Oogprobleme

Oogprobleme sluit toestande in wat die ooglede, die konjunktiva, die oogbal, die optiese senuwee en die oogspiere aantas. Die ontdekking van antibiotika in die vroeë veertigerjare het meegebring dat ernstige infektiewe oogsiektes doel· treffend behandel kon word.

Hoewel hierdie infektiewe oogsiektes nou heeltemal onder beheer is in die Westerse wêreld, is dit veral die nie-infektiewe oogsiektes soos die degenerasie van die retina en die lens van die oog wat vandag meestal aandag verg. Die bestudering, ondersoek en behandeling van oogprobleme het ontwikkel tot 'n selfstandige spesialiteitsrigting en studieveld wat as die oftalmologie of oogheelkunde bekend staan.

Ongesteldhede van die ooglede

Inflammasie van die rand van die ooglid (ooglidontsteking, blefaritis) kom baie algemeen voor. 'n Ander ongesteldheid wat kan voorkom is die vorming van 'n karkatjie (hordeolum), dit wil se die ontsteking van 'n sweet- of sebaseuskliertjie wat in die follikels van die ooghare open. Hierdie ontsteking lei tot 'n rooi en pynlike abses, wat met warm kompresse behandel kan word. Indien hierdie behandeling nie help nie, is 'n insnyding nodig om die etter te laat vrykom.

'n Chalasion is 'n pynlose, harde knoppie in die rand van die ooglid wat waarskynlik ontstaan het weens 'n chroniese inflammatoriese toestand wat deur 'n obstruksie in 'n sebaseuskliertjie veroorsaak is. In twee ander toestande bekend as entropion en ektropion is die rande van die ooglede onderskeidelik inwaarts en uitwaarts teruggetrek. Dit is toe te skryf aan die verlies van elastisiteit van die bindweefsel as gevolg van ouderdom of aan letselformasie na beskadiging deur 'n infeksie soos tragoom of deur brandwonde.

Weens 'n versteuring in die vloei van die traanvog (dikwels tydens ektropion), of as gevolg van die skuring van die wimpers teen die kornea (trigiase), kan die kornea beskadig word en is operatiewe prosedure nodig om hierdie toestand te verlig. Edeem van die ooglede kan voorkom as gevolg van ontsteking van die ooglede en omringende strukture asook as gevolg van die oorgevoeligheid vir sekere stowwe soos stuifmeel (hooi koors), insektebyte of kosmetika.

Ptose (afsakking van die boonste ooglid) kan 'n aangebore defek wees, maar kan ook op 'n latere leeftyd ontstaan weens steurnisse in die gebied van die derde kraniale senuwee (nervus occulomotorius), wat die spier wat verantwoordelik is vir die oplig van die ooglid, innerveer. Kongenitale ptose is gewoonlik oorerflik.

Ongesteldhede van die konjunktiva

Ontsteking van die konjunktiva word konjunktivitis genoem. Die wit van die oog word rooi en pynlik, met 'n gepaardgaande waterige of etterige afskeiding. Dit is veral allergieë, bakterieë en virusse wat tot hierdie toestand aanleiding gee.

Van die bakteriële ontstekings is dit veral die gonokokkale infeksies wat die gevaarlikste is. Spoedige behandeling met penisillien kan die toestand heeltemal genees. Sedert silwernitraatdruppels (deur die Duitse verloskundige Karl Crede (1819- 1892) vir die eerste keer gebruik) in die oë van pasgeborenes gedrup word, het gonokokkale konjunktivitis amper heeltemal verdwyn. Virale konjunktivitis is 'n lastige en in die Westerse wêreld 'n onskuldige aandoening wat na 'n paar weke spontaan verdwyn.

In die tropiese gebiede is tragoom 'n ernstige bedreiging vir die algehele volksgesondheid. Bloedinge onder die konjunktiva lyk ernstig, maar is eintlik 'n minder ernstige toestand wat ontstaan as gevolg van faktore wat die druk in die oog verhoog (soos tydens kraam), asook as gevolg van verswakte bloedvaatjies soos by ouer mense aangetref word. Aandoeninge van die traanklier en sy afvoerbuise is seldsaam. As gevolg van 'n verstopping in die traanafvoerbuis kan daar ontsteking van die traansak (dakriosistitis) ontstaan, wat tot gevolg het dat daar nie trane afgeskei word nie. Traanklierontsteking staan ook bekend as dakrioadenitis.

Ongesteldhede van die oogbal

Die kornea is die gevoeligste deel van die oog. Selfs geringe steurnisse (soos 'n stofdeeltjie in die oog) gaan met pyn en irritasie gepaard. Ontsteking van die kornea (keratitis) en die beskadiging daarvan deur verbranding en chemikalieë (sure en veral basisse) kan tot littekenvorming lei.

So 'n litteken vertoon dof in die normaal-deursigtige kornea en gaan gepaard met 'n afname in gesigsvermoë. In baie gevalle kan 'n oorplanting van 'n ander kornea 'n oplossing bied: die kornea word geheel of gedeeltelik vervang deur die kornea van 'n skenker wat pas gesterf het. Die belangrikste afwyking van die ooglens is die vorming van 'n katarak. Dit is net soos gloukoom ook 'n belangrike oorsaak van swak gesigsvermoë. Baie inwendige oogsiektes gaan gepaard met veranderinge in die bloedvate van die retina en kan met behulp van 'n oogspieël (retinoskoop) ondersoek word.

So byvoorbeeld is een van die latere gevolge van suikersiekte die verskyning van mikroaneurisme (verwyding van die haarvate van die retina) met gevolglike bloeding (toestand bekend as diabetiese retinopatie). By ernstige hipertensie (hoë bloeddruk) kan daar ook vaskulêre veranderinge in die retina plaasvind ('n toestand bekend as hipertensiewe retinopatie). As gevolg van die intensiewe metabolisme van die ligsensitiewe selle van die retina sal enige steurnis in die bloedvoorsiening ernstige nagevolge hê.

Totale afsluiting van een van die groter bloedvate van die retina (byvoorbeeld die sentrale arterie of venas van die retina) kan tot skielike blindheid lei. So 'n toestand word gewoonlik voorafgegaan deur atereosklerose van die bloedvate. Netvlies loslating (ablatio retinae) lei tot 'n verlies van die gesigsveld. Die oorsaak is dikwels onbekend. By jong kinders (tot 6 jaar) kan 'n baie kwaadaardige gewas van die retina voorkom wat 'n retinablastoom genoem word.

Dit is 'n oorerflike toestand en tas dikwels albei oë aan. Retrotentale fibroplasie is 'n toestand wat voorkom by kinders wat lang periodes in 'n broeikas was en blootgestel was aan hoe suurstofkonsentrasies: 'n wit, ondeursigtige vlies vorm agter die lens en lei tot blindheid. Geen effektiewe behandeling is vir hierdie toestand bekend nie, maar die toestand kan voorkom word deur die suurstof in laer konsentrasies met tussenpose toe te dien.

Skeelheid

Die term skeelheid of strabismus word gebruik wanneer die twee oë nie op dieselfde punt gefokus kan word nie. By strabismus paralyticus is een of meer van die oogspiere verlam. Hierdie toestand is dikwels die gevolg van 'n breinsiekte.

Die neuromuskulêre meganisme van oogbeweging bly egter onaangetas by die algemeenste vorm van skeelheid (strabismus concomittans of saamlopende strabismus). In so 'n geval kan een van die oë na binne gedraai wees (konvergerende strabismus) of na buite gedraai wees (divergerende strabismus) laasgenoemde is ontsierender. Konvergerende strabismus begin gewoonlik op 'n jong ouderdom en indien dit nie behandel word nie, is daar die moontlikheid dat die oog lui word (ambliopie) omdat skeelheid gewoonlik 'n dubbele beeld gee.

Om hierdie toestand uit te skakel, begin die een oog domineer, terwyl die gesigsvermoë van die ander oog afneem. Die behandeling van skeelheid bestaan uit die gesamentlike oefening van die oogspiere van albei oë. Indien 'n lui oog ontwikkel het, word die normale oog bedek om eersgenoemde te dwing om werk te verrig.

Later word albei oë afwisselend bedek om te voorkom dat die normale oog ook lui word. Indien hierdie behandeling nie die skeelheid regstel nie, is 'n operasie nodig waartydens die oogspiere langer of korter gemaak kan word. Divergerende skeelheid is meestal die gevolg van swaksigtigheid van een oog en kom gewoonlik op latere leeftyd voor.

Afwykings van die gesigsveld

Om te kan sien, is die gesigsveld en gesigskerpte van belang. Beskadiging van 'n gedeelte van die retina of van die vesels van die optiese senuwee voor die optiese chiasma (dit is waar 'n deel van die senuweevesels van een oog oorkruis na die ander kant toe) gee aanleiding tot die vorming van 'n skotoom, dit wil sê 'n blinde kol in die gesigsveld.

Wanneer dit hoofsaaklik die geel vlek (die sensitiefste deel van die retina) affekteer, word die term sentrale skotoom gebruik, wat blindheid impliseer. Wanneer die beskadiging verder weg is van die geel vlek, veroorsaak dit minder probleme. Die skielike verskyning van 'n sentrale skotoom kan 'n teken van retrobulbêre neuritis wees, dit wil sê die deel van die optiese senuwee wat agter die oogballe, is ontsteek, dikwels weens veelvoudige sklerose.

Beskadiging van die senuweevesels in of agter die optiese chiasma lei tot steurnisse in die gesigsveld van albei oë. Na byvoorbeeld serebrale bloeding kan die hele linker- of regtergesigsveld blind wees (hemianopsie, halfblindheid).

Afwykings in gesigskerpte

Die gesigskerpte van elke oog kan getoets word deur gebruik te maak van 'n Snellen-kaart waarop reekse letters, figure en simbole van verskillende grootte aangetoon is. Dit is gewoonlik ontwerp om op 'n afstand van 5 mat te lees. Indien 'n toetspersoon 5 m van die kaart posisie inneem en dan slegs die letters kan lees wat duidelik afgelees kan word deur 'n persoon met normale visie op 'n afstand van 20 m, word daar gesê dat die toetspersoon van 5 m af te lees.

Indien 'n toetspersoon 5 m van die kaart posisie inneem en dan slegs die letters kan lees wat duidelik afgelees kan word deur 'n persoon met normale visie op 'n afstand van 20 m, word daar gesê dat die toetspersoon 'n visie van 5/20 het. Indien die gesigskerpte verbeter word deur die gebruik van optiese lense, is 'n refraktiewe afwyking (straalbrekingafwyking) van die oog aanwesig. Die refraksie van die oog is normaal wanneer parallel inkomende ligstrale (afkomstig van 'n ver verwyderde voorwerp) so gebuig word dat hulle mekaar op een punt op die retina ontmoet.

Hierdie toestand is bekend as emmetropie. Om voorwerpe op 'n korter afstand goed te kan sien, moet die lens bolvormiger word (akkommodasie). Die akkommodasievermoë neem af namate 'n mens ouer word. Ouer mense ondervind dan probleme met lees en naaimasjienwerk. Hierdie toestand staan bekend as ouderdomsversiendheid of presbiopie (ouderdomsoog) en 'n bril met positiewe lense is nodig. Anisometropie (tigbrekingsverskil) is die toestand waar die brekingskrag van die oë aansienlik verskil, byvoorbeeld wanneer een ooglens (meestal as gevolg van 'n katarakoperasie) afwesig is (afakie, ooglensloosheid) nadat dit chirurgies verwyder is.

Wanneer die beeld wat op die retina geprojekteer word, vir albei oë verskillend in grootte is, word van hierdie toestand as aniseikonie (beeld onewewig) gepraat. Dit kom byvoorbeeld voor wanneer die gesigskerpte van 'n pasiënt met afakie reggestel word met behulp van 'n sterk positiewe lens.

Sien ook

• Lys van oogsiektes

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 159