G.C. en S.B. Hobson

G.C. Hobson (*28 Augustus 1890, Graaff-Reinet - †14 November 1945, Kaapstad) en S.B. Hobson (*17 September 1888, Grahamstad - † 7 Augustus 1965, Grahamstad) was twee Engelssprekende broers wat hulle dierverhale in Afrikaans skryf en die Hertzogprys daarmee verower. Hul was die eerste nie-Afrikaanssprekende skrywers wat die Hertzogprys kon wen.

G.C. Hobson.

S.B. Hobson.

Lewe en werk

Biografiese inligting en agtergrond

Die Engelssprekende George Carey en Samuel Bonnin Hobson is die twee oudste seuns van Samuel Bonnin Hobson (1860–1917), ’n boer in die distrik Graaff-Reinet, en sy vrou Agnes Clementine Bowles (1857–1925). Die broers is direkte afstammelinge van William Carey Hobson, wat op twaalfjarige leeftyd saam met die 1820 Setlaars na Suid-Afrika gekom het. William bly eers in die Martindale distrik en vestig hom dan op die plaas Ebenezer naby Graaff-Reinet. As grootwildjagter verwerf hy groot bekendheid en ’n klok in die Settlers’ Memorial Campanile (Port Elizabeth) word gewy aan die herinnering van hom en sy broer David. Later word hy vrederegter. Hy is getroud met Susannah Bonnin, dogter van die 1820 Setlaar Samuel Bonnin. Hulle seun, Samuel Bonnin Hobson, is die twee skrywers se oupa. Samuel is getroud met Sarah Maria Edwards (die skrywers se ouma) en na haar dood trou hy met Anne Elizabeth Carter. Hulle seun, Samuel Bonnin Hobson, die skrywers se pa, boer saam met sy broer op die plaas Ebenezer in die Kendrew-distrik totdat hy ná die Anglo-Boereoorlog besluit om na Betsjoeanaland (vandag Botswana) naby die Vryburg-distrik te trek. Tydens die Anglo-Boereoorlog veg hy as lid van die Gorringe’s Flying Column aan die kant van die Britse regering in die Kaapkolonie.

George Carey Hobson

G.C. Hobson omstreeks 1930.

George Carey Hobson is in die distrik Graaff-Reinet gebore op 28 Augustus 1890 as die tweede oudste van vyf seuns in die gesin. Sy jeug bring hy deur op die plaas Ebenezer in die distrik Graaff-Reinet, waar hy private opleiding ontvang. Op tienjarige ouderdom verhuis hy saam met die gesin na Betsjoeanaland (Botswana), waar hy die geleentheid het om die Kalahari goed te leer ken en saam met sy broer baie tyd in die veld deurbring. Later gaan hy na Muir-kollege op Uitenhage, maar bring slegs drie jaar op skool deur.

Na skool gaan boer hy op die familieplaas in Betsjoeanaland en met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog sluit hy by die Kalahari-ruitery aan om deel te neem aan die veldslae in Duitswes-Afrika. Vanaf 1914 tot 1917 is hy deel van die oorlog en is een van enkeles om die Slag van Dellvillebos in Duitsland te oorleef. Tydens hierdie oorlog word hy blootgestel aan giftige gasse en dit neem etlike maande om sy longe weer skoon te kry. Hy bring onder meer drie maande plat op sy rug in die hospitaal deur terwyl hulle water van sy longe aftap.

Na die oorlog tree hy toe tot die Staatsdiens. Eers werk hy by die Landboudepartement in die noordoostelike deel van Transvaal as hoof van die afdeling vir die bestryding van sitruskanker. Daarna is hy aan die Suid-Afrikaanse Spoorweë gesekondeer vir werk in verband met die uitvoer van vrugte, en vanaf 1925 werk hy vir die Vrugtebeurs in Kaapstad, waar hy toesig hou oor die uitvoer van vrugte. Vanaf 1936 is hy hoof van die Afdeling Bederfbare Uitvoerprodukte, ’n betrekking wat hy tot met sy dood beklee. Hy begin in 1925 skryf, maar as hy moeilikheid met die taal ondervind, roep hy sy broer se hulp in en so begin die samewerking tussen die broers. Hy is omstreeks 1920 getroud met Kathleen Cooper en hulle het ’n dogter, June.

Hy is op 14 November 1945 in Kaapstad oorlede aan die nagevolge van die gifgas en wonde wat hy tydens die Eerste Wêreldoorlog opgedoen het.

Samuel Bonnin Hobson

Samuel Bonnin Hobson is op 17 September 1888 in Grahamstad gebore as die oudste van vyf seuns in die gesin. Hy bring sy jeugjare in die distrik Graaff-Reinet op die plaas Ebenezer deur. Aanvanklik ontvang hy private opleiding op die plaas en spandeer dan geruime tyd in Betsjoeanaland, waar hy die Kalahari goed leer ken. Dan ontvang hy verdere opleiding aan die Muir-kollege op Uitenhage.

Na skool studeer hy aan die Rhodes Universiteitskollege op Grahamstad waar hy die B.A.-graad in klassieke tale en in 1908 die B.A. Honneurs-graad behaal. Onder professor A. Dingemans neem hy hier ook Nederlands as vak. Daarna word hy onderwyser aan onder andere die Hoërskool Caledon (waar C.G.S. de Villiers een van sy leerlinge was) en later skoolhoof op Franschhoek, terwyl hy voortgaan met deeltydse studie en op Wellington ’n M.A.-graad in Klassieke Tale afskryf. In 1914 word hy inspekteur van skole in die Noordweste, en in hierdie posisie bring hy ses jaar op Victoria-Wes, agt jaar op Vryburg en vyftien jaar op Grahamstad deur. Vir jare deurkruis hy die uitgestrekte Noordweste en Botswana op sy inspeksietogte, eers per perdekar, en later per afgeleefde motor. In die Noordweste ontmoet hy talle kleurvolle persoonlikhede, soos die plaaseienaar wat die regering se onderwyser ontslaan en weggejaag het omdat hy die kinders dan net in Engels leer. Die boer het toe op eie inisiatief vir hom ’n “ordentlike skoolmeester” aangestel wie se onderrig tot die Bybel beperk was. Die onderwyser se salaris was koffie, meel, suiker, tabak en slaggoed, wat die boer sommer self betaal het. Van 1934 tot 1944 is Samuel op Grahamstad lid van die Raad van die Rhodes Universiteit.

In 1942 word hy hoofinspekteur van Bantoe Onderwys in die Kaap en kort daarna assistent-sekretaris van Onderwys. Hy vestig hom in hierdie tyd in Kaapstad. In 1946 word hy bevorder tot Sekretaris van Onderwys en neem per geleentheid waar as Superintendent van Onderwys van die Kaapprovinsie, waarna hy in 1948 aftree. Later verhuis hy na Grahamstad, waar hy in die distrik boer. Na aftrede word hy as verteenwoordiger van die Verenigde Party lid van die Kaapse Provinsiale Raad vir Albany. As Lid van die Provinsiale Raad (LPR) is hy vanaf 1959 ook leier van die Verenigde Party (VP) in die Raad, leier van die VP-koukus en Lid van die Uitvoerende Raad (LUR). Hy is vanaf 1949 tot 1963 ook voorsitter van Rhodes se universiteitsraad totdat swak gesondheid hom noop om hierdie posisie in 1964 neer te lê. By Rhodes dien hy ook op die Finansies-komitee en is hy voorsitter van die raad van Livingstone College. Verder dien hy as lid van die raad van die privaatskool Kingswood Kollege in Grahamstad en op die Albany Skoolraad en is tot met sy dood voorsitter van die Grahamstad Opleidingskollege. Hy was ook direkteur van die Grahamstown Building Society en lid van die Hospitaalraad. Hy verloor nooit sy liefde vir boerdery nie en boer deurentyd in die Kalahari in die Vryburgdistrik en later ook aan die Visrivier. Hy is eers getroud met Maude Metcalf, wat omstreeks 1918 oorlede is, en hulle het ’n seun, ook Samuel Bonnin Hobson. Daarna trou hy met Francis Julia Devenish en hulle het drie kinders, Donald Bonnin, Julia en Shirley. Die Hobson House koshuis by Rhodes-universiteit is na hom genoem.

Hy is op Saterdag 7 Augustus 1965 in die Setlaars-gedenkhospitaal in Grahamstad oorlede.

Skryfwerk

Illustrasie deur W.M. Timlin vir Kees van die Kalahari (1929) deur G.C. en S.B. Hobson.

Alhoewel hulle huistaal Engels is, word die twee broers groot in ’n Afrikaanssprekende omgewing, waar al hulle maats Afrikaans praat. Hulle het dus in twee wêrelde grootgeword: tuis in die wêreld van Engels en daarbuite in Afrikaans. Oor hulle werkwyse skryf S.B. Hobson insiggewend in Broers. Selfs wanneer hulle buite die huis oor vee of boerdery met mekaar gepraat het, sou hulle dit in Afrikaans doen. Hulle vind Afrikaans dus ’n geskikte medium om hulle waarnemings van diere in uit te druk, omdat hulle hul “veldondervindinge” in Afrikaans opdoen.

Gedurende 1925 vertel George (G.C.) vir Sam (S.B.) tydens ’n treinreis tussen Noupoort en De Aar die onderliggende storie van Kalahari-kaskenades. Die storie ontstaan nadat hy slaaptyd vir sy dogter stories vertel en toe sy voorraad uitgeput is, maak hy sy eie stories op, waarvan hierdie een is. Samuel bied aan om dit neer te skryf, maar beskou Afrikaans as meer gepas vir die woestyn-omgewing as Engels. Hierna werk hulle saam vir verskeie ander dierverhale. Oor hulle samewerking het Samuel verklaar dat “die inspirasie… (vir) negentig persent my broer s’n, die taal en styl myne” is en dat hy “merendeels oorvertel… wat… (G.C.)… aan die hand gedoen het”. Hierdie samewerking geld egter hoofsaaklik vir die dierverhale. Die ander werke, insluitend Op die voorposte, Aan Jannie en waarskynlik ook Geluksvlei, is haas uitsluitlik die arbeid van Samuel, selfs al verskyn G.C. Hobson se naam as mede-outeur. Waar Sangiro hoofsaaklik die bosryke tropiese oerwoud en roofdiere skilder, het die Hobsons meestal die onherbergsame woestynwêreld van die Kalahari as agtergrond. Hulle aksent val in hoofsaak ook op kleiner diere wat in ’n uitmergelende bestaanstryd gewikkel is en ’n lang reeks spannende avonture deurmaak. Hulle styl is sober en hulle waarnemings kernagtig en saaklik, waardeur hulle ’n nugterheid en rustigheid in hulle beskrywings bereik.

Hulle is ná Klaas Waarzegger (Meurant), Samuel Zwaartman (Cooper) en C.P. Hoogenhout die eerste gebore nie-Afrikaners wat ’n belangrike bydrae tot ons letterkunde lewer en daarby die eerste voorbeeld van twee outeurs wat hulle boeke gesamentlik skryf. Hulle spits hulleself hoofsaaklik toe op die dierverhaal.

Kalahari-kaskenades is die enigste van hulle boeke wat spesifiek op die jeug gemik is. Dit is ’n fantasie oor die ontstaan van die Ngamimeer wat baie lank gelede deur die diere van die Kalahari gebou is. Koning Sterktand, die leeu, regeer oor die geheimsinnige woestyn en op aandrang van die Son beraam die diere planne om ’n groot dam te bou. Dit gee aanleiding tot allerhande verwikkelinge waarin die jakkals natuurlik kans kry om tallose streke uit te haal. Die leser ontmoet onder andere vir Sterktand die leeu, Isak die ondernemende bobbejaan, Jantjie die slim skilpad en die hoofkarakter Arnols, die sluwe jakkals, wat nieteenstaande sy skelmstreke eindelik die voorman vir die bouprojek word. Die skrywers ken die gewoontes en eienaardighede van al die diere en laat hulle volgens hulle aard optree. Fragmente uit hierdie boek word opgeneem in die versamelbundel Die Afrikaanse dierverhaal.

Kees van die Kalahari bevat twee novelles, naamlik die titelverhaal (wat deur Gerrit Dekker as hulle beste werk gereken word en Kloes. Die ongenaakbare woestynwêreld word hier in keurige prosa geteken, waar die geheel ’n eenheid vorm waarteen die oorlewingstryd geveg word. In hierdie verhale word die diere simbolies van ook die mens se stryd om voortbestaan en sy liefde en begeertes. Die titelverhaal is ’n realistiese verhaal oor Kees, die grootste en sterkste bobbejaan in die hele Korannaberg en daarom ook die kommandant brandwag. As gevolg van ’n besering in ’n onderonsie met ’n luiperd word hy egter van die trop afgeskei en die jong bobbejaantjie Adoons wat ook afvallig geraak het, sluit by hom aan. Die toenadering van Adoons tot Kees is aandoenlik. Na vele wedervaringe kom hulle weer by die ou trop uit, waar Kees mettertyd weer as leier aangestel word. Die lewe van die trop word op onderhoudende wyse geskets, soos die manewales van die trop by die verkiesing van ’n nuwe kommandant en hulle taktiek om kos te kry, soos volstruiseiers en heuning steel. Die bobbejane se vrees vir die luiperd Sluip word aangrypend uitgebeeld, met ’n hoogtepunt wanneer Sluip dit waag om helder oordag ’n bobbejaan te vang, waarna die bobbejaanvegters hom moedig storm en deur oormag van getalle oorweldig. Fragmente uit die verhaal van Kees word deur G.S. Nienaber en P.J. Nienaber opgeneem in die versamelbundel Die Afrikaanse dierverhaal. Die tweede novelle, Kloes, vertel van hierdie jakkals se stryd om sy wyfie, Karlyntjie, en gesin van kos te voorsien. Wanneer die honger knyp, of gevaar hulle bedreig, blink Kloes uit deur vindingryke planne, by die uitvoering waarvan Karlyntjie hom getrou bystaan. Die troue wyfie offer haar lewe op om haar kleintjies teen ’n luiperd te beskerm en los die treurende Kloes eindelik weer verlate agter op die sandvlaktes. Hierdie stukke verskyn aanvanklik in Die Huisgenoot. Kees van die Kalahari word in 1930 met die Hertzogprys vir Prosa bekroon en die boek word ook in Engels vertaal as Adoons of the Kalahari. Later word dit herdruk onder die titel Die wedervaringe van Kees en Kloes. ’n Fragment uit hierdie verhaal word deur D.F. Malherbe in die versamelbundel Afrikaanse letterkunde opgeneem.

In 1935 wys die lesers van Die Burger en Die Vaderland in ’n peiling beide vir Kees van die Kalahari aan as die vyfde beste Afrikaanse prosawerk tot op daardie stadium.

'n Bladsy uit die oorspronklike manuskrip van Buks (1933).

Buks vertel die verhaal van ’n ratel aan die oewers van die Limpopo. Kalant en Bekkie, die ouers van Buks, word gedood in ’n dapper geveg met otters. Buks en sy suster moet dus op eie pote staan en hulle stryd om te bestaan word uitgebeeld in ’n reeks dramatiese tonele. Sussie raak romanties betrokke, waarna Buks sy swerftogte alleen moet voortsit totdat hy vir Kappie raakloop. Buks word eervol vermeld tydens toekenning van die Hertzogprys vir 1933.

Vlam van die Bantomberge bevat ook twee novelles. Die eerste handel oor die wildehond “Vlam” en die woeste lewe en gevegte van die trop wildehonde, terwyl die grysmuishond “Grys” en sy familie in die tweede beskryf word. Hierdie novelles is gebaseer op die waarnemings van G.C. Hobson tydens die oorlogsveldtogte van 1914–1915 in die woestyngebiede van Duits-Suidwes-Afrika.

Skankwan van die duine is hulle eerste verhaal oor die menslike bewoners van die Kalahari. Marak, wat jare lank as slaaf onder die swart mense gelewe het, veroorsaak ’n skeuring onder die Luiperdstam en bekom die kapteinskap op slinkse wyse. Die agtjarige Skankwan, 'n kleinseun van die vermoorde kaptein, word wees gelaat en slyt sy lewe as eensame swerweling. Ten spyte van sy jeug handhaaf hy homself op behendige wyse in die onherbergsame omgewing en uiteindelik slaag hy daarin om met behulp van ’n bevriende stam wraak te neem op die moordenaar van sy vader. Die leefwyse en geaardheid van die San, asook die wild waarop hulle gedurig jag maak, word lewensgetrou geteken en dra by tot die kultuurhistoriese waarde van die boek. Die sewende druk van die boek word aanmerklik uitgebrei en het 38 hoofstukke in plaas van die oorspronklike 27. Die ingelaste hoofstukke behandel onder andere die ontgroeningseremonies van die San, sekere volksgebruike by die verlowing en huwelik en verdere episodes in die lewe van Skankwan. Hierdie verbreding gee beter agtergrond tot die San se lewenswyse en kom die verhaal ten goede. Die boek word eervol vermeld tydens toekenning van die Hertzogprys vir 1933 en word in Engels vertaal as The lion of the Kalahari. Hennie Aucamp neem In die wildpad uit hierdie boek op in sy versamelbundel Wys my waar is Timboektoe.

Geluksvlei is ’n weergawe van die lewe op ’n Karooplaas, waar die plaasdiere se gewoontes en aard die hoogtepunt van die beskrywings is. Jan van Zyl kom op sy 21ste verjaardag in besit van Geluksvlei, waar hy nou die kennis wat hy op die landbouskool verwerf het, prakties kan toepas. Hy moet egter die helfte van die plaas se waarde aan ’n ouer broer uitbetaal en moet met fyn oorleg boer om sy skuld af te los. Sy raadgewer is oom Koos, wat in sy jeug transportryer was op die goudvelde, maar nou kom aftree op die geliefde familieplaas. Die liefdesverhaalelement (die twee broers stry om die hand van dieselfde meisie) is slegs ingebou rondom die eintlike didaktiese tema van die skaapboerdery en die suksesvolle manier waarop Jannie veesiektes behandel en grondverspoeling keer.

Die roman Op die voorposte is uniek in hulle oeuvre, aangesien dit ’n intrigeroman is. Die verhaal speel af in die tyd van die republieke van Stellaland en Gosen (1882–1883) en gee ’n beeld van die vroeë diamanthandel en die ruwe mense en wilde wêreld van hierdie periode. Die held is geboetseer op die geskiedenis van die berugte perdedief Scotty Smith, wat in die roman as Le Roi bekend staan. Die twee republieke is opgerig deur blanke vrywilligers wat deelgeneem het aan twiste tussen swart kapteins. Le Roi begin as persoon met integriteit, maar na die dood van sy vrou raak hy betrokke in allerhande twyfelagtige avonture. Met behulp van sy swart bondgenote word hy die held van ontelbare waaghalsige avonture. Uiteindelik leef die Koning van die Kalahari, soos sy volgelinge hom betitel, met die dogter van ’n swart kaptein. Ten spyte van sy weldade aan verongeluktes, kan hy nie die Boeredogter Ralie oortuig om sy vrou te word nie. Die avonture is spannend, maar die karakteruitbeelding is meestal oppervlakkig en onoortuigend.

In Aan Jannie skryf ’n vader na ’n beroerte-aanval ’n twintigtal briewe oor die plaaslewe aan sy seun wat op Stellenbosch landbou studeer. Die vader vertel allerlei staaltjies en verhale uit sy ervaringswêreld en gee telkens aan die seun advies en wyse lering oor die lewe. Die briewe is in onderhoudende geselsprosa geskryf, met ’n oorwegend moraliserende doel.

Broers is outobiografiese herinneringe van S.B. Hobson oor sy en sy broer se lewens, skryfwerk en ervarings.

Van Sam verskyn ook ’n aantal sketse in Die Huisgenoot, insluitende Die kaiingharde hardepad en Die sandpad.

Eerbewyse

Rhodes-universiteit vereer vir Samuel in 1959 met ’n eredoktoraat in die regte (LL.D.-graad) ter erkenning van sy bydrae tot opvoeding aan die universiteit

Publikasies

Jaar	Publikasie
1929	Kees van die Kalahari Kalahari-kaskenades
1930	Skankwan van die duine
1932	Op die voorposte
1933	Buks
1937	Geluksvlei
1943	Aan Jannie
1945	Vlam van die Bantomberge
1947	Broers (slegs S.B. Hobson)
1965	Kees Buks Vlam
1992	Die wedervaringe van Kees en Kloes

Verwysings 

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Bothma, T.C. “G.C. en S.B. Hobson” in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• De Villiers, C.G.S. “Soete inval” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1979
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Hobson, S.B. “Broers” J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste druk 1947
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Kritzinger, M.S.B. “Ons jongste letterkunde” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
• Kritzinger, M.S.B. “Oor skrywers en boeke” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1932
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J. “Die Hertzogprys Vyftig Jaar” Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse
• letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

• Koch, Retief Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/12/27/BY/14A/01.html^{[dooie skakel]}
• Marais, Marie-Louise “Wat het geword van die Hobson broers?” “Kakkerlak” Uitgawe 2, 2005
• Van der Walt, P.D. “In memoriam S.B. Hobson 1888-1965” “Standpunte” Nuwe reeks 61, Oktober 1965