Paradysvoël
Paradysvoëls (familie Paradisaeidae) is kleurvolle voëls wat in die tropiese reënwoude van Nieu-Guinee en sommige omliggende eilande voorkom. Veral die mannetjies het opvallende siervere. Kenmerkend van dié voëls is dat mannetjies tydens hulle pronkery, 'n gedrag by diere om maats aan te trek en oor te haal tot paring, 'n gebied afbaken waarbinne hulle dan pronk.
| Paradysvoël | |
|---|---|
| |
| Paradisaea rubra | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | Paradisaeidae |
| Genus | |
|
Sien teks | |
Ereboogvoëls word ook hier behandel, hoewel daar meningsverskil bestaan oor of hulle aan paradysvoëls verwant is, al dan nie. Hulle is baie valer as paradysvoëls, maar die mannetjies baken ook tydens hulle pronkery 'n eie gebied af. Daarby bou baie spesies ook ’n struktuur, die sogenaamde ereboog, waarmee hulle die wyfies lok. Paradysvoëls (familie Paradisaeidae) is boombewoners wat in sekere tropiese reënwoude voorkom. Hulle het waarskynlik in Nieu-Guinee ontstaan en vandaar na die Molukke, die Aroe-eilande, ander naburige eilande en Noordoos-Australië versprei.
Die mannetjies se verekleed is gewoonlik helderkleurig en skitter, wat klaarblyklik baie aantreklik vir die valer wyfies is. By baie spesies pronk meer as een mannetjie om dieselfde wyfie, maar elke mannetjie baken sy eie pronkgebied af en verdedig dit fel teen indringers. Paradysvoëls vorm nie pare nie. Die wyfie moet alleen die koepelvormige nes bou, broei en die kleintjies versorg. Enkele spesies bou geen neste nie, maar lê twee tot drie eiers in 'n gat in 'n boom.
Hul voedsel bestaan uit vrugte en insekte en die groter spesies vang soms 'n muis of 'n ander klein voel. Paradysvoëls roep met 'n onwelluidende gekras. In Europa was aanvanklik net die huide, wat soms opgestop is, van paradysvoëls bekend. Die eerste vere is in 1522 deur Magellaan, die eerste mens wat om die wêreld gereis het, na Europa gebring. Omdat die pote nie meer aan die huide was nie, het die mense geglo dat die voëls glad nie pote het nie. Daar is geglo dat hulle in die paradys teel en nooit aarde toe kom nie. Hul enigste voedsel sou hemelse dou wees en die wyfie sou haar eiers op die mannetjie se rug lê en dit sou daar uitbroei. Lewende paradysvoëls is eers in 1824 deur Blankes ontdek en die mite omtrent die voëls is toe vir goed die nek ingeslaan.
Hul vere het egter steeds gewild gebly as versierings vir vrouehoede. In 1924 is die jag op paradysvoëls aan bande gelê. Amptelik mag net die inheemse bevolking die voëls sonder toestemming jag indien hulle die vere nodig het vir hul tradisionele kostuums. Teenswoordig is die inheemse bevolking se jag baie vergemaklik met behulp van ingevoerde gewere. Die kostuums wat deur hulle by tradisionele rituele gedra word het ter wille van toerisme ook al hoe veelkleuriger geword.
Verteenwoordigers
wysig
Van die 40 spesies is die groot paradysvoël (Paradisaea apoda) die bekendste. Sy wetenskaplike naam (apoda = "pootlose") dateer nog uit die tyd van die pootlose huide. Op die Aroe-eilande kom 'n besonder veelkleurige subspesie, Paradisaea apoda apoda, voor. Die mannetjie het 'n groen keel, geel kop, swart bors, roesbruin pens en vlerke en geel flankvere wat soos 'n sluier afhang. Raggi se groot paradysvoël (Paradisaea apoda raggiana) het rooi flankvere.
Die mannetjies pronk in groepe van 10 tot 20, waaronder soms ook enkele jong mannetjies wie se verekleed nog nie ten volle ontwikkel is nie. Die wyfies kyk net toe. Die pronkery begin teen sonsopkoms met 'n harde geroep. Die voëls vlieg heen en weer met regopstaande vere, sodat die siervere voortdurend duidelik vertoon. Hierdie vlieëry eindig wanneer die son heeltemal opgekom het. Die klein paradysvoël (Paradisaea minor) en Wilhelm se paradysvoël (Paradisaea guilielmi) hang tydens die pronkery onderstebo aan 'n tak.
Hoewel die mannetjies en wyfies van dieselfde spesie mekaar. duidelik aan die kleure van die siervere kan herken, ontstaan kruising wel. Dit gebeur dikwels dat ’n koningsparadysvoël (Cicinnurus regius) met 'n pragparadysvoël (Diphyllodes magnificus) paar. Die resultaat is 'n voël met die groen bors van die pragparadysvoël en die rooi rug van die koningsparadysvoël. Die wimpeldraer of Albert se paradysvoël (Pteridophora alberti) het twee lang vere aan sy kop. Die vere kan tot 45 cm lank word, en het aan die een kant 30 tot 40 blou en rooi veertjies wat soos vlaggies lyk.
Die wyfies het net een paar onopvallende oorvere. Die twaalfdraadparadysvoël (Seleucidis melanoleuca) en die skermparadysvoël (Lophorina superba) het onderskeidelik 'n blou en swart kraag wat hulle tydens hulle pronkery oprig. Die skermparadysvoël lig ook sy groenblou borsvere op en sper sy bek wyd oop sodat die geel binnekant daarvan sterk kontrasteer teen die groen kop. Die sikkelsnawels (genus Epimachus) het hul naam te danke aan hul lang, geboë snawels.
Die Meyers-sikkelsnawel (Epimachus meyeri) het 'n paar vals vlerke wat normaalweg deur die egte vlerke bedek word, maar tydens hulle pronkery gesprei word. Paradyseksters (genus Astrapia) is woudbewoners met 'n lang stert. Hulle is verwant aan die geweervoëls (genus Ptiloris), die enigste paradysvoëls wat tot in Noordoos-Australië voorkom.
Ereboogvoëls
wysigEreboogvoëls (soms prieelvoëls genoem) word volgens sommige deskundiges onder 'n eie familie (Ptilonorhynchidae) geklassifiseer, terwyl ander hulle as 'n subfamilie (Ptilonorhynehinae) van die paradysvoëls beskou. Laasgenoemde mening berus op ooreenkomste in die pronkery. Die mannetjies pronk ook elk op ’n eie, afgebakende gebied. Die aandag van die wyfies word egter nie deur die vorm en kleur van die vere getrek nie, maar deur ’n spesiale bousel of struktuur, die sogenaamde ereboog of prieel.
Die vorm daarvan verskil van spesie tot spesie. Uit 'n evolusionêre oogpunt is dit 'n verbetering aangesien die voëls nie meer die gevaar loop om deur hul helderkleurigheid te opvallend vir hul vyande te wees nie. Daar kan dus aanvaar word dat die gedrag 'n hoër graad van ontwikkeling verteenwoordig as die besit van siervere, en dat ereboogvoëls afstam van 'n groep paradysvoëls wat hul siervere verloor het. Dit is in elk geval 'n feit dat hoe mooier die ereboog is wat deur ’n spesie gebou word, hoe valer is die voëls self.
Die verspreidingsgebied van ereboogvoëls stem min of meer ooreen met die van paradysvoëls, en daar is ook min verskil in hul voedselvoorkeure. Die ereboogbougedrag is nie by alle spesies ewe sterk ontwikkel nie. Die drie spesies katvoëls (genus Ailuroedus) bou glad geen prieel nie, maar verdedig 'n pronkgebied. Die tandbekereboogvoël (Scenopoeetes dentirostris) krap ’n stukkie grond skoon, versier dit met blare en slakkehuisies en maak dan 'n muurtjie van stukkies hout daarom.
Derglike ereboë word ook deur die voëls van die genus Archboldia gebou. Van die bruinerige tuiniervoëls (genus Amblyornis) is vier spesies bekend. Die mannetjies maak 'n prieel van stokkies rondom 'n jong boompie en by twee spesies word dit verder versier met vrugte, stukkies houtskool en dooie insekte.
Die satynvoëls (Ptilonorhynchus violaceus) het 'n gemeenskaplike pronkgrond waarop elke mannetjie sy eie plek het. Die ereboog word van takkies gebou, met plantsappe geverf en met skulpe, blomme blare en dooie insekte versier. Die wyfie word na die bousel gelok en die paring vind daarbinne plaas. Na ’n paar dae trek die wyfie egter weer uit om 'n eie nes te bou en haar kleintjies alleen groot te maak.
Bronnelys
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-63-X, volume 22, bl. 99
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Paradysvoël. |
Wikispecies het meer inligting verwant aan Paradysvoël- (en) "Bird-of-paradise". Encyclopædia Britannica. Besoek op 20 Augustus 2019.
