Limfvatstelsel
Die limfvatstelsel is ’n stelsel wat uit limfvate en limfatiese weefsel bestaan. Hierdie stelsel filtreer en vervoer die limf van die weefsels af deur die hele liggaam, en na filtrasie word die vloeistof weer na die bloedsomloop teruggevoer. Die limfhaarvate, limfvate, limfbuise, limfknope, milt, timus, mangels en die limfosiete wat vry in die bloed voorkom, vorm almal deel van die limfvatstelsel.
Wanneer hierdie limfosiete met liggaamsvreemde stowwe (antigene) in aanraking kom, verander hulle in teenliggaamvormende selle. Hulle kan ook monosiete vorm wat deur middel van die limf in die bloedstroom beland. Ongewenste stowwe en deeltjies word effektief uitgefiltreer en vernietig namate die limf deur die limfknope vloei. Gaspare Aselli (1627) het die limfvatstelsel die eerste keer in die mesenterium van die hond beskryf en in 1853 het Bartholin die vloeistof die naam limf gegee.
Bou wysig
Die mens se bloed sirkuleer in ’n geslote stelsel, hoewel daar wel lekkasie in die bloedkapillêres (bloedhaarvate) voorkom. Daar is nie net 'n voortdurende uitruiling van voedings- en ander stowwe tussen die bloedstroom en die liggaamsweefsel nie, maar daar is ook ’n voortdurende uitvloei van vloeistof deur die wande van die bloedkapillêres.
Die meerderheid van die stowwe, met uitsondering van die groot proteïenmolekule, keer na die bloedkapillêres terug. Dit is dus noodsaaklik dat daar ’n ander stelsel haarvate beskikbaar moet wees om hierdie molekule te absorbeer en in die bloedsomloop terug te bring. Die limfhaarvate is vir hierdie proses verantwoordelik. Die wande van limfhaarvate kan dus groter molekules en selfs mikroskopies waarneembare deeltjies opneem in teenstelling met die van bloedkapillêres, wat slegs kleiner molekules kan opneem.
Die limfatiese haarvate is dun en deurskynend en word deur hul hegting aan die omringende weefsel oopgehou. Limfhaarvate is groter en onreëlmatiger as bloedkapillêres. Verskeie limfatiese haarvate verbind met mekaar en maak dit sodoende onmoontlik am die vloei in ’n gegewe gebied stop te sit. Daar is ook kleppe wat die vloeirigting na die hart bevorder. Die limfatiese stelsel kan as deel van die bloedvatstelsel beskou word en bestaan uit die vloeistof limf, ’n netwerk van limfvate en verskeie limfoïede strukture soos die limfknope, milt, timus en mangels. Limf lyk soos weefselvog.
'n Uitgebreide netwerk van limfatiese haarvate kom oorwegend deur die hele liggaam voor behalwe in die sentrale senuweestelsel, skeletspier (behalwe in die bindweefsel wat dit bedek), beenmurg, pulpa van die milt en die avaskulêre strukture soos hialiene kraakbeen, naels en hare.
Limfhaarvate kom veral in die vel en slymvliese voor. Die limfhaarvate in die slymvlies van die kleinderm eindig blind by die punte van die dermvlokkie. Hierdie vate staan bekend as die lakteale vate, wat verantwoordelik is vir die vervoer van geëmulsifiseerde vet. Die limfhaarvate sluit by mekaar aan en loop saam as limfvate. Op die oog af lyk hierdie vate net soos bloedvate. Die limfvate vorm aanvanklik 'n onreëlmatige netwerk en loop saam met groter bloedvate. Alle limfhaarvate van 'n bepaalde gebied loop na limfknope in daardie gebied, en die limf word dan daar gefiltreer.
AI die limf wat in die vate van die limfatiese stelsel versamel word, sal uiteindelik in 2 groot limfbuise dreineer, naamlik die ductus thoracicus en die regter-limfatiese buis. Die ductus thoracicus dreineer die grootste gedeelte van die liggaam, naamlik die regterhelfte onder die diafragma, terwyl die regter-limfatiese buis slegs limf van die regterhelfte van die liggaam bo die diafragma ontvang. Die ductus thoracicus begin as verwyding (die cisterna chyli) in die lumbale gebied van die abdominale ruimte en ontvang limf vanaf limfvate wat die onderste ledemate, pelvis en buik dreineer.
Die ductus thoracicus styg tot by die wortel van die nek, waar dit sy inhoud ledig in die linker- vena subclavia net waar dit by die vena jugularis interna aansluit. Die ductus thoracicus is heelwat groter as die limfvate maar is baie kleiner as die groter venes, hoewel dit in histologiese struktuur ooreenstem. Die regter-limfatiese buis is ʼn kort buis en ontvang limf van die regterkant van die kop, nek en bors af en ledig dit in die regter- vena subelavia. Hoewel die limfvatstelsel geen pomp het (soos die hart by die bloedvatstelsel) om die limf voort te dryf nie, moet die limf nogtans "opwaarts" vervoer word.
Die verlaagde druk in die toraks tydens asemhaling help om die vloeistof deur die limfvate en die venes te beweeg. Sametrekkings van die skeletspiere oefen ook ʼn mate van drukking op die limfvate uit en dit bring mee dat die limf voortgepomp word. Enige beweging, soos pulsasies van die hart en bloedvate, peristaltiese beweging van gladdespier in die spysverteringskanaal en drukking op weefsels van buite af, help om die limfvate te masseer en die limf te beweeg. Die kleppe in die limfvate laat net 'n eenrigtingvloei van limf toe.
Die limfvloei is tydens oefening doeltreffender as wanneer die liggaam in rus is. Die voortdurende vorming van nuwe limf in die terminale haarvate verskaf 'n drukgradiënt wat weer op sy beurt die voortbeweging van die limf van die limfhaarvate na die limfvate na die groter limfbuise aanhelp. Sekere patologiese veranderinge kan die snelheid waarmee limf vloei, bo die normale waarde verhoog. Verhoogde kapillêre deurlaatbaarheid is byvoorbeeld moontlik as gevolg van koors, toksiene of anoksie; die verhoogde uitlekking van die vloeistof in die weefsels in verhoog die interstisiële druk en verskaf sodoende 'n dryfkrag vir verhoogde vorming van limf en gevolglik 'n vinniger limfvloei. Die verhoogde kapillêre druk wat deur obstruksie in 'n vena veroorsaak word, het dieselfde uitwerking.
Die limfafvoerstelsel kan deur limfangiografie geïllustreer word, dit wil sê 'n kontrasterende stof word in die limfvate ingespuit en röntgenfoto's word geneem. Limfknope (Iimfkliere) wissel in grootte, kleur en vorm en is hoofsaaklik langs groot bloedvate geleë. Limfknope kom in groepe voor, veral in die oksel- en inguïnale gebied. Die limfknope in die spysverteringskanaal is gewoonlik wit vanweë vetagtige stowwe, terwyl die in die hilus van die long dikwels swart is vanweë opeenhoping van koolstofpartikels.
Limfknope is gewoonlik rond, ovaal- of niervormig. Daar is 'n duidelike hilus waar die bloedvate die limfknoop binnedring. Buite-om die limfknoop is ’n duidelike kapsel van kollageenvesels. Hierdie kapsel stuur bindweefselsepta (trabekula) in die limfknoop in wat dit dan in kompartemente onderverdeel. Die stroma van die limfknoop word in ’n sentrale medulla en 'n perifere korteks verdeel. Retikulêre vesels vorm die raamwerk van die limfknoop. In hierdie netwerk is retikulêre selle en makrofaagselle teenwoordig, en tussen hierdie selle kom limfsinusse voor.
Die korteks bevat limffollikels wat bestaan uit ’n groot aantal klein limfosiete met limfoblaste en plasmaselle tussenin. Afferente limfvate dring deur die kapsel en gaan so die limfknoop binne. Die limf word blootgestel aan die retikulêre selle en makrofage wat die limf deur fagositose van enige vreemde inhoud suiwer. Limfosiete vanuit die limffolikels word in die limf gestort, en deur middel van die efferente limfvate word die limf verder na die hooflimfbuise vervoer en beland uiteindelik in die bloedstroom. Limfosiete word op hierdie wyse tot die bloedstroom toegevoeg.
Funksie wysig
Die limfvatstelsel speel ’n belangrike rol in die immuunstelsel en dus ook in die gevolglike beskerming van die liggaam teen infeksies. Die belangrikste funksie is egter die produksie en vervoer van limfosiete. Deur middel van fagositose vernietig die retikulêre selle alle liggaamsvreemde stowwe soos proteïenvreemde deeltjies, dooie selle en bakterieë.
Dit vorm dus deel van die retikulo-endoteliale stelsel (so ook die milt en timus). Dit is veral die B-limfosiet wat in die korteks van die limfknoop voorkom en wat vir die aanvang van teenliggaamvorming verantwoordelik is. Na prikkeling deur ’n liggaamsvreemde stof begin die B-limfosiete deel en ontwikkel dit in plasmaselle wat spesifiek die teenliggame kan vorm. Plasmaselle en teenliggame word na die bloed vervoer. Liggaamsvreemde stowwe kan die milt ook direk tot teenliggaamvorming prikkel.
Die timus speel 'n belangrike rol by die herkenning van liggaamsvreemde partikels. Hierdie klier is tydens puberteit op sy grootste (35 g) en word daarna weer kleiner en weeg op 60-jarige ouderdom ongeveer 15 g; met ander woorde, dieselfde as by geboorte. Net na geboorte is die timus die aktiefste. Die limfosiete wat van die beenmurg afkomstig is, verdeel dan vinnig in die korteks van die timus, waar dit tot T-limfosiete ontwikkel. Slegs 5 tot 10% kom as langlewende T-limfosiete in die bloed en in die limfkliere voor. Die ander selle wat in die timus volwasse word, sterf af. Die rede hiervoor is nog onbekend.
Siektetoestande wysig
In tropiese gebiede kan 'n muskietbyt ernstige siekte veroorsaak. Een van die vreemdste en grilligste siektes is filariase, wat deur die parasitiese filaria-larwe veroorsaak word. Die larwe word deur 'n muskiet wat met geïnfekteerde bloed besmet is, onder die vel ingespuit. Die larwes migreer na die limfvatstelsel, waar hulle in haaragtige wurms van ongeveer 5 cm lank ontwikkel. As daar baie wurms is, veroorsaak hulle ’n obstruksie in die limfhaarvate en verhoed hulle sodoende die terugkeer van vloeistof en proteïene na die bloed.
Die gevolglike ophoping van vloeistof in die ruimtes tussen die weefsels (edeem) kan die toestand so vererger dat ’n been byvoorbeeld tot 'n reusagtige grootte opswel. Die term elefantiase word gebruik om hierdie toestand te beskryf. Edeem sal altyd ontstaan wanneer daar 'n obstruksie in die limfvatstelsel is. Obstruksie kan nie net deur parasitiese wurms veroorsaak word nie, maar ook deur kankertoestande, letselweefsel. Chirurgiese verwydering van limfknope in die oksel of die inguïnale gebied, ensovoorts.
Oppervlakkig stem hierdie tipe edeem met die tipe ooreen wat as gevolg van hartversaking ontstaan. Toetse toon egter dat 'n hoe proteïeninhoud in die opgehoopte vloeistof op obstruksie in die limfvatstelsel dui. Enige infeksie in die liggaam gaan gewoonlik gepaard met 'n vergroting en gevoeligheid van die limfknope in daardie gebied. So ’n inflammatoriese toestand in limfknope word limfadenitis genoem. Indien die bakterieë in die spesifieke groep limfknope se gebied te veel is en nie heeltemal onskadelik gemaak kan word nie, sal dit die limfknope aanval en 'n abses kan so gevorm word.
Indien 'n infeksie nie deur die verdedigingsmeganismes van die limfknope verhoed kan word nie, kan inflammasie in die limfvatstelsel ontstaan. Hierdie toestand staan as limfangitis bekend. As een van die oppervlakkige limfhaarvate ontsteek is, sal ’n smal rooi vlek op die vel verskyn wat van die geïnfekteerde gebied af tot by die groep dreinerende limfknope strek. Limfangitis is ’n ernstige toestand en indien die infeksie nie gekeer kan word nie, sal die patogeen uiteindelik die bloedstroom bereik en septisemie (bloedvergiftiging) tot gevolg hê.
Die Epstein-Barr-virus is ’n patogeen wat Iimfoïede organe aanval en ’n siekte genoem mononukleose (monositose) veroorsaak. Veral die servikale en oksellimfknope word aangetas. Hierdie siektetoestand word deur ’n verhoogde monosiet- en limfosiettelling en ’n verlaagde polimorfonukleërwitseltelling gekenmerk. Net soos die liggaamweefsels kan limfatiese weefsel ook maligne of kwaadaardige veranderinge ondergaan. Die limfatiese weefsel word hipertrofies en die limfosiettelling in die bloed styg.
’n Voorbeeld van ’n maligne siekte waar die limfosiettelling verhoog is, is limfatiese leukemie. Hodgkin-siekte (limfadenoma) is ook ’n maligne siekte van die limfatiese weefsel. Dit is aanvanklik pynloos en slegs 'n vergroting van die limfkliere aan die een kant van die nek kom voor. Mettertyd word die milt, lewer en ander vitale organe geïnfiltreer. ’n Limfosarkoom is ’n kwaadaardige gewas van die limfknope of ander limfatiese weefsel met soortgelyke simptome as die by Hodgkin-siekte.
Bron wysig
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409583 band