Saamwerkunie

Die Saamwerkunie van Natalse Kultuurvereniginge was 'n kultuurorganisasie in Natal wat hom beywer het vir die bevordering van Afrikaans.

Die goewerneur-generaal, dr. E.G. Jansen, en sy vrou, Mabel Jansen, omstreeks 1951. Hulle was in 1917 betrokke by die stigting van die Saamwerkunie.

Die unie is op 24 Mei 1917 in die Gedenksaal van die NG gemeente Pietermaritzburg onder leiding van adv. E.G. Jansen, latere minister van naturellesake en uiteindelik die eerste Afrikaanssprekende en ook laaste goewerneur-generaal van die Unie van Suid-Afrika, gestig. Die doel was om verskillende verenigings vir Afrikaners in Natal te verenig en sodoende Afrikaners in die provinsie "tot hegte en eendragtige optrede aan te spoor". Die eerste voorsitter was adv. E.G. Jansen, bygestaan deur 'n sekretaris, dr. G. Besselaar en 'n korresponderende sekretaresse, mev. Mabel Jansen.

Op die eerste bestuursvergadering het mev. Jansen die opdrag gekry om ’n skema vir eksamens in Afrikaans op te stel. Sy het dit in September van daardie jaar voorgelê en so is die eerste eksamen in Afrikaans in Suid-Afrika gebore, die latere Taalbondeksamen, wat van die jare twintig saam met die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns aangebied is. Reeds in die eerste jaar van die eksamen het 406 kandidate deelgeneem, onder meer die latere adv. C.R. Swart, die latere regter L.W. Hiemstra en Avril Malan. Oor die doelwit van die eksamens, het Jansen gesê: "Die (Afrikaanse) taal moet groei soos ’n patatrank en die hele Suid-Afrika oorrank."

Die taaleksamens het ’n dringende behoefte aan ’n eerste Afrikaanse grammatika laat ontstaan, wat Mabel Jansen in 1917 saam met mnr. C.M. Booysen opgestel het. Omstreeks 1976 het sy oor dié onderneming gesê: "Dit bly vir my ’n verbasende iets dat daar teen die jaar vyftien, sestien nog nooit g’n poging was om ’n grammatika vas te stel nie. Hulle het tog al heelwat Afrikaans geskryf. Wat ek gedoen het, was maar ’n desperate poging om iets daar te stel vir ons leerlinge van die Afrikaanse eksamens, en kon dit maar net op die Nederlandse baseer. Ek weet hier in De Volksstem hierso was eendag so ’n venynige aanval op ons oor die junta in Natal wat hom dit aanmatig om so ’n grammatika te skryf en taaleksamens af te neem. Dit was nou vir hulle vreeslik dat iemand wat nie ’n doktorsgraad het nie, so iets kon aandurf."

Buiten die Taaleksamen het die Saamwerk-Unie deur sy jaarkongresse en verskillende komitees – die histories kommissie, wedstrydkommissie, uitleenbiblioteekkommissie, Voortrekkerkommissie, besoekkommissie, onderwyskommissie – die Afrikaners in Natal bymekaar gehou, begeester om te werk en stry vir hul regte en erfenis. In Julie 1959, die jaar van Die Wonder van Afrikaans, het die Saamwerk-Unie aan hulle adv. en mev. Jansen elk ’n goue medalje aangebied as huldeblyk van hulle groot kultuurwerk, ’n erkentlikeidsdaad wat hulle besonder geroer het.

Die unie se benaming is gedurende 1931 verander na Die Saamwerkunie van Afrikaanse Kultuurvereniginge, ten einde lidmaatskap op 'n nasionale grondslag te plaas. In 1948 besluit die unie om die benaming van Die Saamwerkunie van Natal te aanvaar, alhoewel die werksaamhede nog steeds op 'n breë vlak voortgesit is.

Bronne

• Potgieter, D.J. (ed.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• Argief van die Vrystaatse Universiteit^{[dooie skakel]}.