Protoplaneet
Protoplanete is groot planetêre embrio's wat in die protoplanetêre skyf van ’n ster ontstaan en interne versmelting ondergaan om gedifferensieerde binnekante te vorm. Hulle vorm vermoedelik van planetesimale van sowat 1 km in deursnee wat mekaar deur swaartekrag aantrek en dan bots. Protoplanete bots dan weer om eindelik planete te vorm.
Sonnestelsel
wysigIn die geval van die Sonnestelsel word geglo botsings tussen planetesimale het ’n paar honderd planetêre embrio's gevorm. Sulke embrio's was soortgelyk aan Ceres en Pluto, met massas van sowat 1022 tot 1023 kg en ’n deursnee van ’n paar duisend kilometer. Oor honderdmiljoene jare het hulle met mekaar gebots en ’n tweede geslag gevorm van minder maar groter embrio's. Hulle het weer gebots en ’n derde geslag van nog minder en nog groter embrio's gevorm. Eindelik was daar net ’n hand vol embrio's oor wat weer eens gebots en eindelik die planete gevorm het.[1]
Verhitting vanweë radioaktiwiteit, botsings en swaartekragdruk het dele van protoplanete gesmelt terwyl hulle planete gevorm het. In die gesmelte sones het hul swaarder chemiese elemente na die middel afgesak, terwyl die ligter elemente na die oppervlak gestyg het. So ’n proses is bekend as planetêre differensiasie. Die samestelling van sommige meteoriete wys differensiasie het in sommige asteroïdes plaasgevind.
Volgens die reuse-impakhipotese het die Aarde se Maan vroeg in die geskiedenis van die Sonnestelsel gevorm ná ’n botsing met ’n hipotetiese protoplaneet.
Daar is drie protoplanete wat min of meer ongeskonde oorleef het in die binneste Sonnestelsel: dit is die asteroïdes Ceres, Pallas en Vesta. Psyche is waarskynlik die oorblyfsel van ’n gewelddadige botsing met ’n ander voorwerp wat die buitenste, rotsagtige lae van ’n protoplaneet afgestroop het.[2] Die asteroïde Metis se ontstaangeskiedenis stem vermoedelik met dié van Psyche ooreen.[3] Die asteroïde Lutetia toon ook eienskappe wat ooreenstem met dié van ’n protoplaneet.[4][5] Daar word soms na dwergplanete in die Kuiper-gordel verwys as protoplanete.[6] Omdat ystermeteoriete op Aarde ontdek is, word geglo daar was eens ander protoplanete met metaalkerns in die Asteroïdegordel wat sedertdien ontwrig is en die bron van die meteoriete is.
In Februarie 2013 het sterrekundiges die eerste regstreekse waarneming gedoen van ’n protoplaneet wat in ’n skyf stof en gas om ’n ster vorm.[7]
Sien ook
wysigVerwysings
wysig- ↑ McBride, Neil; Iain Gilmour; Philip A. Bland; Elaine A. Moore; Mike Widdowson; Ian Wright (2004). An Introduction to the Solar System. Cambridge: Cambridge University Press. p. 56. ISBN 978-0-521-83735-4.
- ↑ "NASA Selects Investigations for Future Key Planetary Mission" (in Filippyns). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Julie 2019.
- ↑ Kelley, Michael S; Michael J. Gaffey (2000). "9 Metis and 113 Amalthea: A Genetic Asteroid Pair". Icarus. 144 (1): 27–38. Bibcode:2000Icar..144...27K. doi:10.1006/icar.1999.6266.
- ↑ "BIG PIC: 2 Pallas, the Asteroid with Protoplanetary Attitude". Discovery Space (in Engels). Discovery Communications. 8 Oktober 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Oktober 2009. Besoek op 8 Oktober 2009.
- ↑ Klotz, Irene (27 Oktober 2011). "Asteroid Fails To Make It Big: A newly studied asteroid is actually a planetary building block that stopped growing". Discovery News (in Engels). Discovery Communications. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Augustus 2012. Besoek op 27 Oktober 2011.
- ↑ Alan Boyle (8 Oktober 2009). "Protoplanet frozen in time" (in Engels). MSNBC. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Januarie 2018. Besoek op 12 September 2009.
- ↑ "The Birth of a Giant Planet?" (in Engels). European Southern Observatory. 28 Februarie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Desember 2019. Besoek op 2 Maart 2013.
Eksterne skakels
wysig- Thread on the definition of a protoplanet (Minor Planet Mailing List : Jul 15, 2011)
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
