Wikipedia

Plaag van Justinianus

Die plaag van Justinianus (541–542 n.C., met herhalings tot 750) was 'n pandemie wat die Bisantynse (Oos-Romeinse) Ryk en veral die hoofstad, Konstantinopel, sowel as die Sasaniese Ryk en hawestede rondom die hele Middellandse See getref het.[1] Handelskepe het die plaag versprei as gevolg van die rotte op die skepe, wat vlooie wat met die plaag besmet was, gedra het. Sommige geskiedkundiges is van mening dat die plaag van Justinianus een van die dodelikste pandemies in die geskiedenis was, wat gelei het tot die dood van ongeveer 25-50 miljoen mense gedurende twee eeue wat dit by herhaling voorgekom het. Tydens die eerste uitbraak was die dodetal gelykstaande aan 13–26% van die destydse wêreldbevolking.[2] Die sosiale en kulturele impak van die plaag word met dié van die Swart Dood wat Eurasië in die veertiende eeu verwoes het, vergelyk. Volgens navorsing wat in 2019 gepubliseer is, word daar egter aangevoer dat die dodetal en die sosiale gevolge van die plaag oordryf word.[3][4]

Sint Sebastiaan pleit by Jesus vir die lewe van 'n grafgrawer wat tydens die plaag van Justinianus siek geword het. (Josse Lieferinxe, ca. 1497–1499)
'n Kenmerk van die plaag van Justinianus was nekrose van die hand. ('n 1975 foto van 'n plaagslagoffer)
'n Kaart van die Bisantynse Ryk in 550 ('n dekade na die plaag van Justinianus) met Justinianus se verowerings in groen aangedui.

In 2013 het navorsers vroeëre bespiegelinge dat die plaag van Justinianus deur Yersinia pestis, dieselfde bakterie wat verantwoordelik was vir die Swart Dood (1347-1351), bevestig.[5][6] Die Swart Dood het vir 'n baie korter tydperk geduur, maar het steeds 'n geskatte een-derde tot die helfte van Europeërs doodgemaak. Antieke en moderne Yersinia pestis-stamme, wat nou verwant is aan die voorloper van die Justinianse plaagstam, is in Tian Shan, 'n stelsel van bergreekse aan die grense van Kirgisië, Kazakstan en China gevind, wat daarop dui dat die Justinianse plaag moontlik in, of naby daardie streek ontstaan het.

Die plaag het tydens die agste eeu periodiek teruggekeer;[1] dit het 'n groot invloed op die daaropvolgende verloop van die Europese geskiedenis gehad. Moderne historici het die plaag na Justinianus I, die keiser ten tyde van die eerste uitbraak, genoem. Justinianus het self die siekte opgedoen, maar dit oorleef.

Oorsprong en verspreiding wysig

Genetika van die Justiniaanse plaagstam wysig

Genetiese studies van moderne en antieke Yersinia pestis DNS dui daarop dat die oorsprong van die Justiniaanse plaag in Sentraal-Asië was. Die mees basale vlak van bestaande stamme van die Yersinia pestis-spesie as 'n geheel kom in Qinghai, China voor.[7] Nadat monsters van DNS van Yersinia pestis van geraamtes van die Justiniaanse plaagslagoffers van Duitsland geïsoleer is,[8] is daar bevind dat moderne stamme wat tans in die Tian Shan- bergreeksstelsel voorkom, die mees basale ooreenkoms met die Justiniaanse plaagstam toon.[9] Daar is ook gevind dat 'n skelet wat in Tian Shan gevind is, wat uit ongeveer 180 n.C. dateer, en wat as 'n "vroeë Hun" geïdentifiseer is, DNS bevat het van Yersinia pestis wat nou verwant is aan die stamvoorouer van die Tian Shan-stam van die Duitse monsters.[10] Dit suggereer dat die migrasie van nomadiese volke soos die Xiongnu en die latere Hunne, wat oor die Eurasiese steppe beweeg het, 'n rol gespeel het om die plaag van 'n oorsprong in Sentraal-Asië na Wes-Eurasië te versprei.

Vroeëre monsters van DNS van Yersinia pestis is in geraamtes wat van 3000 tot 800 v.C. dateer, dwarsoor Wes- en Oos-Eurasië gevind.[11] Dit lyk nie asof die stam van Yersinia pestis wat vir die Swart Dood, die verwoestende 14de eeuse builepespandemie, verantwoordelik was, 'n direkte afstammeling van die Justiniaanse plaagstam was nie.[12]

Historiese perspektief wysig

 
Gedeeltelik voltooide basilika in Philippi. Die konstruksie van die kerk is vermoedelik deur die plaag van Justinianus gestaak.

Die plaag van Justinianus word oor die algemeen as die eerste histories-gedokumenteerde epidemie wat deur Yersinia pestis veroorsaak is, beskou.[13][14] Hierdie gevolgtrekking is op historiese beskrywings van die kliniese manifestasies van die siekte gebaseer,[15] sowel as Y. pestis-DNS by menslike oorskot wat in ou grafterreine wat uit die betrokke tydperk dateer, gevind is.[16]

Volgens hedendaagse bronne word daar vermoed dat die uitbraak Konstantinopel bereik het deur besmette rotte, wat na die stad op graanskepe wat uit Egipte aangekom het, vervoer is. Om sy burgers te voed, het die stad en die omliggende gemeenskappe groot hoeveelhede graan, meestal uit Egipte, ingevoer. Egipte se rotte- en vlooibevolking het in die land se graanstore gefloreer.

Die Bisantynse historikus Procopius het die eerste keer in 541, vanuit die hawe Pelusium, naby Suez in Egipte, oor die epidemie verslag gedoen. Nog twee persone het eerstehandse verslae van die verwoesting van die plaag gelewer, naamlik die Siriese kerkhistorikus Johannes van Efese[17] en Evagrius Scholasticus, wat destyds 'n kind in Antiochië was en later 'n kerkhistorikus geword het. Evagrius is deur die siekte aangetas, maar het dit oorleef. Tydens sy leeftyd het die siekte vier keer teruggekeer, waartydens hy sy vrou, 'n dogter en haar kind, ander kinders, die meeste van die bediendes en mense van sy landgoed, aan die dood afgestaan het.[18]

Procopius[19] het, in 'n weergawe wat baie met dié van Thukydides ooreenstem, aangeteken dat die plaag op die piek daarvan daagliks 10,000 mense in Konstantinopel doodgemaak het. Die akkuraatheid van die syfers word egter bevraagteken en die ware hoeveelheid sterftes sal waarskynlik nooit bekend wees nie. Volgens Procopius was daar nie ruimte in die stad om die dooies te begrawe nie, en daarom is die lyke in die ooptes opgestapel. Begrafnisrites is dikwels sonder toesig gelaat, en die hele stad het na die dooies geruik.[20] In sy Geheime geskiedenis beskryf hy die verwoesting op die platteland en rapporteer hy die meedoënlose reaksie van die hardvogtige Justinianus:

Toe die pes deur die hele bekende wêreld en veral in die Romeinse Ryk versprei het, en die grootste gedeelte van die boeregemeenskap uitgewis het, en noodwendig 'n spoor van verwoesting agtergelaat het, het Justinianus geen genade teenoor die geruïneerde eienaars getoon nie. Selfs toe het hy hom nie daarvan weerhou om die jaarlikse belasting te eis nie - nie net die bedrag waarvoor elke individu aangeslaan is nie, maar ook die bedrag waarvoor die boere se oorlede bure aanspreeklik was.[21]

As gevolg van die plaag op die platteland, kon boere nie gewasse verbou nie, en die prys van graan in Konstantinopel het gestyg. Justinianus het groot bedrae geld aan oorloë teen die Vandale in die streek van Carthago en die Oos-Gote se koninkryk in Italië bestee. Hy het 'n aansienlike hoeveelheid geld aan die bou van groot kerke, soos Hagia Sophia, spandeer. Terwyl die Ryk die projekte probeer finansier het, het die plaag daartoe gelei dat belastinginkomste gedaal het as gevolg van die geweldige aantal sterftes en die ontwrigting van landbou en handel. Justinianus het vinnig nuwe wetgewing deurgevoer om die oorvloed van erfeniseise wat ontstaan het as gevolg van slagoffers wat intestaat gesterf het, meer effektief te hanteer.[22]

Die langdurige gevolge van die plaag op die Europese en Christelike geskiedenis was enorm. Namate die siekte na hawestede rondom die Middellandse See versprei het, het die sukkelende Gote weer sterker geword. Die plaag het die Bisantynse Ryk op 'n kritieke tydstip verswak, toe Justinianus se leërs bykans die hele Italië en die westelike kus van die Middellandse See herower het. Die gepaardgaande verowering sou die kern van die Wes-Romeinse Ryk met die Oos-Romeinse Ryk herenig het. Alhoewel die oorwinning wel in 554 plaasgevind het, het die hereniging nie lank gehou nie. In 568 het die Lombarde Noord-Italië binnegeval, die klein Bisantynse leër wat agtergelaat is, verslaan en die Koninkryk van die Lombards gestig. Die plaag het moontlik ook 'n paar geslagte later tot die sukses van die Arabiere in die Bisantyns-Arabiese oorloë bygedra.[23]

Die invloed van die plaag van Justinianus op die geskiedenis van Brittanje was beduidend. Sommige geleerdes[24] is van mening dat die plaag die Anglo-Saksiese nedersetting van Brittanje bevorder het, omdat die nasleep daarvan met die hernieude Saksiese offensiewe in die 550's saamgeval het. Blykbaar het Maelgwn, die koning van Gwynedd in Wallis, omstreeks 547 aan die 'geel plaag van Rhos' gesterf, en van 548 tot 549 het die plaag ook in Ierland verwoesting gesaai. Aangesien daar nie 6de eeuse Engelse dokumente bestaan nie, is daar ook nie Saksiese inligting oor die tydperk nie. Die Romeinse Britte is moontlik disproporsioneel geaffekteer as gevolg van handelskontakte met Gallië en ander faktore,[25] soos Britse nedersettingspatrone wat meer verspreid was as dié van die Engelse. Dit kon die oordrag van die plaag deur die rotte vererger het.[26] Dit is moontlik dat die differensiële gevolge van die plaag oordryf word. Britse bronne was destyds meer geneig as Saksiese bronne om oor natuurlike rampe te berig. Daarbenewens dui "die bewyse van die handel van artefakte tussen die Sakse en die Engelse" op beduidende interaksie tussen hulle, terwyl selfs "net minimale interaksie sekerlik 'n groot risiko vir die oordrag van die plaag sou inhou". Wetenskaplikes (soos Lester K. Little et alii in hul Plague and the End of Antiquity: The Pandemic of 541 - 750 ) wys egter daarop dat die plaag waarskynklik groter skade aan die sub-Romeinse Britte as die Anglo-Saksers gerig het. Hulle is van mening dat die skielike verdwyning van die belangrike Romeinse stad Calleva,[27] teen ongeveer 560, waarskynlik aan die plaag van Justinianus te wyte was. Dit het later tot 'n tipe vloek op die stad, wat deur die Anglo-Saksers "verdoem" is, gelei.[28]

Die uitbreek van die plaag het met die Laziese-oorlog tussen die Bisantynse- en Sasaniese-ryke saamgeval. Die plaag het die voortslepende Persiese leër onder Khosrow I, wat gedwing was om terug te trek, beïnvloed. Justinianus I het vinnig van die geleentheid gebruik gemaak om Persië binne te val, maar die veldtog was onsuksesvol.

Virulensie en sterftesyfer wysig

Die aantal sterftes is onseker. Sommige moderne geleerdes is van mening dat die plaag, tydens die piek van die epidemie, tot 5,000 mense per dag in Konstantinopel laat sterf het. Volgens een siening het die aanvanklike plaag uiteindelik 40% van die inwoners van die stad laat sterf, en die dood van tot 'n kwart van die menslike bevolking in die Oostelike Middellandse See veroorsaak.[29] Gedurende die 6de, 7de en 8ste eeue het die plaag weer met gereelde tussenposes toegeslaan, maar die siekte het meer gelokaliseerd en minder dodelik geword. Volgens 'n onlangse revisionistiese siening was die sterftesyfer van die Justiniaanse plaag baie laer as wat voorheen geglo is.

Na die laaste herhaling in 750 het pandemies op die skaal van die plaag van Justinianus nie weer in Europa plaasgevind nie. In die 14de eeu het die Swart Dood egter opnuut 'n grootskaalse pandemie tot gevolg gehad.

Verwysings wysig

  1. ↑ 1,0 1,1 The Sixth-Century Plague
  2. ↑ "The Plague of Justinian". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  3. ↑ "The Justinianic Plague: An inconsequential pandemic?". 27 November 2019. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  4. ↑ "Rejecting Catastrophe: The Case of the Justinianic Plague". 1 Augustus 2019. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  5. ↑ "Modern lab reaches across the ages to resolve plague DNA debate". phys.org. 20 Mei 2013.
  6. ↑ Maria Cheng (28 Januarie 2014). "Plague DNA found in ancient teeth shows medieval Black Death, 1,500-year pandemic caused by same disease". National Post (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Maart 2015.
  7. ↑ "Yersinia pestis genome sequencing identifies patterns of global phylogenetic diversity". Nature Genetics. 42 (12): 1140–1143. 31 Oktober 2010. doi:10.1038/ng.705.
  8. ↑ "Yersinia pestis and the Plague of Justinian 541–543 AD: a genomic analysis". The Lancet. 14 (4): 319–326. April 2014. doi:10.1016/S1473-3099(13)70323-2.
  9. ↑ {{cite journal}}: Leë aanhaling (hulp)
  10. ↑ {{cite journal}}: Leë aanhaling (hulp)
  11. ↑ Rasmussen, Simon (22 Oktober 2015). "Early Divergent Strains of Yersinia pestis in Eurasia 5,000 Years Ago". Besoek op 28 September 2018. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  12. ↑ Bos, Kirsten (12 Oktober 2011). "A draft genome of Yersinia pestis from victims of the Black Death". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  13. ↑ That earlier plague 
  14. ↑ "Justinian's Plague (541-542 CE)" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Mei 2020.
  15. ↑ Procopius, History of the Wars, 7 Vols., trans. H. B. Dewing, Loeb Library of the Greek and Roman Classics, (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1914), Vol. I, pp. 451–473.
  16. ↑ Wiechmann I, Grupe G. Detection of Yersinia pestis DNA in two early medieval skeletal finds from Aschheim (Upper Bavaria, 6th century A.D.)" Am J Phys Anthropol 2005 Jan;126(1) 48–55
  17. ↑ John of Ephesus, Ecclesiastical History, part 2. Translation of relevant portions here.
  18. ↑ Evagrius, Historia Ecclesiae, IV.29.
  19. ↑ Procopius, Persian War II.22–23.
  20. ↑ Procopius: The Plague, 542
  21. ↑ Procopius, Anekdota, 23.20f.
  22. ↑ Justinian, Edict IX.3; J. Moorhead 1994; Averil Cameron, The Mediterranean World in Late Antiquity, AD 395–600, 1993:111.
  23. ↑ Rosen, William. Justinian's Flea: Plague, Empire, and the Birth of Europe. Viking Adult, 2007. Pg. 321–322. ISBN 978-0-670-03855-8.
  24. ↑ John S. Wacher (1974, pp. 414–422); J.C. Russell (1958, pp. 71–99).
  25. ↑ Josiah C. Russell, Medieval Demography, New York, AMS, 1987, p. 123.
  26. ↑ Neville Brown, History and Climate Change: An Eurocentric Perspective, Routledge, London, 2001, p.94–95.
  27. ↑ End of Calleva Atrebatum
  28. ↑ "Curse" on Calleva
  29. ↑ Cyril A. Mango, Byzantium: The Empire of New Rome (1980) emphasizes the demographic effects; Mark Whittow, "Ruling the late Roman and Byzantine city", Past and Present 33 (1990) argues against too great reliance on literary sources.

Verdere leeswerk wysig

  • Harbeck, M; Seifert, L; Hansch, S; Wagner, DM; Birdsell, D; et al."Yersinia pestis DNA from Skeletal Remains from the 6th Century AD Reveals Insights into Justinianic Plague". PLOS Pathog. 9 (5). 2013. doi:10.1371/journal.ppat.1003349.
  • Drancourt, M; Roux, V; Dang, LV; Tran-Hung, L; Castex, D; Chenal-Francisque, V; et al. "Genotyping, Orientalis-like Yersinia pestis, and plague pandemics". Emerging Infectious Diseases. 10 (9). 2004. doi:10.3201/eid1009.030933.
  • Little, Lester K., ed. (2006). Plague and the End of Antiquity: The Pandemic of 541-750. Cambridge. ISBN 978-0-521-84639-4.
  • McNeill, William H. (1976). Plagues and Peoples. New York: Bantam Doubleday Dell. ISBN 978-0-385-12122-4. 
  • Moorhead, J. (1994). Justinian. London.
  • Mordechai, Lee, and Merle Eisenberg. 2019. "Rejecting Castastrophe: the case of the Justinian Plague." Past & Present
  • Mordechai, L; Eisenberg M; Newfield T; Izdebski A; Kay Janet; Poinar H. (2019). "The Justinianic Plague: An inconsequential pandemic?", PNAS https://doi.org/10.1073/pnas.1903797116 .
  • Orent, Wendy (2004). Plague, The Mysterious Past and Terrifying Future of the World's Most Dangerous Disease. New York: Simon & Schuster.ISBN  978-0-7432-3685-0.
  • Russel, J.C."Late Ancient and Medieval Population". Transactions of the American Philosophical Society. 48 (3). 1958. doi:10.2307/1005708.
  • Wacher, John S. (1974). The Towns of Roman Britain. Nature. 98. Berkeley: University of California Press. pp. 468 . Bibcode: 1917Natur..98Q.468. . doi : 10.1038 / 098468a0 . ISBN 978-0-520-02669-8.
  • Edward Walford, vertaler, The Ecclesiastical History of Evagrius: A History of the Church from AD 431 to AD 594, 1846. Reprinted 2008. Evolution Publishing, ISBN 978-1-889758-88-6. [1] — Die skrywer Evagrius is self as kind deur die plaag getref en het verskeie familielede daaraan verloor.
  • Procopius. History of the Wars, Books I and II (The Persian war). Trans. H.B. Dewing . Vol. 1. Cambridge: Loeb-Harvard UP, 1954. —Chapters XXII en XXIII of Book II (pages 451–473) is Procopius se beroemde beskrywing van die plaag van Justinianus. Dit sluit die beroemde statistiek in van 10,000 mense wat per dag in Konstantinopel gesterf het (bladsy 465).

Eksterne skakels wysig

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Plaag_van_Justinianus&oldid=2212798"