Wikipedia

Kongorivier

Die Kongorivier (Frans: fleuve Congo, Portugees: Rio Congo, voorheen ook bekend as die Zaïrerivier) is 'n groot wes-vloeiende rivier in Afrika, die diepste rivier ter wêreld, met 'n diepte van meer as 220 meter (720 voet).[1] Dit is per volume afloopwater die derde grootste rivier ter wêreld. Die rivier, met 'n lengte van 4 700 km (2 920 myl), is ná die Nylrivier die tweede langste rivier in Afrika en die negende langste in die wêreld.

Kongorivier
Die Kongorivier naby Mossaka.
Die Kongorivier naby Mossaka.
Die Kongorivier naby Mossaka.

Die stroomgebied van die Kongorivier.

Oorsprong Mitumbagebergte (Demokratiese Republiek die Kongo)
Monding Kongodelta, Angola, Demokratiese Republiek die Kongo
Atlantiese Oseaan
Stroomgebied Angola, Demokratiese Republiek die Kongo, Republiek die Kongo
Lengte 4 700 km (2 920 myl)
Oorspronghoogte 1 735 m (5 691 voet)
Mondinghoogte 0 m
Gemiddelde afloop 41 000 m³/s (1 447 901 vt³/s)
Stroomgebiedopp. 4 014 500 km² (1 550 007 myl²)
Kaart van die Kongorivier-bekken in Afrika.
Kaart van die Kongorivier-bekken in Afrika.

Die Kongorivier vloei deur die volgende lande: Angola, die Demokratiese Republiek die Kongo en die Republiek die Kongo, asook deur die volgende stede: Brazzaville en Kinshasa en mond uit in die Atlantiese Oseaan.

Die Kongo se naam kan teruggevoer word na die antieke Koninkryk die Kongo, wat die lande by die riviermond beslaan het. Die Demokratiese Republiek die Kongo en die Republiek die Kongo, wat al twee langs die rivieroewers geleë is, is daarna genoem. Tussen 1971 en 1997 het die regering van die destydse Zaïre dit die Zaïrerivier genoem.

Stroomgebied en rivierloop wysig

 
Die Kongorivier by die Maluku
 
Die dorpie Mbandaka is 'n besige hawe op die oewers van die Kongorivier
 
Die begin van die Livingstone-waterval naby Kinshasa

Die Kongorivier se opvanggebied beslaan 4 014 500 vierkante kilometer (1 550 000 vierkante myl).[2] Die Kongo se afloop by die riviermonding wissel tussen 23 000 kubieke meter per sekonde (810 000 kubieke voet per sekonde) tot 75 000 kubieke meter per sekonde (2 600 000 kubieke voet per sekonde), met 'n gemiddelde van 41 000 kubieke meter per sekonde (1 400 000 kubieke voet per sekonde).[2]

Die rivier en sy sytakke loop deur die Kongoreënwoud, die tweede grootste reënwoud ter wêreld net na die Amasonereënwoud in Suid-Amerika. Die rivier beklee ook die derde plek wat grootte betref (wat die Amasone en die Ganges-Brahmaputra-Meghna-kompleks opvolg), die derde grootste opvanggebied (na die Amasone en Río de la Plata-riviere) en is een van die diepste riviere ter wêreld, met 'n diepte van meer as 220 meter (720 voet).[1][3] Omrede die opvanggebied gevoed word uit sytakke in sowel die noorde as die suide van die ewenaar, bly die loop standhoudend, omrede daar altyd ten minste een deel van die rivier sy reënseisoen kry.[4]

Die oorsprong van die Kongorivier is in die hoogland en berge aan die Oos-Afrikaanse Slenkdal asook die Tanganjika-meer en Mwerumeer wat die Lualabarivier voed, wat dan oor die Boyoma-waterval na benede in die Kongorivier verander. Die Chambeshirivier in Zambië word gewoonlik beskou as die hoofbron van die Kongorivier, soos die gebruik wêreldwyd is om op die langste sytak te konsentreer, soos met die Nylrivier gedoen word.

Vanaf Kisangani, net onder die Boyomawaterval, vloei die Kongorivier meestal noordwaarts, krom dan geleidelik suidweswaarts, loop verby Mbandaka, loop in die Ubangirivier in en dan by die Malebo-poel (Stanley-poel). Kinshasa (vroeër Léopoldville) en Brazzaville lê aan weerskante van die rivier by die dam, waar die rivier vernou en oor die katarakte in diep klowe (gesamentlik bekend as die Livingstone-waterval) stort, verby Matadi en Boma vloei en uiteindelik by die see langs die dorpie Muanda uitmond.

Die Kongostroomgebied is een van die kenmerkende fisiografiese seksies van die groter Midde-Afrika provinsie, wat weer deel uitmaak van die groter Afrika-massief fisiografiese afdeling.

Ekonomiese belang wysig

Hoewel die Livingstone-waterval deurgang vanaf die see verhinder, is bykans die hele Kongorivier maklik bevaarbaar, veral tussen Kinshasa en Kisangani. Groot rivierstoomskepe was tot heel onlangs nog aan die gang. Die Kongorivier bly steeds die lewensaar in 'n land met min paaie en spoorweë.[5]

Die spoorweë loop vandag 'n omweg verby die drie groot watervalle en baie van die Sentraal-Afrikaanse handelsware word oor water vervoer, soos koper, palmolie (in die vorm van palmpitte), suiker, koffie en katoen. Die rivier beskik oor die potensiaal om vir kragopwekking gebruik te word, waarvan die Ingadamme, onder die Malebo-poel, heel eerste benut kan word.

Hidroëlektriese krag wysig

Die Kongorivier is die kragtigste rivier in Afrika. Tydens die reënseisoen spoel 50 000 kubieke meter (1 800 000 kubieke voet) water per sekonde in die Atlantiese Oseaan in. Die geleentheid staan dus soos 'n paal bo water vir die Kongorivier en sy sytakke om krag op te wek. Wetenskaplikes reken die hele Kongostroomgebied kan tot 13% van die hele wêreld se hidroëlektrisiteit lewer. Dit is genoeg krag om die hele Afrika suid van die Sahara van elektrisiteit te voorsien.[6]

Tans is daar sowat veertig hidroëlektriese kragstasies in die Kongostroomgebied. Die grootste hiervan is die Inga-watervaldam, omtrent 200 kilometer suidwes van Kinshasa. Die Inga-projek is in die vroeë 1970's van stapel gestuur en in daardie tydperk is die eerste dam klaargebou. Oorspronklik is beplan om vyf damme te bou wat in staat sou wees om 'n gesamentlike 34 500 megawatt op te wek.

Tot op hede is slegs twee damme gebou, naamlik Inga I en Inga II, met altesaam veertien turbines.[6]

In Februarie 2005 het die Suid-Afrikaanse staatsbeheerde kragprodusent, Eskom, 'n voorstel ter tafel gelê wat Inga se kragkapasiteit aansienlik sal verhoog deur verbetering en die aanbou van 'n addisionele hidroëlektriese dam. Die projek se maksimumafvoer sal verhoog word tot 40 gigawatt, wat dubbel soveel as Sjina se Drieklowedam is.[7]

Daar word gevrees dat hierdie nuwe hidroëlektriese aanlegte tot die uitsterf van baie riviervisspesies kan lei.[8]

Natuurgeskiedenis wysig

 
Satellietfoto van Brazzaville, Kinshasa en die Malebo-poel in die Kongorivier

Die Kongorivier is 1,5 – 2 miljoen jaar gelede tydens die Pleistoseen gevorm.[9]

Die Kongo se vorming kon gelei het tot die allopatriese spesievorming (waar spesies tot so 'n mate weg van mekaar migreer dat die genetiese wisselwerking versteur word) van die bonobo en die gewone sjimpansee van hul voorouersoort.[10]Die bonobo is endemies aan die vogtige reënwoude in hierdie gebied, net soos ander ikoniese spesies soos Allen se moerasaap, dryasaap, watersivetkat, okapi en kongopou.[11][12]

Wat waterlewe betref, het die kongostroomgebied 'n baie hoë biodiversiteit en tel onder die hoogste digtheid endemiese spesies wat al opgeteken is.[13] Tot nou toe is amper 700 visspesies opgeteken, maar 'n groot aantal streke bly onbestudeerd.[14]

Omrede die biodiversiteit so hoog is en daar duidelike ekologiese verskille in die opvanggebied is, word die plek dikwels in veelvoudige ekogebiede opgedeel (pleks van dit as 'n enkele ekogebied te beskou). Onder hierdie ekogebied het die Neder-Kongoskietstrome alleen meer as 300 visspesies (waarvan ongeveer 80 endemiese spesies),[8] terwyl die suidwestelike gedeelte (Kasai-stroomgebied) alleen omtrent 200 visspesies het (waarvan omtrent 'n kwart endemiese spesies uitmaak).[15] Die oorheersende visfamilies (altans in die sekere dele van die rivier) is Cyprinidae, Mormyridae, Alestidae, Mochokidae en Cichlidae.[16] Onder hierdie inheemse rivierspesies is die groot, hoogsvleisetende reuse tiervis (Hydrocynus goliath). Twee of meer ongewone endemiese Cichlidae-spesies is die wit (ongepigmenteerde) en blinde Lamprologus lethops, wat glo tot 160 meter (520 voet) diep onder die wateroppervlak bly,[8] en Heterochromis multidens, wat meer op die Amerikaanse Cichlidae-soort as sy Afrika-soort lyk.[17] Daar is ook talryke endemiese paddas en slakke in die rivieromgewing.[16][18] Etlike beoogde hidroëlektriese damme in die rivier kan die einde van baie van hierdie endemiese spesies beteken.[8]

Sekere waterskilpaaie, asook die pantserkrokodil, Nylkrokodil en die dwergkrokodil kom inheems in die Kongostroomgebied voor.

Sytakke wysig

 
Loop en opvanggebied van die Kongorivier, met aangetekende lande
 
Loop en opvanggebied van die Kongorivier, met topografiese skakering

Hieronder word die onmiddellike sytakke sorteer vanaf die uitmonding stroomopwaarts:

  • Inkisi
    • Nzadi
  • Nsele (suidekant van die Malebo-poel)
  • Bombo
  • Kwa (oftewel Kasai van die invloei van die Fimi stroomop)
    • Fimi
      • Lukenie
    • Kwango
    • Sankuru
  • Lefini
  • Likouala
  • Sangha
  • Ubangi
    • Giri
    • Uele
      • Mbomou
  • Lomamirivier
  • Luvua
    • Luapula
  • Chambeshirivier

Letterkunde wysig

 
Kongorivier-allegorie deur Thomas Vinçotte
 
Pirogues (kano's van uitgeholde boomstamme) op die Kongorivier
  • 1837: Silence: A Fable is 'n kortverhaal deur Edgar Allan Poe. Hoewel daar in die aanvangsparagraaf van die storie 'n sin lui: The region of which I speak is a dreary region in Libya, by the borders of the river Zaire. lyk dit nie dadelik of die Afrikaanse Zaïrerivier op die ewenaar betrek word nie, omdat die Zaïrerivier hier in Libië, Noord-Afrika, omskryf word. Dit kan egter wees, as die vlak van aardrykskundige kennis oor Afrika in daardie era in berekening gebring word, dat die naam Libië as 'n algemene naam vir die Afrika-vasteland kan dien. In hierdie geval kan die storie 'n poging wees om die Kongorivier by Afrika op die ewenaar te omskryf. Dit is bewerk vir 'n gelyknamige radioprogram.
  • 1878: Henry Morton Stanley dokumenteer sy reis al langs die Kongorivier in Through the Dark Continent, die eerste keer uitgegee in 1878.[19]
  • 1902: Hoewel nie eksplisiet vermeld nie, dien die Kongorivier as agtergrond vir Joseph Conrad se roman, Heart of Darkness.[20]
  • 1914: Die Amerikaanse digter Vachel Lindsay skets 'n donker en barbaarse gemeenskap by die Kongorivier in sy gedig The Congo: Study of the Negro Race
  • 1921: Die Kongorivier word vermeld in die gedig van Langston Hughes se gedig The Negro Speaks of Rivers
  • 1930: Sowel die Kongorivier as stroomgebied vorm die agtergrond van Hoity Toity, die Sowjet wetenskapsfiksieroman deur Aleksander Beljajev.
  • 1980: Die Kongorivier verskyn in 'n hoofstuk van Michael Crichton se roman Congo.
  • 1995: Die Kongorivier word vertoon in die aksierolprent Congo, onder spelleiding van Frank Marshall, hoewel dit nie op sy naam in die rolprent genoem word nie. Die rolprent is gegrond op die gelyknamige roman van Michael Crichton.
  • 1996: Die Britse skrywer Redmond O'Hanlon publiseer 'n reisboek by Penguin Books getiteld Congo Journey.
  • 1998: Die rivier se geskiedenis word in die boek King Leopold's Ghost (deur Adam Hochschild) bespreek.
  • 2006: Die rivier se geskiedenis word in die boek Brazzaville, A Life for Africa (deur Maria Petringa) bespreek.
  • 2007: Die Kongorivier en die Demokratiese Republiek die Kongo vorm die middelpunt van die boek Blood River, wat handel oor die outeur (joernalis Tim Butcher)[21] se reisbeskrywing op Afrika se tweede langste rivier. Blood River was 'n poging om in die spore van Henry Morton Stanley te trap, soos gedokumenteer in Through the Dark Continent. Blood River is genomineer vir die 2008 Britse Boektoekenning.
  • 2010: Die Kongorivier is 'n sentrale onderdeel in die roman deur Mario Vargas Llosa, El sueño del celta (Die droom van die Kelt), 'n fiktiewe lewensbeskrywing van die Ier, Roger Casement.
  • 2012: Phil Harwood se boek Canoeing the Congo[22] en amateurrolprent Mazungu Canoeing the Congo omskryf sy vyf maande alleenvaart per Kanadese kano.

Verwysings wysig

  1. ↑ 1,0 1,1 (en) Oberg, Kevin (Julie 2008). "Discharge and Other Hydraulic Measurements for Characterizing the Hydraulics of Lower Congo River, July 2008" (PDF). U.S. Geological Survey.
  2. ↑ 2,0 2,1 (en) Bossche, J.P. vanden; Bernacsek, G. M. (1990). Source Book for the Inland Fishery Resources of Africa, Volume 1. Food and Agriculture Organization of the United Nations. pp. 338–339. ISBN 978-92-5-102983-1.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  3. ↑ "Monster Fish of the Congo". National Geographic Channel (in Engels). 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 September 2011. Besoek op 23 Desember 2012.
  4. ↑ (en) The Congo River. Rainforests.mongabay.com. Besoek op 29 November 2011.
  5. ↑ (en) Kyk byvoorbeeld Thierry Michel se film Congo River
  6. ↑ 6,0 6,1 (en) Alain Nubourgh, Belgian Technical Cooperation (BTC) Geargiveer 2 September 2011 op Wayback Machine. Weetlogs.scilogs.be (27 April 2010). Besoek op 29 November 2011.
  7. ↑ (en) Vasagar, Jeevan (25 Februarie 2005). "Could a $50bn plan to tame this mighty river bring electricity to all of Africa?". World news. London: The Guardian. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Januarie 2008. Besoek op 30 April 2010.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Norlander, Britt (20 April 2009). "Rough waters: one of the world's most turbulent rivers is home to a wide array of fish species. Now, large dams are threatening their future" (in Engels). Science World. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Januarie 2012.
  9. ↑ (en) Leonard C. Beadle (1981). The inland waters of tropical Africa: an introduction to tropical limnology. Longman. p. 475. ISBN 978-0-582-46341-7. Besoek op 2 April 2011.
  10. ↑ (en) Caswell JL, Mallick S, Richter DJ (2008). "Analysis of chimpanzee history based on genome sequence alignments". PLoS Genet. 4 (4): e1000057. doi:10.1371/journal.pgen.1000057. PMC 2278377. PMID 18421364.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  11. ↑ (en) Kingdon, Jonathan (1997). The Kingdon Guide to African Mammals. London: Academic Press Limited. ISBN 0-12-408355-2.
  12. ↑ (en) BirdLife International (2008). "Afropavo congensis". IUBN-rooilys van Bedreigde Spesies. Weergawe 2010.4. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur. Besoek op 2 Mei 2011. {{cite web}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  13. ↑ (en) Dickman, Kyle (3 November 2009). "Evolution in the Deepest River in the World". Science & Nature. Smithsonian Magazine. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 November 2011. Besoek op 23 Desember 2012.
  14. ↑ (en) Freshwater Ecoregions of the World (2008). Sudanic Congo – Oubangi. Geargiveer 5 Oktober 2011 op Wayback Machine Besoek op 2 Mei 2011.
  15. ↑ (en) Freshwater Ecoregions of the World (2008). Kasai. Geargiveer 5 Oktober 2011 op Wayback Machine Accessed 2 May 2011.
  16. ↑ 16,0 16,1 (en) Freshwater Ecoregions of the World (2008). Upper Lualaba. Geargiveer 5 Oktober 2011 op Wayback Machine Accessed 2 May 2011.
  17. ↑ (en) Kullander, S.O. (1998). A phylogeny and classification of the South American Cichlidae (Teleostei: Perciformes). bl. 461–498 in Malabarba, L., et al. (eds.), Phylogeny and Classification of Neotropical Fishes, Porto Alegre.
  18. ↑ (en) Freshwater Ecoregions of the World (2008). Lower Congo Rapids. Geargiveer 5 Oktober 2011 op Wayback Machine Besoek op 2 Mei 2011.
  19. ↑ (en) Through the Dark continent. Open Library. Besoek op 29 November 2011.
  20. ↑ (en) Omskryf in Joseph Conrad se Heart of Darkness as "a mighty big river": "But there was in (the map of the African continent) one river especially, a mighty big river, that you could see on the map, resembling an immense snake uncoiled, with its head in the sea, its body at rest curving afar over a vast country, and its tail lost in the depths of the land."
  21. ↑ (en) Paul Theroux (27 Mei 2011). "The places in between". Financial Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2016. Besoek op 26 Junie 2011.
  22. ↑ (en) Harwood, P. (2012). Canoeing the Congo: First Source to Sea Descent of the Congo River. Matador. ISBN 978-1-78088-007-5.

Eksterne skakels wysig

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kongorivier&oldid=2473742"