Jy en jou
|
Hierdie artikel bevat nie ’n bronnelys nie, wat beteken dat die inhoud nie geverifieer kan word nie. Enige bevraagtekende inligting mag dus ook mettertyd verwyder word. Help Wikipedia deur betroubare bronne tot die artikel by te voeg. |
Om iemand te jy en jou, wat as 'n (ge)jy-en-jouery bekend staan, is wanneer iemand as jy aangespreek word, of wanneer 'n eienskap, kenmerk of besitting van die aangesprokende met jou of joune gebesig word.
Jy-en-jou word ook gekoppel wanneer 'n mens op sy of haar voornaam aangespreek word (of slegs die van sonder om die titel "meneer", "mevrou", "mejuffrou", "dokter", "professor" ens. vooraan te gebruik).
In baie tale, waaronder moderne Engels, bestaan daar nie eintlik 'n gejy-en-jouery nie, maar 'n mens het ook daar die keuse om iemand op die voornaam aan te spreek of nie, sodat daar tog 'n vorm van jy-en-jouery bestaan.
Om iemand te jy-en-jou word oor die algemeen as onbeleefd ervaar, afhangende van die verhouding en ouderdom van die sprekers. In Nederlands en Afrikaans is dit tans die norm tussen mense wat mekaar ken en teenoor mense wat jonger as jy is. In Afrikaans word die 10-jaar reël gehandhaaf (wat natuurlik deur die aangesprokene se voorkoms geraai word). Volgens die etiket word van iedereen verwag om 'n vreemde met u aan te spreek, totdat een die inisiatief neem om te sê dat dit nie langer nodig is om aangespreek te word as u en/of meneer of mevrou nie. Tog geld die bogenoemde etiketreël nie altyd nie: Jy-en-jouery vind tog plaas as 'n verdagte (vreemde) persoon aangespreek of aggressief berispe word: "Hei, wat soek jy hier op my erf? Maak dat jy wegkom!" of "Wie dink jy is jy? Ek klap jou van my stoep af!".
Dit word nie soseer as jy-en-jouery geag wanneer teenoor ouer familielede of iemand binne 'n gesinsverhouding "jy en jou" gebruik word (bv. Mamma, kan jy die botter vir my aangee, asseblief?) as die regte titel of naam vooraf gebruik word nie. Dit sluit ook "oom" en "tannie" in. Wanneer iemand met gesag, hetsy voog, ouer of bestuurder sy/haar ondergeskiktes of kinders aanspreek as jy en jou, word dit nie as onbeleef beskou nie, maar as gesonde respek wat afgedwing word. Deesdae word u teenoor onderwysers en ouer mense of meerderes deur adolessente as 'n stremming beskou en selde gebruik; die keuse bestaan om die titel meermaal in 'n sin te herhaal ("Meneer, kan ek meneer help? Meneer se motor moet gewas word.") of om titels en enige persoonlike voornaamwoorde heeltemal weg te laat en die sin neutraal te maak ("Kan ek help? Hierdie motor moet gewas word."). Binne 'n Suid-Afrikaanse klasopset is dit ongewoon om "u" te gebruik teenoor 'n leerder, soos die geval van 16-jariges en ouer in Duitsland is. Hy/sy word altyd as "jy" aangespreek. In meervoudsvorm en klasverband word ook nie die meervoud-u gebruik nie, maar "julle" of eenvoudig "klas". Onder die jonger onderwysers en ouer leerders kom dikwels 'n oor en weer gejy-en-jouery voor wat nie altyd disrespekvol bedoel word nie.
Neefs en niggies word gewoonlik gejy-en-jou, omdat dieselfde familiale stratifikasie gedeel word. As hul ouer as 10 jaar is, kan die aanspreekvorm van die persoon eenvoudig gevra word, of Neef/Nig vooraan die noemnaam gebruik word.
'n Dier, plant, enige nie-menslike of nie-goddelike element word altyd as jy aangespreek.
Op die Afrikaanse Wikipedia, internetgroepe, forums en nuuswebwerwe word alle bydraers en gebruikers aangespreek as "jy en jou" om skanse van stywe formaliteit tussen die teks en die lesers te deurbreek, eerstens omdat hul anoniem en ouderdom onbekend is, tweedens om hul heel gemaklik te verwelkom en derdens om egalitarisme en samewerking onder die kollegas te bou. Dieselfde reël geld vir die lesers/kykers/luisteraars van onderskeidelik gedrukte media, moderne radiostasies, nuuslesings en Sondagpreke vanaf die kansel.
Dit geld in die Afrikaanssprekende sake-opset anders, waar kollegas, gewoonlik op dieselfde loopbaanvlak, mekaar wel onderlangs mag jy-en-jou, maar voor die (vreemde) klante/kliënte mekaar altyd professioneel en formeel sal aanspreek as "u" en die titels gebruik soos nodig. Indien die klant of kliënt goed bekend is, en daar is geen ander vreemdelinge by nie, mag informaliteit geskied. Formaliteit word behou by sakebriewe, wat beteken dat jy-en-jouery natuurlik nooit neergepen mag word nie. Tensy dit reklame is.
Teenoor God is jy-en-jouery 'n persoonlike saak. Uit die tradisionele Afrikaner-Calvinistiese oogpunt word God as ondeurgrondelike Opperwese en Voorsiener gesien wat nie direk genader kan word nie; slegs deur Christus, wat ook met dieselfde indirekte eerbiedige afstand genader word. Die formele U (met 'n hoofletter), word dan ook so genoteer in Die Bybel. Die Engelse thee, thou en thy is daarteenoor informeel, aangesien God met intieme vriendskap vereenselwig word (soos in die geval van Abraham en Dawid), waarin die klem val op volkome eerlikheid in die verhouding, selfs al kom die reguit, skerp en bitter kritiek in gesproke en geskrewe vorm (soos die Psalms) soms oneerbiedig voor.