Andries du Toit

Andries du Toit (* 8 Augustus 1813 – † 15 Augustus 1883, Middelburg, Tvl.) was die eerste landdros van Pretoria en die man wat die dorpie in 1857 in erwe uitgemeet het.

Andries du Toit, sy vrou en dogter.

Du Toit het hom in 1857 op ’n stuk grond gevestig wat aan Pretoria gegrens het. Dié grond het hy vir ’n Basoeto-ponie van pres. M.W. Pretorius geruil en dit Arcadia genoem, die teenswoordige voorstad. Ook in 1857 is hy as eerste landdros van die dorp aangewys, waarna hy dit in erwe uitgemeet het.

Lewe

Du Toit, Andries (Andreas) Francois (* Eerste Rivier, Stellenbosch 8 Augustus 1813 - † Middelburg, Transvaal, 15 Augustus 1883), eerste landdros van Pretoria, was die oudste kind van Jacobus Francois du Toit en sy vrou, Gertuida Johanna Buyskes. Du Toit se Calvinistiese ouers dring daarop aan dat hy vir predikant moet studeer, maar na voltooiing van die voorbereidende studie in die Kaapkolonie word hy as gevolg van ‘n borskwaal en blykbaar ook deur finansiële oorwegings verhinder om sy studies in Nederland voort te sit.

Du Toit vestig hom op die plaas Grootfontein in die distrik Beaufort-Wes en trou daar op 2 November 1839 met Elizabeth Gertruida Jacoba de Villiers. Hulle het tien kinders. Hy word reeds op jeugdige leeftyd in die jare veertig as kommandant van Beaufort-Wes aangestel en neem in 1846 deel aan die Sewende Grensoorlog.

Du Toit was ‘n veelsydige man met aanleg as timmerman, messelaar, skrywer en landmeter, maar die nering wat hy kies, dié van reisende handelaar, voer hom na die binneland. Tydens een van sy togte word hy byna in die onwettige geweerhandel betrap en daarna sien hy af van hierdie loopbaan.

Die groot keerpunt in sy lewe kom toe hy met kommandant-generaal A.W.J. Pretorius kort na 1852 in die Oranje-Vrystaat kennis maak. Pretorius versoek hom om hom in die Voortrekkergebied te vestig en aldaar plase op te meet. Hy gee nie onmiddellik hieraan gehoor nie, maar by twee geleenthede (15 Mei 1854 en Junie 1855) laat hy hom verkiesbaar stel as president van die O.V.S.; hy is egter beide gevalle onsuksesvol.

Met die vooruitsig van ‘n belangrike pos as raadgewer van M.W. Pretorius, wys Du Toit die aangebode pos van landdros van Potchefstroom van die hand en trek op 10 September 1856 na Transvaal. Voor die aankoms van sy trek in Pretoria (begin 1857) het hy reeds ‘n stuk grond ontvang wat hy in ruil vir ‘n Basoetoponie van Pretorius gekry het en dit Arcadia (later ‘n voorstad van Pretoria) gedoop. Hoewel die vooruitsig op die amp van raadgewer nooit verwesenlik word nie, trap Du Toit nogtans diep spore in die geskiedenis van Pretoria en die Z.A.R.

Kort na sy vestiging in Pretoria word hy as landdros gekies en in Mei 1857 ingesweer, waarna hy uit die aard van sy amp ‘n werklike bydrae lewer tot die welsyn van die burgers, asook met toesig hou oor en die oprigting van openbare geboue. Tydens sy ampstermyn as landdros verbeter hy die sanitasie van die dorp deur watervore en dreineerslote te laat grawe. Hy sorg daarvoor dat posverbindings ingestel en belastings gehef word. Hy onderneem die belangrike taak om met die reeds afgebakende Kerkplein en toegangstrate as uitgangspunte, die dorp op te meet en stel daarvan ‘n plan op. Met ‘n ketting en ‘n skeepsverkyker as sy enigste instrume,nte is sy werk van so ‘n hoogstaande gehalte dat die gekwalifiseerde landmeter A.H. Walker wat in 1873 aangestel is, nie daarop kan verbeter nie, en Walker by meer as een geleentheid vir Du Toit persoonlik raadpleeg. Op 2 Junie 1857 bevestig Du Toit die eerste huwelik in Pretoria en op 29 Julie stel hy saam met ‘n paar inwoners die eerste dorpsregulasies op.

By gebrek aan ‘n kantoor en tronk moet Du Toit sy werk tuis verrig en self die gevangenes oppas terwyl sy vrou hulle van kos moet voorsien. Sy taak as landdros word, soos dié van byna alle ampsgenote destyds, verder bemoeilik deur ‘n gebrek aan duidelik omskrewe wette en ook deur sy eie swak regskennis wat daartoe aanleiding gee dat sy uitsprake dikwels in twyfel getrek word. Dit grief hom so dat hy op 31 Desember 1859 sy amp neerlê. As ‘n voorstaander van onderwys hou hy by geleentheid self skool vir sy eie en ook vir ander kinders, maar hy pleit vir die benoeming van ‘n onderwyser en die oprigting van ‘n skoolgebou wat wel verwesenlik word. Sy belangstelling in openbare aangeleenthede, sy vaderlandsliefde en sy ywer word alom erken en lei tot sy benoeming as assistant-kommandant-generaal in ‘n waarnemende hoedanigheid, en selfs ook as Staatsekretaris. Daardeur word hy ook lid van ‘n kommisie wat met Cetshwayo en Mpande oor grond onderhandel. Hy het ‘n aansienlike aandeel in die owerheidsbesluit om die regeringsetel van Potchefstroom na Pretoria te verskuif.

Die feit dat Du Toit hom tydens die burgeronluste van 1861-64 by geleentheid aan generaal S.Schoeman se kant skaar, kom hom duur te staan. Hy word tot ‘n swaar boete veroordeel en lei ook ander verliese. Sy latere onderwerping aan die wettige gesag verbeter sy lot nie veel nie. Hy kry wel kwytskelding van sommige boetes, maar herstel nooit weer ten volle van die terugslae nie.

In 1871 vestig hy hom op Nazareth, die latere Transvaalse dorp Middelburg en daar beywer hy hom vir besproeiing in die dorp en die verkryging van ‘n onderwyser. Hoewel hy ‘n tyd lank as landdros optree, is hy aan die einde van sy lewe sieklik en eensaam. Andriesstraat en Du Toitstraat, albei in Pretoria, is na hom vernoem.

Bron

• Engelbrecht, prof. S.P., Agar-Hamilton, J.A.I., Pelzer, prof. A.N. en Behrens, H.P.H. 1952. Eeufees-album. Pretoria se eerste eeu in beeld. Pretoria: J.L. van Schaik, Beperk.
• Inligting/Bron – Vanuit ‘Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Vol III. Hoofredakteur D.W.Krüger (tot 1972) C.J. Beyers (sedert 1973) Uitgegee vir die Raad vir Geesteswetenskaplike navorsing deur Tafelberg-Uitgewers bpk. Indeks: Du Toit A.F. (1813 – 1883), III, 258
• WikiTree bydraers, "Andreas Francois du Toit (1813-1883)," WikiTree: Die Gratis Stamboom,

https://www.wikitree.com/wiki/Du_Toit-2245 : gesien 02 Augustus 2022 en bygewerk 02 Augustus 2022 deur Marco Johan Nel (https://www.wikitree.com/wiki/Nel-3227)

• Andries du Toit se lewensverhaal deur Angie Kleijn gepubliseer in https://www.bronberger.co.za/index.php?option=com_content&view=article&id=3384:andries-se-waterwiel-in-die-apies-word-meintjes-se-meule:toeka-se-dae - Die Bronberger - 23 Augustus 2016 deur Angie Kleijn (plaaslike Pretoria-Oos tydskrif). Gesien en gelaai 01 Aug 2022 deur Marco Johan Nel (https://www.wikitree.com/wiki/Nel-3227) met skriftelike goedkeuring vanaf Angie Kleijn.