Groot kanale

Groot kanale kan as die ekonomiese lewensbloed van die lande waarin hulle is, beskou word. As daar in aanmerking geneem word dat 'n vragskip byna dubbeld soveel vrag as 'n trein kan vervoer en dat 'n sleepboot op een slag tot drie vragskepe kan trek, word 'n goeie idee gevorm van die ontsaglike hoeveel­heid goedere wat jaarliks oor binnelandse waterweë ver­voer word. Die reuse-vragskepe op die Ryn kan byvoorbeeld 'n vrag van sowat 2 000 t dra.

Doeltreffende kanale kan slegs gebou word in gebiede wat taamlik plat is, soos op wye kusvlaktes of laaglande, en wat groot riviere met 'n konstante afloop dwarsdeur die jaar het om genoeg water aan die kanale te verskaf. Suid-Afrika het min kusvlaktes en veral in die binne­landse platogebied het die meeste riviere gedurende die·droë seisoen min water, en kanale sou dus in ons land van weinig nut wees. Die vernaamste kanaalnetwerke van die wêreld is in die laagliggende en plat·dele van Nederland, België, Frankryk, Duitsland en Rusland, waar die kanale nou skakel met bree riviere soos die Ryn, Donau, Oder, Elbe, Schelde, Seine en Wolga.

Kanale kan natuurlik ook vir besproeiing gebruik word, en die vroegste kanale is vir besproeiing en skeep­vaart gebruik, want die bote was nog klein genoeg om op 'n besproeiingskanaal te vaar. Vandag is dit nie net trekskuite wat goedere op die groot kanale vervoer nie; skepe van tot 10 000 ton vaar op die groter waterweë. Om die kanale bevaarbaar te maak, moet 'n ingewikkelde stelsel van sluise - 'n meganisme waardeur die vaartuig vir die volgende skof op die kanaal laat sak of opgelig word - gebou word. Een van die  oudste kanaalsluise is die een wat in 1373 by Vreeswyk in Nederland gebou is. Aan die einde van die 15de eeu het Leonardo da Vinci ses sluise gebou wat die kanale van Milaan met mekaar verbind het.

Die Kielkanaal

Die Kielkanaal (ook die Noord-Oos­-seekanaal genoem) in Wes-Duitsland is aan die einde van die 19de eeu ge­bou. Dit sny deur die nou strook land suid van Denemarke en verbind die Noordsee met die Oossee langs 'n vei­lige, maklike, kort en uiters ekono­miese roete. Die kanaal is 98 km lank en 13,7 m diep en het 2 sluise.

Oor die jare het skeepvaart op die kanaal baie toegeneem. In 1956  was die tonnemaat wat op die kanaal ver­voer is 31 600 000 in vergelyking  met 10 350 000 in 1913. Skepe van tot 300 m lank kan daarop vaar. Die kanaal verkort die seereis tus­sen  die Noordsee en die Oossee met sowat 650 km.

Die Kanaal van Korinthe

Hierdie kanaal is in Griekeland en verbind die Golf van Korinthe met die Golf van Saros oor die landengte by Korinthe. Dit is 6,3 km lank, maar verkort die afstand om die skiereiland met meer as 300 km. Die kanaal is in die Tweede Wêreldoorlog erg be­skadig en kon gevolglik jare lank nie gebruik word nie.

Die Grand Canal D'Alsace

Hierdie kanaal, wat Straatsburg in Frankryk met Basel in Switserland verbind, is 'n voorbeeld van 'n kanaal wat vir meer as een doel gebruik word. Die·kanaal dreineer die gebiede waardeur dit vloei, boere besproei hul landerye daaruit, vloedwater word daardeur beheer en daar is hidro-elek­triese stelsels. Benewens bogenoemde kan dit ook vir strategiese doeleindes gebruik word. Die kanaal  is 93  km lank  en die  grootste  deel daarvan loop parallel met die Ryn. Op sekere plekke vorm die kanaal deel van die Ryn. Daar is sewe kanaalsluise van oor die 180 m lank.

Die Albert-kanaal

Dié kanaal is België se modernste waterweg. Die bouwerk, waarmee daar in 1930 begin is, is in 1939 voltooi. Die kanaal is sowat 130 km lank en verbind die hawestad Antwerpen met Luik aan die Maasrivier.  Dit loop deur 'n hoogs geïndustrialiseerde ge­bied en is daarom een van die belang­rikste kanale van Europa.

Met sy minimum-bodemwydte van 24 m kan skepe van tot 2 000 t daarop vaar. Die vlakverskil van 25 m tussen die twee eindpunte word deur ses groot sluisstelsels beheer. Die twee grootste sluise in elke stelsel is 134 m lank. Die kanaal het 'n vertakking wat van Viersel oor Lier na Duffel loop (die Nete-kanaal) en dit so met die Schelderivier verbind.

Die Mittelland-kanaal

Hierdie kanaal van 325 km is deel van die komplekse waterwegstelsel van Duitsland wat die Ryn, Weser, Elbe en die Oder verbind. Wat dit veral be­langrik maak, is die feit dat dit Berlyn met die Noordsee, Basel, die Oderri­vier en die Oossee verbind. Die ka­naal, wat 3 m diep is, kruis baie ri­viere deur middel van brûe.

Die Gota-kanaal

Hierdie kanaal is 'n kortpad vir die seeroete van honderde kilometer om die suidelike kus van Swede. Dit be­gin in die Götarivier by Göteborg en sluit mere in soos die Väner, Vätter, Bor en Rox voordat dit 384 km vanaf die beginpunt in die Oossee uitmond. Omdat daar van soveel riviere en mere gebruik gemaak word, is die werk­like mensgemaakte gedeelte maar 88 km lank.

Die Gota-kanaal bedien 'n groot aantal belangrike nywerheidsentrums in die suide van Swede. Dit is 14 m wyd - wat natuurlik nie van toepas­sing is op die dele wat mere en riviere is nie - en 3 m diep. Dit is in 1832 voltooi. Een van die grootste pro­bleme wat met die bouery ondervind is, was die onegaligheid van die terrein. Daar is 58 sluise in die kanaal.

Die St. Laurens-seeweg

Die netwerk van mere, kanale, riviere, sluise en damme wat die St. Laurens-seeweg tussen Kanada en Amerika vorm, is een van die grootste waterwegstelsels wat nog gebou is. Tesame met die vyf Groot Mere van Noord Amerika, naamlik die Bowe-, die  Michigan-, die Huron-, die Erie- en die Ontariomeer, vorm die St. Laurens 'n seeweg van 3 500 km, en dit is die enigste weg van die mere na die see. Groot lynbote kan tot by Quebec en Montreal vaar en kleiner kusvaarders kan oral in die Groot Mere by die kleiner binnelandse hawens aandoen. Die St. Laurensrivier val sowat 75 m na die see, en met die uitsondering van 6 m is hierdie val oor 'n kort en taamlik reguit afstand net voordat die rivier Montreal bereik. Sluise is in 1908 hier gebou sodat skepe ook op die waterwegstelsel bokant Montreal kon vaar, maar die kanale was te vlak en die sluise te klein.

In 1954 het Kanada en Amerika nuwe sluise en groter kanale begin bou. Dit is in 1959 voltooi, toe die hoofka­naal amptelik deur koningin Elizabeth II van Brittanje en president Eisenhower van die V.S.A. geopen is. Die minimum-diepte van die hoofkanaal is 10 m en skepe van tot 220 m lank en 22 m wyd kan daarop vaar.

Wat die St. Laurens-seeweg van groot belang maak, is die feit dat die nywerheidsprodukte van groot Ameri­kaanse fabriekstede in die binneland, soos Chicago, Det­roit, Cleveland, Buffalo en Duluth daarop na die see­hawens vervoer kan word, en dat grondstowwe, soos ystererts van Labrador en Quebec, en steenkool  en graan na die nywerheidsgebiede aangebring kan word. Dit kan ongelukkig nie heeljaar deur gebruik word nie, omdat die hawens in die Groot Mere en die St. Laurens in die winter toegeys is.

Bronnelys

• KENNIS, Volume 1, 1980, bl. 160-161, ISBN 0-7981-0823-1