Geografie van die Verenigde State

As die wêreld se derde grootste nasie (totale area), het die Verenigde State 'n baie wisselende landskap: gematigde woudland aan die ooskus, mangrovewoude in Florida, die Great Plains in die middel van die land, die Mississippi-Missouri rivierstelsel, die Rotsgebergte (Rocky Mountains) wes van die vlaktes, woestyne en gematigde kusgebiede wes van die Rotsgebergte en reënwoude in die noord-weste. Die vulkaniese eilande van Hawaii en die pool-gebiede van Alaska maak die geografiese diversiteit net nog groter.

Politieke geografie wysig

Die volgende kaart toon die ses amptelike sensusgebiede (Pasifiese Streek [Pacific – blou], Bergstreek [Mountain – rooi], Midweste [Midwest – oranje], Suide [South – geel], Noord-Oos [Northeast – violet] en Afhanklike Gebiede [Territories – groen]), vyftig deelstate en afhanklike gebiede van die Verenigde State:

 

Deelstate

  1. Alabama
  2. Alaska
  3. Arizona
  4. Arkansas
  5. Kalifornië
  6. Colorado
  7. Connecticut
  8. Delaware
  9. Florida
  10. Georgia

 

  1. Hawaii
  2. Idaho
  3. Illinois
  4. Indiana
  5. Iowa
  6. Kansas
  7. Kentucky
  8. Louisiana
  9. Maine
  10. Maryland

 

  1. Massachusetts
  2. Michigan
  3. Minnesota
  4. Mississippi
  5. Missouri
  6. Montana
  7. Nebraska
  8. Nevada
  9. New Hampshire
  10. New Jersey

 

  1. Nieu-Meksiko
  2. New York
  3. Noord-Carolina
  4. Noord-Dakota
  5. Ohio
  6. Oklahoma
  7. Oregon
  8. Pennsylvanië
  9. Rhode Island
  10. Suid-Carolina

 

  1. Suid-Dakota
  2. Tennessee
  3. Texas
  4. Utah
  5. Vermont
  6. Virginië
  7. Washington
  8. Wes-Virginië
  9. Wisconsin
  10. Wyoming

Afhanklike gebiede

  1. Amerikaans-Samoa
  2. Guam
  3. Noordelike Mariana-eilande
  4. Puerto Rico
  5. Amerikaanse Maagde-eilande

Nie getoon nie

Die vastelandse Verenigde State (sonder Alaska en Hawaii) word in geografiese opsig in 'n aantal streke verdeel:

  • die Nieu-Engeland-State met Maine, New Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island en Connecticut;
  • die Middel-Atlantiese State met New York, New Jersey, Delaware, Maryland, Virginië, Wes-Virginië en Pennsylvanië;
  • die Suidoostelike State met Noord-Carolina, Suid-Carolina, Georgia, Arkansas, Tennessee, Kentucky, Florida, Alabama, Missisippi en Louisiana;
  • die Midwes-State met Ohio, Indiana, Illinois, Michigan, Wisconsin, Minnesota, Iowa en Missouri,
  • die Groot-Vlaktes-State met Noord-Dakota, Suid-Dakota, Kansas en Nebraska;
  • die Bergstate met Idaho, Montana, Colorado, Wyoming en Utah;
  • die Suidwestelike State met Oklahoma, Texas, Nieu-Meksiko en Arizona; en
  • die Verre-Weste-State met Washington, Oregon, Kalifornië en Nevada.

Alaska is die grootste deelstaat ten opsigte van oppervlak, met 1 700 578 km2 (656 424 myl2), terwyl Kalifornië die deelstaat met die grootste bevolking is. Die deelstaat met die kleinste oppervlak is Rhode Eiland met 4 003 kilometer2 (1 545 myl2), en die kleinste bevolking is Wyoming.

Die deelstate Nevada, Arizona, Florida, Colorado, Utah, Georgia en Texas het in die laaste dekades die grootste relatiewe bevolkingsgroei getoon, terwyl die deelstate Kalifornië, Texas, Florida, Georgia, Arizona en Noord-Carolina die grootste absolute bevolkingsgroei ervaar het. Die bevolking van Wes-Virginië, Noord-Dakota en die Distrik Columbia het afgeneem. Die grootste stede in die VSA is New York Stad, Los Angeles, Chicago, Houston en Philadelphia.

Fisiese geografie wysig

Die Noord-Amerikaanse vasteland word volgens fisiese besonderhede in vier groot streke verdeel: Die Kanadese Skild met die Laurentiese Plato, die Appalaggestreek, die Binnelandse Vlaktes en die bergagtige Weste. Vir die gebied van die Verenigde State word hierdie streke verder verdeel in sewe fisiografiese streke: Die Vlaktes van die Atlantiese Kus en die Golf van Meksiko, die Appalaggiese Hooglande, die Binnelandse Vlaktes, die Binnelandse Hooglande, die Rotsgebergte, Die Intermontane Streek met die Groot Bekken en die Pasifiese Bergreekse. 'n Verdere streek, die Laurentiese Plato, beslaan slegs 'n klein gedeelte van die VSA se oppervlak in die gebied van die Groot Mere.

Die huidige terrein van die noordelike Verenigde State is deur gletsers gevorm, wat die noorde van die vasteland in die laaste Ystydperk bedek het. Die vroeëre suidelike kant van die yslaag word nog steeds deur 'n reeks eindmorenes gekenmerk, wat vanaf die eiland Long Island aan die Atlantiese ooskus in westelike rigting tot by die Rotsgebergte loop. Die gebiede noord van hierdie lyn is bedek met ou gletserafsettings. In die berggebiede van die noordweste en in Alaska het die berggletsers duidelike spore van erosie gelaat. Uitgestrekte gletsermere het groot gebiede in die weste bedek, waarvan die Groot Soutmeer in Utah net 'n oorblyfsel is.

Die oostelike en die Golfkusgebiede wysig

 
'n Landsat-foto van Chesapeakebaai

Die kusvlaktes van die Atlantiese ooste en die Golf van Mexiko strek van Long Island tot by die Rio Grande aan die Texaans-Meksikaanse grens. Die kuslyn word deur talle eilande, riviermondings, baaie, sandtonge en strandmere oorheers. Eilande soos Long Island, Nantucket en Martha's Vineyard maak deel uit van die kusvlakte en is eers ná die Ystydperk as gevolg van die stygende seevlak tot eilande omskep. Die natuurlike hawens van die noordooste, soos New York- en Chesapeakebaai, het reeds in die koloniale tydperk die landing van setlaars en later seevervoer en handel met Europa vergemaklik. Suid van die groot kape van Noord-Carolina soos Kaap Fear, Kaap Hatteras en Kaap Lookout is groot natuurlike baaie en hawens skaars. Die kuslyn van die Golfgebied met sy strandmere word deur die uitgestrekte Mississippidelta oorheers.

Wes van die Atlantiese kusvlakte verrys die heuwelagtige Piedmontstreek met sy talle watervalle as 'n soort oorgangsgebied tussen die kusstreek en die Appalagge-gebergte. Hierdie bergreeks was miljoene jare gelede nog 'n magtige gebergte, wat intussen deur erosie geslyp is. Die Appalagge loop vanuit die suidooste van Kanada in westelike rigting tot by die Golfkusvlaktes van Alabama. Slegs langs Nieu-Engeland se rotsige kuslyn strek die bergreeks plek-plek tot by die Atlantiese Oseaan. Die gebied van die Appalagge en die Adirondack-gebergte van New York maak in geologiese opsig deel uit van die Kanadese Skild en behels die grootste hooglande van die oostelike Verenigde State. Die hoogste bergspits in die ooste is Mount Mitchell in die Swart Berge (Black Mountains) van Noord-Carolina met 'n hoogte van 2 037 meter (6 684 voet) bo seevlak.

Die Binnelandse Vlaktes en Hooglande wysig

 
'n Ruimtefoto van die Mississippidelta

Die Binnelandse Vlaktes strek oor 'n lengte van sowat 1 600 kilometer (1 000 myl) van die Appalagge tot by die Rotsgebergte in die weste en van Kanada in die noorde tot by die kusvlaktes van die Golf van Meksiko. Hulle geologiese onderlaag van sedimentêre gesteentes verwys na die feit dat die vlaktes vroeër 'n groot binnelandse see was; die gesteentes se ryk olie- en gasvoorkomste het van die deelstate Texas en Oklahoma (en die Kanadese prairie-provinsies) die belangrikste olieprodusente in Noord-Amerika gemaak. Die gebied word deur die Mississippi-Missouri-rivierstelsel gedreineer – een van die grootstes ter wêreld.

In geografiese opsig word die vlaktes in drie hoofstreke verdeel – die vrugbare sentrale vlaktes – wat tot die belangrikste landbougebied van die VSA ontwikkel het – met die Mississippivallei, die gebied van die Groot Mere en die Groot Vlaktes, 'n boomlose plato van uitgestrekte grasvelde, wat geleidelik van die laer vlaktes tot by die voorgebergtes van die Rotsgebergte verrys. In die randgebied van die Rotsgebergte bereik hierdie gebied reeds 'n hoogte van sowat 1 600 meter, en sy ekonomiese sentrum en hoofstad van die deelstaat Colorado, Denver, word weens sy ligging soms ook die Milehigh City genoem. Die Swart Berge of Black Hills in Suid-Dakota is die enigste hoër geleë gebied, wat midde-in die vlaktes verrys.

Die Binnelandse Hooglande lê wes van die Mississippi tussen die Binnelandse Vlaktes en die kusvlaktes van die Golf van Meksiko en bestaan uit die Ozark-plato in die noorde en die Ouachita-berge in die ooste.

Die Mississippi se dreineringsgebied strek oor sowat 3,3 miljoen vierkante kilometer, en met 'n lengte van meer as 4 000 kilometer behoort die rivier, wat deur die Indiane Missi Sepe of "Vader van die Waters" genoem is, tot die langstes ter wêreld. Die Missouririvier, wat in die Mississippi uitmond, bereik dieselfde lengte. Die Mississippi mond in 'n geweldige delta, wat jaarliks met meer as tagtig meter groei, en met talle syriviere, sogenaamde passes, in die Golf van Meksiko uit.

Die Westelike Bergreekse, die Intermontane Streek en die Groot Bekken wysig

Die Rotsgebergte is 'n magtige bergreeks wes van die Groot Vlaktes, wat vanaf Kanada tot by die noordwestelike Verenigde State en verder tot by Nieu-Meksiko in die suide strek en met talle hoë bergpieke pronk, waarvan Mount Elbert met 4 399 meter (14 433 voet) die hoogste is. Die gebergte maak deel uit van die Sirkumpasifiese Berggordel, wat vanaf Asië oor die Aleoete-eilande dwarsdeur die weste van die Noord- en Suid-Amerikaanse vastelande tot by Antarktika loop. Die Noord-Amerikaanse waterskeiding loop langs die kruin van die Rotsgebergte; riviere oos van die bergreeks maak deel uit van die Mississippi-Missouri- en ander Atlantiese rivierstelsels, terwyl riviere wes van die Rotsgebergte in die Stille Oseaan uitmond.

Die Rotsgebergte word onderverdeel in die Noordelike Rotsgebergte (Northern Rockies), die Sentrale Rotsgebergte (Middle Rockies), die Wyoming-Bekken en die Suidelike Rotsgebergte (Southern Rockies).

 
Die Grand Canyon

Die Intermontane Streek, 'n droë gebied met platos, bekkens en kleiner bergreekse, lê tussen die Rotsgebergte en die westelike bergreekse. Die Columbia-plato in die noorde is deur vulkaniese lava gevorm, en die Columbiarivier, wat die gebied saam met sy takriviere dreineer, het diep canyons in die plato gesny. Die uitgestrekte Colorado-plato, wat deur die Coloradorivier en sy takriviere gedreineer word, pronk met die beroemde Grand Canyon, wat deur die rivierwater in die sedimentêre gesteente gesny is en as een van die grootste natuurwonders ter wêreld beskou word.

Die gebied wes van die platos is feitlik 'n halfwoestyn en word deur bekkens en kleiner bergreekse gekenmerk. Hier lê ook die laagste punt van Noord-Amerika, die Death Valley ("Doodsvallei"), sowat 86 meter (282 voet) benede seevlak. Die Groot Bekken is die grootste van sy soort in die gebied, met die Humboldt as sy belangrikste rivier en 'n groot aantal soutmere, waaronder ook die Groot Soutmeer in die noorde van die deelstaat Utah. Die riviere in hierdie bekken mond nie in die oseane uit nie, maar binnelands. Die Groot Soutmeer is net 'n oorblyfsel van 'n magtige soetwatermeer uit die Ystydperk.

Die Pasifiese Bergstelsel lê tussen die Intermontane Streek en die Stille Oseaan, met bergreekse, wat parallel met die kuslyn in noord-suidelike rigting loop en deur geologiese breuke en vulkanisme gevorm is. Die Kusgebergte met sy talle vulkaniese bergspitse strek van Suidwes-Kanada in suidelike rigting tot in Noord-Kalifornië, van waar die Sierra Nevada-bergreeks verder suidwaarts loop. Mount Whitney is die hoogste bergspits in dié reeks met 4 418 meter (14 495 voet).

Die Pasifiese Kusgebiede wysig

 
Mount McKinley (Alaska)

Wes van die Kusgebergte en die Sierra Nevada lê 'n laer bergreeks, wat langs die Pasifiese kuslyn loop, en 'n aantal valleie sos die Sentrale Vallei van Kalifornië, Oregon se Willamettevallei en die vlaktes van die Puget Sound in die deelstaat Washington. Die Pasifiese kusvlaktes beslaan net 'n smal strook, en in baie plekke strek die bergreekse regstreeks tot by die see. Daar is min eilande of baaie en ander natuurlike hawens soos San Franciscobaai, Puget Sound of San Diegobaai langs die kuslyn.

Alaska en Hawaii wysig

Alaska word gewoonlik in vier fisiografiese streke verdeel: die Arktiese Vlaktes in die noorde, die kusvlaktes van die Arktiese Oseaan, die Rotsgebergte met die Brooks Range-bergreeks as sy mees noordelike gedeelte, die gebied van die Sentrale Bekkens en Hooglande met die Yukonrivierbekken en die Pasifiese Gebergte, wat langs die suidelike kuslyn loop en die hoogste bergspits van Noord-Amerika behels, die Mount McKinley, wat 6 194 meter (20 320 voet) bo seevlak verrys.

Die eilande langs die suidooskus van Alaska en die Aleoete-argipel maak deel uit van die Pasifiese Gebergte, wat hier gedeeltelik in die Stille Oseaan versink het. Vulkaniese werking en aardbewings is tipiese kenmerke van hierdie eilandgroepe. Die eilande self is net soos die Hawaiï-eilandgroep die bergspitse van vulkane, wat vanaf die Pasifiese seebodem verrys. Die Hawaiï-argipel se enigste aktiewe vulkane is Mauna Kea en Mauna Loa op die hoofeiland Hawaii.