Egiptiese obeliske
Die woord obelisk het sy oorsprong in die Griekse woord obelos, wat dolk beteken. Die skerp bopunt van so 'n pilaar het dit dan ook die voorkoms van 'n dolk gegee. Die obeliske is 'n kenmerkende voorbeeld van die Oud Egiptiese kuns en het 'n elegante, slanke vorm; onder is die suil vierkantig en sy spits is piramiedvormig.
Gewoonlik was die lengte tien maal die deursnee van die basis. Die punt was meestal met 'n blink edelmetaal soos silwer of goud oorgetrek, maar soos te verstane, is hierdie waarde volle metale lank gelede reeds gesteel. Die lagie metaal het die sonlig skerp weerkaats sodat die suile van ver af sigbaar was.
Obeliske is van 'n rooierige soort graniet, siëniet, gemaak (só genoem omdat dit uit die klipgroewe van Syene, die huidige Aswan, verkry is). Soms is 'n donkergrys basalt gebruik.
Die afmetings het verskil; die langste bekende obelisk(38 m lank) lê nog onvoltooid in 'n grot by Aswan, en die kleinste is minder as 2 m hoog. Obeliske het nie net as ornamente gedien nie, maar is dikwels voor tempels opgerig en gewoonlik aan die songode gewy.
Die boumetode wysig
Deur die groot, onvoltooide obelisk wat in 'n klipgroef by Aswan lê, te bestudeer, kon wetenskapliks vasstel hoe die ou Egiptenare sulke monumente gemaak het. In die eerste plek het die boumeester waarskynlik daarop aangedring dat die klip wat gebruik word, foutloos is en nie krake en vlekke het nie.
Die rots is dan met 'n sterk waterstraal skoongespuit en die oppervlak "geskaaf" tot dit glad was. Hiervoor is buitengewoon harde klippe, sommige tot 5 kg, uit die Egiptiese woestynvalleie gebruik. Daarna is die omtrek van die obelisk op die gelyk vlak uitgemerk en 'n diep sloot rondom uitgegrawe waarná die obeliks met ronde klippe gestuur is en die sykante gepoleer is.
Die vierde sy van die obelisk is met reuse-houtwîe van die rotslaag losgebreek. Hierdie wîe is in openinge gesteek wat vooraf reëlmatig op die onderste snylyn aangebring is. Die wîe, wat eers in water geweek het, het uitgesit en in die proses het die rots gebars. In hierdie stadium het 'n groep slawe (ongeveer 5 000) die obelisk met toue en hefbome uit die sloot gelig en op planke met wiele gelaai. Só is die obelisk dan na die Nylrivier vervoer, waar dit op 'n lang vragskuit gelaai en na die bestemming gebring is.
Die oprigting wysig
Na sy aankoms moes die obelisk regop getrek word, 'n uitdagende taak aangesien sommige van die suile 500 ton geweeg het.
Eerstens is die basis van die obelisk tot op die rand van die voetstuk waarop dit moes staan, geskuif. Die obelisk is só ontwerp dat die een rand van sy basis in 'n gleuf op die voetstuk gepas het. Dit het voorkom dat die obelisk gly terwyl dit regop getrek word. Terwyl die obelisk met toue en hefbome opgelig is, is 'n hoop stene gewoonlik onder die obelisk gepak om dit te steun en in posisie te hou. Wanneer die hoop stene hoog genoeg was, kon die struktuur regop getrek word.
Beroemde obeliske wysig
Hoewel die obeliske kenmerkende Oud-Egiptiese kunswerke is, is van die beroemdstes vandag nie meer in Egipte te sien nie. Party is deur buitelandse veroweraars uit Egipte geneem; ander is deur aardskuddings verwoes of deur wind en weer verslyt.
Vandag is net nog drie van die dertien obeliske by Karnak oor. Onder hulle is die beroemdes wat deur Toetmoses I opgerig is. Verskeie obeliske is ook in 'n ander Egiptiese stad opgerig, naamlik Heliopolis, "Die Stad van die Son". Die oudste bekende obelisk staan in die buitewyke van hierdie stad (nou 'n voorstad van Kaïro) en is in 1950 v.C. opgerig. Die obelisk by Luxor is beroemd vanweë die pragtige hiërogliewe daarop. Dit is in die 13de eeu v.C. deur Rameses II opgerig en het saam met 'n tweede obelisk voor die Tempel van Luxor gestaan. Laasgenoemde obelisk is vandag in Parys. Hierdie twee obeliske is elk sowat 24 m hoog.
Toe die Romeine Egipte in die eerste eeu v.C. verower het, het hulle verskeie obeliske met hulle na Rome saamgeneem. Daar het die obeliske op die belangrike pleine bly staan tot in die 16de eeu n.C.
Parys, New York, Istanboel en Londen het elk 'n obelisk. Die obelisk langs die Teemsrivier in Londen en die een in New York is 'n "tweeling", wat gewoonlik "Cleopatra se Naalde" genoem word. Hulle dateer uit die jaar 1500 v.C. Die suil op die wal van die Teems is in 1819 deur die onderkoning van Egipte aan Brittanje gegee, maar dit het Londen eers in 1878 bereik. Die vervoerkoste is deur 'n bekende Londenaar, sir Erasmus Wilson, betaal en die naald het byna verlore gegaan in 'n storm in die Golf van Biskaje. 'n Koerant, 'n kopie van Bradshaw se Railway Guide en 'n paar Engelse muntstukke uit die jaar 1878 is in die voetstuk verseël. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die naald deur bomskerwe beskadig.
Bronnelys wysig
* KENNIS, Volume 1, 1980, bl. 116-117, ISBN 0-7981-0823-1