentra is, behoort dit in geografiese opsig eerder tot sy noordoostelike randgebied.

Die stadskern van Dortmund is op die grens tussen die noordelike plat en die suidelike heuwellandskap, die sogenaamde Wesfaliese Hellweg, geleë. Die stadsgebied strek derhalwe tot in die landskappe Hellwegbörden en Westenhellweg. Aangesien ook die boloop van die Emscher-rivier deur Dortmund vloei, maak die stad daarnaas deel uit van Emscherland, 'n landskap in die noorde. Die suidelike stadsgrens word deur die middelloop van die Ruhrrivier gevorm. Die Dortmundse stadhawe is die beginpunt van die Dortmund-Eems-kanaal, wat in noordelike rigting loop.

Oppervlakte en aangrensende stede

Waterslot Bodelschwingh

Landelike idille in Dortmund-Deusen

Met 'n oppervlakte van 280,71 vierkante kilometer is Dortmund die 19de grootste munisipaliteit in Duitsland en die 9de grootste van alle stede met meer as 100 000 inwoners. In die deelstaat Noordryn-Wesfale is Dortmund volgens sy oppervlakte die vierde grootste munisipaliteit na Keulen, Münster en Schmallenberg.

Dortmund het 'n gemeenskaplike grens met die administratiewe distrik Recklinghausen, wat oor 'n afstand van 21 kilometer loop, met Castrop-Rauxel in die weste en Waltrop in die noordweste. Vanuit die noorde tot by die suidooste loop – oor 'n afstand van 76 kilometer – 'n gemeenskaplike grens met die distrik Unna en stede soos Lünen in die noorde, Kamen in die noordooste, Unna in die ooste en die dorp Holzwickede en die stad Schwerte in die suidooste. In die suide grens Dortmund oor 'n afstand van twee kilometer aan die stad Hagen. In die suidweste grens Dortmund oor 'n afstand van 17 kilometer aan die Ennepe-Ruhr-distrik met stede soos Herdecke en Witten. Wes van Dortmund lê Bochum, die gemeenskaplike grens loop oor 'n afstand van tien kilometer. Dortmund se stadsgrens loop sodoende oor 'n totale afstand van 126 kilometer.

Politieke geografie

Dortmund se distrikte en aangrensende munisipaliteite

Dortmund maak in historiese opsig deel uit van Wesfale en is tans in die deelstaat Noordryn-Wesfale geleë. Die stad is selfregerend (dit wil sê dit maak nie deel uit van 'n Kreis of administratiewe distrik nie) en lê in die administratiewe gewes Arnsberg. Die stad is 'n lid van gewestelike verbonde soos die Landschaftsverband Westfalen-Lippe, die Regionalverband Ruhr, die Ruhrverband, die Verkehrsverbund Rhein-Ruhr, die Emschergenossenschaft en die Lippeverband. As een van die beduidendste stede in Noordryn-Wesfale maak Dortmund deel uit van die Europese Metropolitaanse Gebied Ryn-Ruhr (Metropolregion Rhein-Ruhr).

In administratiewe opsig word Dortmund in twaalf stadsdele of distrikte verdeel waarvan drie (Innenstadt-West, Innenstadt-Nord en Innenstadt-Ost) in die binnestad geleë is. Rondom hierdie distrikte in die stadskern lê 'n bykomende nege distrikte, kloksgewys vanuit die noorde: Eving, Scharnhorst, Brackel, Aplerbeck, Hörde, Hombruch, Lütgendortmund, Huckarde en Mengede. In elkeen van hierdie distrikte word distriksrade met afgevaardigdes in munisipale verkiesings bepaal. Die distriksburgemeesters word deur die distriksrade verkies.

Dortmund word vir statistieke doeleindes verder verdeel in 62 statistieke distrikte en 170 statistieke subdistrikte. Buite die binnestad kom hierdie subdistrikte dikwels met voormalige munisipaliteite ooreen wat by Dortmund ingelyf is. Naas hierdie amptelike verdeling is daar ook stadsbuurte en kwartiere.

Klimaat

Dortmund is net soos die res van Duitsland in die gematigde klimaatsone geleë. Die stad word by die Noordwes-Duitse klimaatstreek gereken en lê sodoende in die oorgangsgebied tussen Atlantiese see- en kontinentale klimaat. Kenmerkend vir hierdie gebied is milde winters en relatief koel somers. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur beloop tussen 9 en 10 °C, die gemiddelde jaarlikse neerslae beloop 750 millimeter.

Die heersende windrigting in die stadsgebied is suidwes. Reënval is min of meer gelykmatig oor die vier seisoene versprei. Die winters word deur langdurige reën gekenmerk, terwyl kortstondige, maar hewige reënbuie veral in die somer voorkom. Julie is die natste maand met reënvalle van tussen 80 en 90 millimeter, terwyl 'n minimum van tussen 40 en 50 millimeter gewoonlik in Februarie aangeteken word.

Jaarlikse temperatuurskommelinge is minder as 20 °C; in Januarie kan die kwik tot tussen -6 en +11 °C daal, terwyl Augustus met temperature tussen 10 en 35 °C die warmste maand van die jaar is. Die stadsgebied toon die tipiese mikroklimatiese kenmerke van digbevolkte gebiede waar temperature in bepaalde stadsdele dikwels hoër as in die res van die stad.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Dortmund op Wikivoyage
• (de) Amptelike webwerf