Wikipedia

Andries Smorenburg

Kmdt. Andries Smorenburg (De Bilt, provinsie Utrecht, Nederland, 3 Maart 1872 – Johannesburg, Suid-Afrika, 16 April 1939) was ’n Nederlandse stryder aan Boerekant in die Tweede Vryheidsoorlog en moontlik die enigste Boerekrygsgevangene wat dit reggekry het om van die eiland Sint Helena af te ontsnap, hoewel hy gevang en teruggestuur is. C. de Jong beskryf hom in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V as "avontuurlik, vindingryk en waaghalsig".

Kmdt. Andries Smorenburg by die krat waarin hy as Boerekrygsgevangene van Sint Helena af ontsnap het.

Herkoms wysig

Smorenburg was die seun van Gerrit Smorenburg en Johanna Aletta Rijnhart (of Reinhart). Hy het twee susters gehad, Anna Sophia Margaretha (getroude van Ruitenbeek) en Ida Anthonia Georgina. Toe Smorenburg nog klein was, het sy pa hom in ’n beskonke oomblik laat ompraat om by die Franse Legioen aan te sluit; daarom moes hy kleintyd begin werk om sy gesin te help onderhou. Op ’n baie vroeë leeftyd het hy as vakleerling by ’n plaaslike skrynwerker gaan werk. Toe dié bankrot speel en besluit om na Transvaal te emigreer, is Smorenburg saam met hom daarheen. Die vaardighede wat hy destyds geleer het, sou later goed te pas kom. Altyd rusteloos van geaardheid, het Smorenburg op 15-jarige leeftyd in 1887 ná ’n uitval met sy werkgewer (of oom) besluit om by die Transvaalse polisie (die Zuid-Afrikaansche Rijdende Politie) aan te sluit, eers as klerk en later as konstabel. Teen 1895, ten tyde van die Jameson-inval, is hy reeds tot speurder-sersant bevorder en het hy deelgeneem aan ondersoeke na die samesweerders. Saam met 'n offisier het hy op die brandkas van die Reform Committee beslag gelê. Hy was ook behulpsaam met die opruiming van die dinamietontploffing in Braamfontein op 19 Februarie 1896. (Volgens een bron is hy kort hierna tot sersant bevorder.)

Omstreeks 1899 is hy terug Nederland toe vir mediese behandeling omdat ’n dokter in Johannesburg gedreig het om sy een been af te sit weens bloedvergifting ná ’n besering daaraan. Toe die Driejarige Oorlog op 11 Oktober 1899 uitbreek, het Smorenburg die hospitaal in Arnhem verlaat en hom na Transvaal teruggehaas om betyds te wees om aan die gewapende stryd deel te neem. Hy het met ’n skip langs Afrika se ooskus af gereis na Mosambiek en van daar na die ZAR teruggekeer.

Tydens die oorlog is Smorenburg benoem tot kommandant van die tweede Hollanderkorps, wat later onder genl. Georges de Villebois-Mareuil in die Vrystaat opgetree het, maar Smorenburg het nie goed met die generaal oor die weg gekom nie omdat hy van mening was dat De Villebois Mareuil geen begrip van die omstandighede in Suid-Afrika en oorlogvoering met ongereelde troepe gehad het nie. Op 19 Maart 1900 het Smorenburg saam met sy manne uit Pretoria vertrek en tweede dae later op Kroonstad aangekom. Op 24 Maart het hulle opdrag gekry om die spoorlyn noord van Kimberley op te blaas. Hulle het oos van Boshof opgetree. In ’n geveg op 5 April 1900 naby Boshof waarin die Franse generaal gesneuwel het, is Smorenburg en die grootste deel van die Hollanders van die Vreemelingelegioen gevange geneem en na die Deadwood-kamp op Sint Helena verban, een van 5 000 Boerekrygsgevangenes wat in die loop van die oorlog daarheen gestuur.[1]

Ontsnapping van Sint Helena wysig

Vanweë sy rusteloosheid kon hy nie in die krygsgevangekamp aanpas nie. In Desember 1901 het hy vir homself ’n krat gemaak, gemerk “Curios”, “Handle with Care” en “This Side Up”, en homself op die Union Castle-posskip SS Goth, wat onderweg na Engeland was, “gepos”. Danksy sy skrynwerkersvaardighede het hy 'n houtkrat verander sodat die kant van binne af oop- of toegemaak kon word. Hy het hierdie luike met ysterbande gekamoefleer. In hierdie tyd is aandenkings wat die krygsgevangenes op Sint Helena en elders gemaak het, gereeld na die buiteland uitgevoer. Hy het die krat voorberei deur dit van ’n fiktiewe adres in Stroud, Gloucestershire te voorsien en dit toe vol klere, vuurhoutjies en genoeg kos en water vir 20 dae ter see te pak.

Bewapen met ’n rofweg getekende kaart van die hawe in Southampton, het hy op 21 Desember in die krat geklim nadat dit op 20 Desember met die ambulanswa na Jamestown gebring is. In die mistige vroeë oggendure het Smorenburg die wagte by die Deadwood-kamp ontglip en daarin geslaag om ongemerk in die krat op een van die skuite in die hawe te klim. Later is die krat met sy ongemaklike insittende in die skeepsruim van die stoomskip Goth wat in die baai voor anker gelê het, gelaai. Hy was 1,87 m lank (volgens 'n ander bron "meer as 2 m"), maar die kis waarin hy weggekruip het, net 1,45 m. Ten spyte van die etikette, is die krat aan boord rondgegooi en omgekeer sodat Smorenburg harsingskudding opgedoen en die meeste van sy watervoorraad verloor het.

Nadat hy nie by die volgende rollesing in sy kamp opgedaag het nie, het die kampowerheid sy verdwyning verbind met die geheimsinnige krat en die onlangse vertrek van die Goth. ’n Telegraafkabel wat die jaar vantevore tussen Sint Helena en Ascension gelê is, is gebruik om die skip se bestemming te waarsku om op die uitkyk na die verstekeling te wees.

Volgens oorlewering het Smorenburg, wat dae lank in ’n gebukkende posisie moes lê, op Kersdag 1901 te veel van die beknopte omstandighede daarin gehad en glo uitgeroep: “In Vadersnaam, moenie aan die kis raak nie. Ek het genoeg gehad. Staan opsy, ek sal uitkom . . . ek het die afgelope week deur hel gegaan.” Kapt. John Attwoord het hom toe bevry. So het hy ná net vyf dae die aftog geblaas.

Luidens ’n ander weergawe het die skip Ascension-eiland op Kersdag bereik en is die ruim geopen om possakke en bagasie te verwyder. Volgens tweede offisier (in ’n ander weergawe die kaptein) John Attwood het een van die matrose 'n figuur in die ruim gewaar wat hy as 'n spook aangesien het. Die gevolg was dat kapt. Eaton Travers al die bagasie deeglik laat ondersoek het. Toe Smorenburg se krat bereik word, het hy benoud van binne af laat hoor: “Stop! I'll come out!” en die daad by die woord gevoeg. Ná ondervraging is Smorenburg weer op 30 Januarie 1902 aan boord van die Gibraltar vanaf Ascension na St. Helena teruggestuur. Aanvanklik is gemeen dat hy swaar gestraf sou word omdat vermoed is dat hy sy parool om die dorp te besoek, verbreek het. Dit was egter nie die geval nie aangesien hy uit die kamp ontsnap het. Hy is van 4 Februarie af in die militêre tronk by Deadwood aangehou en is op 13 Februarie deur 'n krygsraad verhoor. Daarna is hy in die Fort High Knoll-gevangenis aangehou.

Ná die oorlog wysig

Ná die vrede het hy as timmerman na Johannesburg teruggekeer. Twee jaar later, in 1904, is hy aangestel as inspekteur van lisensies vir openbare voertuie. Hy het ook 'n beëdigde vertaler en vrederegter geword en is bevorder tot hoof van die lisensieafdeling van Johannesburg, waar hy in 1928 met pensioen afgetree het. Hy was lid van die Arbeidersparty en het met die stakende mynwerkers van 1922 gesimpatiseer, maar geen aktiewe rol in die politiek gespeel nie. In 1938 is die Dekoratie voor Trouwe Dienst aan hom toegeken.

Smorenburg is op 5 Junie 1906 met Martha Sprong getroud en het twee dogters gehad.

Nadraai wysig

Die Smorenburg-familie het die krat, wat later as die “Christmas Box” bekendgestaan het, van Sint Helena af laat kom en aan ene mej. Anna Smith van die Johannesburgse Museum (Africana-museum) gegee, nou Museum Afrika, waar dit later uitgestal is.

Verwysings wysig

  1. ↑ (af) Ontsnap[dooie skakel]. URL besoek op 12 Augustus 2016.

Bronne wysig

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Andries_Smorenburg&oldid=2607904"