Geenbewerkingsboerdery

Geenbewerkingsboerdery (ook zerobewerking of direkte besaaiing genoem; Engels: No-till farming) is 'n manier om gewasse van jaar tot jaar te verbou sonder om die grond deur bewerkings te versteur. Geenbewerking is 'n landboutegniek wat die hoeveelheid water en organiese materiaal (voedingstowwe) in die grond vermeerder en erosie verminder. Dit vermeerder die hoeveelheid en diversiteit van lewe in en op die grond, maar vereis moontlik die gebruik van onkruiddoders.

Agtergrond wysig

Deur middel van bewerkings word onkruid verwyder, word die grond in rye gevorm vir oesgewasse en in vore gevorm vir besproeiing. Dit lei tot ongunstige resultate, soos grondkompaktering; verlies van organiese materiaal; verswakking van grondversamelings; dood of ontwrigting van grondmikrobes en ander organismes, onder meer mikorrisa (swamwortels), geleedpotiges en erdwurms[1] en gronderosie waartydens bogrond weggewaai of weggespoel word. Geenbewerkingsboedery voorkom hierdie gevolge deur bewerkings uit te sluit. Volgens hierdie boerderymetode word oesreste of ander organiese stowwe op die grondoppervlak behou en word daar gesaai/bemes met minimale versteuring van die grond. Voortdurende geenbewerking moet baie anders bestuur word om opbrengs op die landerye te handhaaf of te vermeerder. Reste, onkruid, landboutoerusting, oesrotasie, water, siektes, peste en bemestingbestuur is net 'n paar van die talle boerderybesonderhede wat verander wanneer oorgeskakel word na geenbewerking.

Die idee van moderne geenbewerking het in die 1940's met Edward Faulkner begin, maar dit was eers nadat etlike chemiese stowwe ná die Tweede Wêreldoorlog ontwikkel is, dat 'n paar navorsers en boere die idee op die proef begin stel het. Die eerstes wat geenbewerking op die proef gestel het, was onder andere Kingman (Noord-Carolina), Edward Faulkner, L.A. Porter (Nieu-Seeland), Harry en Lawrence Young (Herndon, Kentucky), die Instituto de Pesquisas Agropecuarias Meridional (1971 in Brasilië) met Herbert Bartz ingesluit.[2]

Kwessies wysig

Wins, ekonomie, opbrengs wysig

Studies het getoon dat geenbewerkingsboerdery winsgewender kan wees[3][4] kan wees as dit korrek uitgevoer word.[5]

Minder grondbewerking verminder arbeid,[6] brandstof,[7] besproeiing[8] en koste van masjinerie.[4] Geenbewerking kan opbrengste vermeerder weens hoër waterinfiltrasie en -bergvermoë asook minder erosie.[5] Nog 'n voordeel van geenbewerking is dat dit ekonomiese sin het om, weens die hoër waterinhoud, 'n ander gewas aan te plant eerder as om die land te laat braak lê.[9]

Namate volhoubare landbou gewilder word, word subsidies en toekennings geredelik beskikbaar aan boere wat bewaringsbewerking toepas. Sommige groot energiemaatskappye wat van die meeste besoedeling veroorsaak weens hulle gebruik van fossielbrandstof, is bereid om koolstofkrediete te koop om boere aan te spoor om bewaringsbewerking toe te pas.[10][11] Die boere se grond word in werklikheid 'n koolstofsinkput vir die kragopwekkers se vrystellings. Dit help die boer op etlike maniere, en dit help die energiemaatskappye om eise vir besoedelingsvermindering na te kom. Geenbewerkingsboerdery kan organiese materiaal in die grond vermeerder as 'n vorm van CO2-afskeiding en -berging.

Omgewing wysig

Koolstof (lug en grond) en ander kweekhuisgasse wysig

Geenbewerking het potensiaal as CO2-afskeiding en -berging deur die berging van organiese materiaal in die grond van landerye.[12] Wanneer dit deur masjiene bewerk word, word die grondlae omgekeer, word lug deurgemeng en neem mikrobiese aktiwiteit drasties toe. Die gevolg is dat organiese materiaal in die grond baie vinniger afgebreek word, en koolstof word uit die grond in die atmosfeer vrygestel. Dit, tesame met die gasvrystellings van die plaastoerusting, vermeerder koolstofdioksiedvlakke in die atmosfeer.

Landerye is ideaal om as 'n koolstofsinkput gebruik te word, aangesien hulle in die meeste plekke nie meer koolstof bevat nie. Daar word geskat dat 78 miljard ton koolstof wat in die grond vasgevang was, vrygelaat is[13] as gevolg van grondbewerking. Konvensionele boerderypraktyke wat op grondbewerking berus, het koolstof uit die ekostelsel van die grond verwyder deur oesreste soos oorblywende mieliestingels te verwyder, asook deur die byvoeging van chemiese bemestingstowwe wat die bogenoemde uitwerking op grondmikrobes gehad het.

Deur bewerkings uit te skakel, ontbind oesreste waar dit lê, en deur winterdekgewasse te kweek, kan koolstofverlies vertraag en uiteindelik omgekeer word.

Buiten om koolstof in die grond te hou, verminder geenbewerkingsboerdery distikstofmonoksied (N2O)-vrystellings met 40-70%, afhangende van rotasie.[14][15] Distikstofmonoksied is 'n kragtige kweekhuisgas wat 120 jaar lank in die atmosfeer bly.[16]

Grond en water wysig

Geenbewerking verbeter grondgehalte (grondfunksie), koolstof, organiese materiaal, versamelings,[17] wat die grond beskerm teen erosie,[18] verdamping van water,[8] en strukturele agteruitgang. As daar tydens bewerkings minder oor die grond gery word, voorkom dit kompaktering.

Onlangs het navorsers by die Amerikaanse landbounavorsingsdiens gevind dat geenbewerkingsboerdery grond baie stabieler maak as geploegde grond. Hulle bevindings is gegrond op 19 jaar van samewerkende bewerkingstudies. Geenbewerking berg meer koolstof in die grond, en koolstof in die vorm van organiese materiaal is baie belangrik om gronddeeltjies bymekaar te hou. Die boonste twee en 'n half sentimeter van geenbewerkingsgrond is twee tot sewe keer minder vatbaar as geploegde grond. Geenbewerkingsboerdery is besonder voordelig vir boere op die Groot Vlaktes (groot grasvlakte oos van die Rotsgebergte), aangesien dit erosie teëwerk.[19]

Oesreste wat op die land gelaat word, help sowel natuurlike neerslag sowel as besproeiingswater om in die grond weg te sink, waar dit gebruik kan word. Die oesreste wat op die grondoppervlak gelaat word, beperk ook verdamping, wat water vir die plant bewaar. Grondkompaktering en geen ouklip laat grond meer water opneem, en plante se wortels kan dieper in die grond dring en meer water opsuig.

Grondbewerkings verminder die hoeveelheid water, deur verdamping, met 0,85 tot 1,9 cm elke keer as daar oor die grond gery word.[8] Met geenbewerking bly hierdie water in die grond en beskikbaar vir die plante.

Grondbiota, dierelewe, ens. wysig

In geenbewerkingsboerdery word die grond onversteur gelaat en oesreste bly op die land lê. Gevolglik word grondlae, sowel as grondbiota, in hulle natuurlike toestand bewaar. Lande onder geenbewerking het meer nuttige insekte en erdwurms,[20] hoër mikrobiese inhoud en 'n groter hoeveelheid organiese materiaal in die grond. Aangesien dit nie geploeg word nie, is daar ook minder stof in die lug.

Geenbewerking vermeerder ook die hoeveelheid en verskeidenheid diere.[21] Dit is as gevog van die verbeterde dekking, verminderde verkeer en die kleiner waarskynlikheid dat die neste van voëls en diere op die grond vernietig word (as 'n land geploeg word, vernietig dit 100% daarvan).

Historiese artefakte wysig

Bewerking beskadig dikwels ou strukture onder die grond soos byvoorbeeld grafheuwels. In die VK is die meeste van die lang grafheuwels in Gloucestershire en byna al die grafheuwels in Essex beskadig. Volgens die organisasie English Heritage het moderne grondbewerkingstegnieke net soveel skade in die afgelope ses dekades aangerig as wat tradisionele bewerking in die vorige ses eeue aangerig het. Deur geenbewerkingsmetodes te gebruik, kan hierdie strukture bewaar word sodat dit behoorlik ondersoek kan word en nie vernietig sal word nie.[22]

Voor geenbewerkingsboerdery gewild begin word het, het die jaarlikse bewerking van grond dikwels pylpunte en ander artefakte ontbloot. Ander artefakte sluit in koeëls, medaljes en knope, munte en ander metaalvoorwerpe uit huise en skure wat vernietig is.

Koste wysig

Toerusting wysig

Geenbewerking vereis gespesialiseerde planttoerusting wat ontwerp is om sade in onversteurde oesreste en grond te plant. Dit is duur om nuwe toerusting (byvoorbeeld saadbore) te koop en hoewel die koste herwin kan word deur ploeë, ens., te verkoop, word dit gewoonlik nie gedoen totdat die boer besluit om heeltemal oor te skakel (nadat hy dit 'n paar jaar lank op die proef gestel het) nie. Dit het tot gevolg dat meer geld op die kort termyn belê word (totdat die ou toerusting verkoop word).[23]

Dreinering wysig

As grond swak dreinering het, moet daar dalk tydens geenbewerking van dreineringstelsels gebruik gemaak word om van die oorskot water ontslae te raak. Boere moet onthou dat waterinfiltrasie ná 'n paar jaar van geenbewerking sal verbeter, en daarom moet hulle vyf tot agt jaar wag om te sien of die probleme voortduur voordat hulle besluit om in so 'n duur stelsel te belê.

Slote wysig

Slote kan op die lang termyn 'n probleem wees. Terwyl baie minder grond verskuif word wanneer geenbewerking toegepas word, sal enige dreineringslote wat vorm elke jaar dieper word aangesien hulle nie deur ploeg gelykgemaak word nie.[24] Dit kan beteken dat sooidreineringsweë, waterweë, permanente dreineringsweë, dekgewasse, ensovoorts, gebruik moet word.

Moet verskillend bestuur word wysig

Sien bestuur-afdeling.

Meer chemiese stowwe word gebruik wysig

Een van die doelwitte van bewerkings is om onkruid te verwyder. Geenbewerkingsboerdery verander onkruidsamestelling drasties. Vinniggroeiende onkruid is moontlik weens groter mededinging nie meer 'n probleem nie, maar struike en bome sal moontlik uiteindelik begin groei.

Party boere pak hierdie probleem aan deur 'n baie sterk onkruiddoder soos glifosfaat te gebruik in plaas van bewerking om saadbeddings voor te berei en as gevolg hiervan word geenbewerking dikwels geassosieer met vermeerderde gebruik van chemiese stowwe in vergelyking met tradisionele metodes van gewasverbouing wat op bewerkings berus. Daar is egter baie agro-ekologiese alternatiewe tot vermeerderde gebruik van chemiese stowwe, soos winterdekgewasse en die deklaag wat dit voorsien of solarisasie.

Bestuur wysig

Geenbewerking verg verskillende vaardighede om dit suksesvol toe te pas. Soos met enige produksiestelsel, kan die opbrengs afneem as dit nie reg toegepas word nie. 'n Kombinasie van tegniek, toerusting, plaagdoders, gewasrotasie, bemesting en besproeiing moet gebruik word volgens plaaslike toestande.

Dekgewasse wysig

Dekgewasse word soms in geenbewerking gebruik om te help om onkruid te beheer en voedingstowwe in die grond te vermeerder (deur gebruik te maak van peulplante)[25] of deur gebruik te maak van plante met lang wortels om mobiele voedingstowwe van die dieper grondlae na die oppervlak terug te voer. Boere wat met organiese geenbewerking eksperimenteer, maak gebruik van dekgewasse in plaas van bewerkings om onkruid te beheer en ontwikkel verskeie metodes om die dekgewasse dood te maak (rollers, stoppelkappers, ens.)[26] sodat die nuut aangeplante gewasse genoeg lig, water, voedingstowwe, ens., kan kry.[27][28]

Siektes, patogene, insekte en die gebruik van oesrotasie wysig

Met geenbewerking lê oesreste van vorige jare op die grondoppervlak, waardeur die grond afgekoel word en vogtigheid vermeerder word. Dit kan meer of minder siektes of variasies op siektes laat voorkom,[29] maar nie noodwendig meer of minder as met konvensionele bewerkings nie.[30] Om van onkruid, peste, en probleme met siekte ontslae te raak, word van oesrotasie gebruik gemaak. Deur die gewasse elke paar jaar te roteer, sal peste en siektes verminder, aangesien die peste nie meer 'n genoegsame voedselbron sal hê nie.

Organiese geenbewerkingstegniek: Die kartonmetode wysig

Party boere wat verkies om 'n bestuurstelsel te gebruik sonder die gebruik van chemiese stowwe, maak dikwels staat op die gebruik van normale, ongekleurde riffelkarton om op saadbeddings en beddings vir groente te gebruik. As dit korrek gebruik word, kan karton wat op 'n spesifieke plek geplaas word, A) belangrike swamhifes en mikro-organismes onversteurd laat bly, B) keer dat terugkerende onkruid weer opkom, C) oorgeblewe stikstof en plantvoedingstowwe laat vermeerder deur bokompos van plantreste te maak en D) waardevolle bogrond skep wat gepas is vir die volgende jaar se saad of oorplanting.

Die plantreste (oorblywende plantmateriaal van dekgewasse, grassnysels, oorspronklike plante, ens.) sal ontbind terwyl dit onder die karton is, solank dit vogtig genoeg bly. Hierdie ontbinding trek wurms en ander voordelige mikro-organismes aan na die plek waar die ontbinding plaasvind, en oor 'n paar seisoene (gewoonlik Lente-->Herfs of Herfs-->Lente) en ná 'n paar jaar, sal 'n laag ryk bogrond gevorm word. Plante kan dan in die lente direk in die grond gesaai word, of gate kan in die karton gesny word om oorplanting toe te laat. As hierdie metode saam met ander volhoubare metodes, soos die gebruik van kompos (soms saam met wurms), dekgewasse en rotasie gebruik word, word dit dikwels beskou as goed vir die grond en dié wat dit benut.

Waterkwessies wysig

Geenbewerking veroorsaak 'n drastiese vermindering in erosie op 'n land. Hoewel baie minder grond verskuif word, sal enige slote wat vorm elke jaar dieper word in plaas van gelyk gemaak word deur gereelde ploeg. Dit kan beteken dat sooidreineringsweë, waterweë, permanente dreineringsweë, dekgewasse, ensovoorts, gebruik moet word.[31]

'n Probleem wat op party lande ontstaan, is waterversadigdheid in grond. Oorskakeling na geenbewerking sal met die dreineringsprobleem help omdat die eienskappe van grond wat voortdurend onder geenbewerking is, 'n hoër waterinfiltrasietempo insluit.[32] Daarom moet daar eers vasgestel word hoe 'n land met versadigde grond op geenbewerking reageer voor daar besluit word of bewerkings op die gebied toegepas gaan word of nie.

Toerusting wysig

Dit is baie belangrik om planttoerusting te hê wat behoorlik deur die reste kan dring, in die grond in en 'n goeie saadbedding kan voorberei.[33] Oorskakeling na geenbewerking verminder die maksimum hoeveelheid krag wat nodig is van plaastrekkers, wat beteken dat 'n boer 'n kleiner trekker kan gebruik met geenbewerking as met ander bewerkings.[34] Gebruik van 'n kleiner, ligter trekker het die verdere voordeel dat dit kompaktering verminder.

Grondtemperatuur wysig

Nog 'n probleem waarvoor boere te staan kom, is die feit dat die grond in die lente langer sal neem om warm te word en uit te droog, wat plant tot 'n latere, minder ideale datum kan uitstel. Een rede waarom die grond stadiger warm word, is dat die land minder soneneregie absorbeer as die plantreste wat die grond bedek, baie ligter van kleur is as die swart grond wat tydens konvensionele bewerkings blootgestel sal word. Dit kan gehanteer word deur ryskoonmakers aan 'n planter te gebruik.[35] Aangesien die grond koeler kan wees, kan daar 'n paar dae later geoes word as op 'n konvensioneel bewerkte land. Let wel: Koeler grond is ook voordelig aangesien water nie so vinnig verdamp nie.

Reste wysig

By party gewasse, soos mielies wat voortdurend met geenbewerking verbou word, kan die dikte van die reste op die grondoppervlak 'n probleem word as daar nie behoorlike voorbereiding en/of toerusting is nie.

Bemesting wysig

Een van die algemeenste faktore wat opbrengs laat afneem, is omdat daar nie effens meer bemesting gebruik word gedurende die oorgangsperiode, die tyd wanneer die grond sy versamelings en organiese materiaal herbou, nie. Opbrengs sal tydelik afneem omdat stikstof vasgehou word in die oesreste, wat 'n paar maande tot etlike jare kan neem om te ontbind, na gelang van die verhouding van C (koolstof) tot N (stikstof) in die gewas en die plaaslike omgewing.[36] Die voedingstowwe in die organiese materiaal sal geleidelik weer in die grond vrygestel word, en dit is dus net 'n probleem gedurende die oorgangsfase (4–5 jaar vir Kansas, VSA). Dit kan reggestel word deur gedurende hierdie tydperk ekstra bemesting te gebruik.

Wanopvattings wysig

Nodig om die grond los te maak wysig

Hoewel geenbewerkingsboerdery dikwels 'n effense toename in gronddigtheid veroorsaak, is dit nie nodig om van tyd tot tyd bewerkings daarop uit te voer om dit los te maak nie. Geenbewerkingsboerdery boots die natuurlike toestande waarin grond gevorm word getrouer na as enige ander boerderymetode, deurdat die grond onversteur gelaat word buiten om saad te versorg dat dit kan ontkiem.

Soortgelyke terme wysig

Geenbewerkingsboerdery is nie dieselfde as bewaringsbewerking of strookbewerking nie. Bewaringsbewerking is 'n groep praktyke wat die hoeveelheid bewerkings verminder. Geenbewerking sowel as strookbewerking is vorme van bewaringsbewerking. Onthou, geenbewerking is die gebruik om 'n land nooit te bewerk nie. Om grond al om die ander jaar te bewerk, word rotasiebewerking genoem.

Potensiaal wysig

Navorsing deur instellings sowel as boere gaan voort om organiese geenbewerkingsmetodes te ontwikkel wat gebruik maak van die rol van dekgewasse[27] en diverse oesrotasies om onkruid, insekte en siektes te onderdruk. Huidige organiese boerderymetodes maak dikwels staat op bewerkings om hierdie peste te beheer ten koste van grondgehalte. Die kombinasie van geenbewerking en organiese boerderymetodes het die potensiaal om terselfdertyd die gesondste voedsel en die gesondste grond voort te bring. ]

Verwysings wysig

  1. Preston Sullivan (2004). "Sustainable Soil Management" (in Engels). Attra.ncat.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 September 2006. Besoek op 9 Mei 2010.
  2. Derpsch, Rolf. "A short History of No-till". NO-TILLAGE (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 September 2013. Besoek op 26 Maart 2011.
  3. D.L. Beck, J.L. Miller en M.P. Hagny "Successful No-Till on the Central and Northern Plains"
  4. 4,0 4,1 Derpsch, Rolf. "Economics of No-till farming. Experiences from Latin America" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 27 Julie 2011. Besoek op 9 Mei 2010.
  5. 5,0 5,1 "Better Management Practices: No-Till/Conservation Tillage". WWF. Besoek op 4 April 2011.
  6. Tyd wat gespaar word deur geenbewerking is te danke aan die feit dat daar minder aktiwiteite op lande plaasvind, en dat die individuele aktiwiteite minder tyd verg (bv. dit is vinniger om 'n sproeier oor 'n land te trek as om 'n ploeg daardeur te trek).
  7. "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Junie 2020. Besoek op 7 Mei 2012.
  8. 8,0 8,1 8,2 [1][dooie skakel]
  9. "argiefkopie" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 19 Mei 2005. Besoek op 7 Mei 2012.
  10. "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Junie 2009. Besoek op 7 Mei 2012.
  11. "Carbon Credit Program". National Farmers Union. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Mei 2010. Besoek op 9 Mei 2010.
  12. CO2-afskeiding en -berging in twee Brasiliaanse Cerrado-grondsoorte onder geenbewerking Bayer, C | Martin-Neto, L | Mielniczuk, J | Pavinato, A | Dieckow, J Soil and Tillage Research [Soil Tillage Res.]. Deel 86, no. 2, bl. 237-245. Apr 2006.
  13. Lal, Rattan. "No-Till Farming Offers A Quick Fix To Help Ward Off Host Of Global Problems" (in Engels). Researchnews.osu.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Junie 2017. Besoek op 9 Mei 2010.
  14. doi: 10.2136/sssaj2009.0147
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  15. Study: No-till farming reduces greenhouse gas San-Francisco Chronicle
  16. Wallheimer, Brian. "No-till, rotation can limit greenhouse gas emissions from farm fields". physorg.com. Besoek op 26 Maart 2011.
  17. "Soil Management – The Soil Scientist" (in Engels). Extension.umn.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 November 2013. Besoek op 9 Mei 2010.
  18. "Conservation Tillage" (in Engels). Monsanto.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 April 2009. Besoek op 9 Mei 2010.
  19. [2]
  20. Chan, K.Y. "An overview of some tillage impacts on earthworm population abundance and diversity — implications for functioning in soils". Soil and Tillage Research. 57 (4): 179–191. doi:10.1016/S0167-1987(00)00173-2.[dooie skakel]
  21. D. B. Warburton and W. D. Klimstra (1 September 1984). "Wildlife use of no-till and conventionally tilled corn fields" (in Engels). Journal of Soil and Water Conservation. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 November 2018. Besoek op 9 Mei 2010. {{cite web}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  22. "Ripping Up History" July 2003 English Heritage
  23. "Kansas No-till handbook" Chapter 5
  24. Elton Robinson (1 Augustus 2008). "Tilling ephemeral gullies can cost you soil" (in Engels). Deltafarmpress.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Augustus 2008. Besoek op 9 Mei 2010.
  25. "TIPS FOR NO-TILL PLANTING INTO COVER CROPS" Penn. State University
  26. "Crimping Cover Crops". Conservation Currents (in Engels). Northern Virginia Soil and Water Conservation District. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Augustus 2016. Besoek op 26 Maart 2011.
  27. 27,0 27,1 "No-Till Revolution" (in Engels). Rodale Institute. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Oktober 2012. Besoek op 9 Mei 2010.
  28. George Kuepper (Junie 2001). "Pursuing Conservation Tillage Systems for Organic Crop Production" (in Engels). Attra.ncat.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Augustus 2009. Besoek op 9 Mei 2010.
  29. Daryl D. Buchholz (Oktober 1993). "No-Till Planting Systems" (in Engels). University of Missouri Extension. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Maart 2008. Besoek op 9 Mei 2010.
  30. "Tillage has less effect on crop diseases than other factors". Top Crop Manager. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Oktober 2011. Besoek op 4 Desember 2011.
  31. Elton Robinson "Tilling ephemeral gullies can cost you soil" Geargiveer 5 Augustus 2008 op Wayback Machine
  32. Kindig, Wendy. "No till/Cover Crops Articles" (in Engels). York County Conservation District. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Januarie 2019. Besoek op 2 April 2011.
  33. "Soybeans: No-Till and Minimum Till Guidelines"
  34. Casady, William W. "G1236 Farming With One Tractor" Geargiveer 24 Februarie 2012 op Wayback Machine
  35. "Converting To Continuous No-Till"[dooie skakel]
  36. Hartman, Murray. "Direct Seeding: Estimating the Value of Crop Residues". Government of Alberta: Agriculture and Rural Development. Besoek op 22 Maart 2011.

Verdere leeswerk wysig


Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.