Theo Wassenaar

Dr. Theo Wassenaar (1892–1982) was ’n oogarts, hoogleraar in fisiologie, lid van die provinsiale raad van Transvaal, digter, vertaler, stigterslid van die FAK, kampvegter vir Afrikaans en Afrikaners se kultuurregte asook die dryfkrag agter die totstandkoming van die Afrikaanse mediese fakulteit aan die Universiteit van Pretoria.

Theo Wassenaar
Theo Wassenaar aan die werk.
Geboortenaam	Theodorus Wassenaar
Geboorte	24 Junie 1892 Middelburg, Tvl.
Sterfte	12 Augustus 1982 (op 90) Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Titel	Dokter
Beroep	Oogarts, akademikus, skrywer
Eerbewyse	Akademieprys vir Vertaalde Werk Totiusprys
Huweliksmaat	Anna Sophia Dames
Kind(ers)	1 seun, 2 dogters

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Theodorus Wassenaar is op 24 Junie 1892 op die plaas Grootrietpan in die distrik Middelburg, Tvl. [later distrik Hendrina] gebore. Hy het twee broers (Jan, wat later Lid van die Provinsiale Raad vir Germiston is, en Andreas, wat later voorsitter word van Sanlam) en twee susters (Johanna, bekende portretskilderes en beeldhoudster) en die jongste (Cornelia Gertruida (getroud Heyl), ‘n onderwyseres). Hy kry sy eerste skoolopleiding by die plaasskool op die plaas. Die gesin moet die plaas tydens die Anglo-Boereoorlog ontruim en verhuis na Middelburg, waar hy vanaf negejarige ouderdom sy onderwys met Engels as voertaal ontvang. Na afloop van die oorlog keer hy terug na die familieplaas en sit sy skoolloopbaan voort op die eenman-plaasskooltjie Woestalleen. In 1905 stuur sy vader hom na die skool op Hendrina, waar hy saam met ’n aangetroude oom in een van sy vader se winkels woon en ook as klerk werk. Teen die einde van 1908 skryf hy die Skoolhoër-eksamen en gaan dan terug na die regeringskool Middelburg Hoërskool om daar te matrikuleer.

Verdere studie

Hierna vertrek hy in 1910 na die Universiteit van Amsterdam in Nederland om hom as geneesheer te bekwaam, ’n ideaal wat hy in 1918 bereik toe hy die Nederlandse staatseksamen slaag en die Arts-diploma verwerf. Verskeie van sy artikels oor veral Fisiologie verskyn in sy studentetyd. Die Eerste Wêreldoorlog is op hierdie stadium nog aan die gang en terwyl hy wag vir ’n geleentheid om terug te keer na Suid-Afrika, werk hy ’n tydjie in 1918 in die Fisiologiese laboratorium van professor Sherrington in Oxford, Engeland. Hy ontdek hier ’n asemhalingsrefleksverskynsel wat hy later in Amsterdam verder bestudeer en waaroor hy ten slotte sy proefskrif skryf om die doktorsgraad in die geneeskunde te verwerf. In Oktober 1918 kry hy eindelik ’n kajuit op ’n Japanse boot en onderneem die gevaarlike seereis met die gevaar van duikbootaanvalle tydens die Eerste Wêreldoorlog, met sy Seesonnette wat tydens hierdie reis hulle beslag vind.

Loopbaan

In 1919 vestig hy hom as geneesheer in Lydenburg maar gaan reeds die volgende jaar na die Universiteit van Stellenbosch waar hy die professoraat in Fisiologie beklee. Die poging om ook ’n stoel vir Anatomie aan die universiteit te vestig, misluk egter en hy bedank sy professoraat na slegs drie maande. Hy aanvaar dan ’n betrekking as Mediese Amptenaar van die Pensioen-Kommissie en deurreis in die volgende paar jaar die hele Suid-Afrika om gewondes en ander ongevalle uit die Anglo-Boereoorlog te ondersoek. In 1922 gaan hy terug na Europa om as oogarts te spesialiseer in Wenen (Oostenryk), Parys (Frankryk) en Amsterdam (Nederland). Hy promoveer in 1924 aan die Stedelike Universiteit in Amsterdam met die proefskrif De invloed op de ademhaling van druk op de borstkas. In 1923 onderneem hy ’n lang reis vanaf Wenen na Griekeland en Italië saam met dr. J.F. Burger, wedervaringe wat later gepubliseer word in Uit my Griekse dagboek. By sy terugkeer na Suid-Afrika vestig hy hom in 1924 as oogarts in Pretoria. As vakkundige publiseer hy verskeie artikels en verslae, waaronder bydraes oor “Optiese illusies” by die Akademie in Amsterdam en ’n aantal artikel in die Nederlandse Tijdschrift voor Geneeskunde. Vir jare is hy lid van die Hospitaalraad in Pretoria, voorsitter van die Afrikaanse Mediese Genootskap en hoof mediese offisier van die Suid-Afrikaanse Noodhulpliga, terwyl hy ook tot volle lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns verkies word. In 1927 trou hy met Anna Sophia Dames, ’n niggie (susterskind) van Jopie Fourie, en uit die huwelik word een seun en twee dogters gebore.

Vanaf 1936 beywer Wassenaar hom vir die stigting van ’n Afrikaanse Mediese Fakulteit in Pretoria. Tydens ’n dinee van die Buitemuurse Studente van die Universiteit van Pretoria opper hy as gasspreker in 1936 vir die eerste keer die noodsaaklikheid van so ’n fakulteit. ’n Komitee word dan gestig om hierdie gedagte te bevorder en hy, professor L.J. te Groen en dr. J.A. Kieser dien in die komitee, waarna hulle die eerste geldinsameling loods. In Junie 1937 is hy die leier en woordvoerder van ’n groot afvaardiging met wye verteenwoordiging wat hierdie saak met die destydse Minister van Onderwys, J.H. Hofmeyr, bespreek. Die minister gee opdrag aan die destydse Sekretaris van Onderwys, dr. M.C. Botha, om die moontlikheid van so ’n fakulteit te ondersoek. Onder dr. Botha se leiding word die Kommissie oor Mediese Opleiding dan saamgestel en nadat die kommissie se positiewe verslag ontvang is, word die stigting van die fakulteit in 1943 ’n werklikheid. Wassenaar word aan die begin deur die Universiteitsraad as ’n assessorlid op die Fakulteitsraad benoem.

Politieke betrokkenheid

Later wend hy hom tot die politiek as loopbaan. Reeds in 1934 woon hy die kongres by wat die samesmelting van die Nasionale Party onder generaal J.B.M. Hertzog en die Suid-Afrikaanse Party onder generaal J.C. Smuts bespreek. Hy is een van die sowat veertig afgevaardigdes wat die kongres verlaat en meehelp om die Nasionale Party onder leiding van D.F. Malan weer op te bou. Vanaf 1943 tot 1957 is hy Provinsiale Raadslid vir Wonderboom en vanaf 1945 tot 1957 ook leier van die Nasionale Party in die Transvaalse Provinsiale Raad. In hierdie posisie neem hy sterk standpunt in teen die dubbelmedium-onderwysbeleid. Vir nege jaar (vanaf 1949) is hy Lid van die Uitvoerende Komitee (LUK) en wel in beheer van die Hospitaaldienste en -beplanning. Hy dien verder op die Dagbestuur van die Transvaalse Nasionale Party en die Federale Raad van die Nasionale Party. Hy dien ook as voorsitter van die Raad van Kuratore van Minerale Baddens, die Raad van Advies insake Fauna en Flora en as lid van die Krugergenootskap.

Latere jare en sterfte

Dr. Theo Wassenaar, 1949.

Weens politieke verskille met die Nasionale Party tree hy hierna heeltemal uit die politiek. Na sy uittrede uit die politiek word hy superintendent van die Andrew MacColm-hospitaal en die hospitaal te Brits. ’n Hartaanval in 1968 lei tot sy permanente aftrede en hy bly woon hierna saam met sy vrou in Pretoria aan die Noordhang van die Magaliesberg.

Hy is op 12 Augustus 1982 in Pretoria oorlede.

Skryfwerk

Sy eerste gedigte skryf hy tydens sy studentedae in Nederland en sedert 1914 verskyn enkeles ook in Die Brandwag onder die skuilnaam Adeodatus (die Latynse vorm van sy Griekse naam Theodorus).

Poësie

Reeds so vroeg as 1921 publiseer hy sy enigste digbundel onder die titel Gedigte. Hierin is dit veral sy reeks Seesonnette wat die aandag trek, waarin hy die skoonheid van die natuur besing en sy verlange uitspreek om een te word met die heelal. Sy liefdesgedigte toon dieselfde panteïstiese lewensbeskouing, terwyl Nag ’n mooi uitbeelding is van godsbesef. As kenner van die klassieke geskiedenis skryf hy daaroor gedigte, soos Aethra en Theseus, terwyl hy ook ’n aantal kindergedigte en verhalende gedigte soos Nomo se wraak skryf. Daar is ook enkele verse oor Nederland en ’n aantal nasionale gedigte, onder andere oor die Slag van Bloedrivier en die dood van president Steyn. ’n Tweede uitgawe van hierdie bundel word in 1938 gepubliseer, waarin vyftien gedigte weggelaat word en vier en dertig nuwes bygevoeg word. Een van die gedigte wat weggelaat word, is die langer gedig Adams droom oor die Skepping, wat deur D.J. Opperman in Digters van Dertig beskou word as “’n waardige verre voorloper” van W.E.G. Louw se Adam Die nuwe gedigte verskil egter nie wesenlik in tegniek en toonaard van die voriges nie. Hoewel hy hierna nie weer publiseer nie, hou hy aan met dig en laat sowat vyftig ongepubliseerde gedigte na.

Versamelbundels

Van sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Uit ons digkuns, Uit ons letterkunde, Digters en digsoorte, Afrikaanse ballades, Afrikaanse verse, Digters op die toring, Afrikaanse letterkunde, Digters en digkuns, Junior verseboek, Nuwe Kleinverseboek, Nuwe Kleuterverseboek, Die junior digbundel, My Afrikaanse verseboek, Voorspraak en Goudaar.

Prosa

Reisverhale

Uit my Griekse dagboek gee sy indrukke weer van sy reis deur Griekeland in 1923. Saam met sy vriend Burger (dr. J.F. Burger, later professor aan die Universiteit van Kaapstad) het hy ’n groot deel van Griekeland deurreis. Met die trein gaan hulle van Joego-Slawië tot in Tessalonika en daarvandaan deur die Tempe-dal na Larissa en Athene. Hiervandaan is hulle met ’n boot na Kreta om die bouvalle van Knossos te besoek. Hulle keer terug na Athene en onderneem dan uittogte na Marathon en Thermopulai. Op ’n langer tog gaan hulle per boot en terug deur die Korintiese kanaal na Itea, die hawe van Delphi en dan met die trein na Olimpia, per voet na Purgos en per motor na Sparta. Van Tripolis gaan hulle dan per trein via Argos en Korinthe terug na Athene. Benewens die reisindrukke koppel hy telkens die bekende mites aan die plekke wat hulle besoek, terwyl hy ook die lewensweg van beroemde Grieke soos Sokrates verhaal. Hierdie reis prikkel sy belangstelling in die Griekse taal en deur selfstudie leer hy die taal aan. Deur hierdie kennis en gebruik te maak van ander vertalings in Nederlands, Engels en Frans, tale wat hy almal geken het, sien hy later sy weg oop om versvertalings te maak van hoofsaaklik Sophokles se werke in Afrikaans.

Vertalings

Hy vertaal onder andere die Griekse dramas van Sophokles, Koning Oidipus, Antigone en Elektra. Die Akademieprys vir Vertaalde Werk word in 1978 aan hom toegeken vir sy versvertaling van Antigone en Elektra. ’n Versvertaling van Plato se Verdediging van Sokrates bestaan in manuskripvorm en ’n fragment hieruit word in Augustus 1969 in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer. Hierdie is ’n baie interessante eksperiment, aangesien hy hier ’n versvertaling maak van ’n prosawerk. Gedurende sy oogheelkundige praktyk in Pretoria wat hy sedert 1924 gevestig is, het hy nog 'n aantal mediese artikels geskryf, veral oor oogheelkundige onderwerpe, waarvan sommige in Amerikaanse tydskrifte vir oogheelkunde gepubliseer is. In dié tyd het hy ook weer sonnette geskryf. Koning Oidipus is in 1974 heruitgegee. Sy bekroonde vertalings van werke van Sophokles, Antigone en Elektra, is onderskeidelik in 1975 en 1977 gepubliseer.

Eerbewyse

In 1973 ken die Universiteit van Pretoria ’n eredoktoraat (M.D.-graad honoris causa) aan hom toe vir sy belangrike aandeel in die totstandkoming van ’n Afrikaanse Mediese Fakulteit aan hierdie universiteit. In dieselfde jaar ontvang hy ook die erelidmaatskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. In 1977 is hy die eerste wenner van die Totius-prys, wat toegeken is deur die toekenningskomitee van die Totius-Pryse Stigting waarin die Dietse Federasie ook verteenwoordig was. Die Laerskool Theo Wassenaar in Robertsham in Johannesburg word na hom vernoem.

Gedurende sy oogheelkundige praktyk in Pretoria wat hy sedert 1924 gevestig is, het hy nog 'n aantal mediese artikels geskryf, veral oor oogheelkundige onderwerpe, waarvan

Publikasies

Jaar	Pulikasies
1921	Gedigte
1943	Uit my Griekse dagboek
	Vertalings
1938	Koning Oidipus – Sophokles
1975	Antigone – Sophokles
1978	Elektra – Sophokles

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
• APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Sesde druk, 1963.
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tiende druk, 1994.
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Eerste uitgawe, 1952.
• Buning, Tj. Uit ons digkuns. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Nuwe omgewerkte druk, 1960.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, 1936.
• Nienaber, P.J. (samesteller) Digters en digkuns. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Derde druk, 1954.
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers. Kaapstad. Vyfde uitgawe. Sewende druk, 2007.
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers- Boekhandel. Sewende druk, 1968.
• Opperman, D.J. Junior verseboek. Nasionale Boekhandel Beperk. Kaapstad. Agste druk, 1960.
• Pienaar, E.C. Taal en poësie van die Twede Afrikaanse Taalbeweging. Nasionale Pers Beperk. Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein. Vierde vermeerderde druk, 1931.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.

Tydskrifte en koerante

• Cluver, Gus. Dr. Theo 88, en nog ’n digbundel kom… Die Transvaler, 25 Junie 1980.
• Conradie, P.J. Dr. Theo Wassenaar en die Klassieke. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 25 no. 3, September 1985.

Internet

• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Theo_Wassenaar
• Gelofteland: http://gelofteland.org/index.php/ons-volk/23-kultuurdagboek/1035-1892-dr-theo-wassenaar.html
• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AWassenaar%2C+Theodorus%2C&qt=hot_author

Bronne

• (af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
• (af) Biografiese skets op gelofteland.org. URl besoek op 6 Augustus 2016.