Publiek

Publiek is die versamelnaam vir die mense, die volk, burgers of die gemeenskap van ’n land. Vandaar begrippe wat die burgers raak, soos publieke administrasie, publieke reg, publieke opinie (ook openbare mening genoem), publieke onderneming (teenoor private onderneming) en ander publiek-verwante samestellings.

Verskeie vorme van openbare vervoer, insluitend busse, treine en taxi's, word deur die publiek gebruik om by hul bestemmings te kom.

In Afrikaans word “publieke” soms met die woord “openbare” vervang, insluitend openbare finansies, openbare sektor, openbare bestuur, openbare gesondheid, openbare parke en paaie en selfs openbare betrekkinge (Engels: public relations). Dit is gevolglik uitruilbaar.

Publieke administrasie

Openbare strande, biblioteke, parke en ander geriewe vir die publiek is 'n belangrike deel van publieke administrasie. Die versorging daarvan, soos dié strandtoneel by Bloubergstrand in die Wes-Kaap getuig, is ook 'n uitdaging.

Publieke administrasie is die vertakking van die politieke omgewing wat te make het met strukture en prosesse wat die bestuur van openbare sake, die praktiese uitvoering van lands beleid, wetstoepassing en verwante sake raak wat die publiek aangaan. Dit word uitgevoer deur regeringsamptenare, organisasies en publieke agentskappe, wat in ’n verhouding staan teenoor die publiek en ander regeringseenhede.

Dit kom kortliks daarop neer dat gesonde publieke administrasie hoofsaaklik die volgende vier hoofpunte behels:

• Dit is ’n stelsel van strukture en prosesse wat die publiek raak;
• Dit funksioneer binne ’n spesifieke gemeenskap;
• Dit voorsien ’n omgewing waarin toepaslike regeringsbeleid moontlik is;
• Dit maak die doeltreffende uitvoering van die neergelegde beleid moontlik.

Publieke administrasie is gevolglik heelwat wyer as bloot publieke bestuur, weliswaar ’n baie belangrike onderafdeling daarvan.

Hiervolgens is dit duidelik dat publieke administrasie nie eng grense het nie maar selfs die beheer van energiebronne, lisensiëring van voertuie en posaflewering insluit. Dit behels in werklikheid soveel fasette dat dit ’n deurlopende uitwerking op die publiek se lewens het en daarom verskil kenners oor wat publieke administrasie werklik behoort te behels.

Geskiedenis van publieke administrasie

Die aanduidings is dat die mandarynse burokrasie in China reeds in sowat 500 v.C. werkgewers aangestel het wat gerigte opleiding ontvang het om die publiek te bedien. Hulle is streng gekeur en moes eksamens oor publieke administrasie aflê. Dit is deurlopend verbeter en verfyn, onder meer deur die Han-dinastie (206 v.C.) en T’ang- en Sung-bewinde in die latere eeue. Net so het die Egiptenare, Grieke en Romeine spesifieke stelsels gehad om rigting te gee aan regsaangeleenthede, militêre optrede, finansies en belasting, binnelandse en buitelandse aangeleenthede.

Thomas Woodrow Wilson, die 28ste president van Amerika, het publieke administrasie as teoretiese dissipline vasgelê met die publikasie van sy The study of administration in 1887.

Die Nederlandse regering het dit in Suid-Afrika gevestig met die stigting van ’n nedersetting in die Kaap op 6 April 1652.

Die Amerikaanse president Woodrow Wilson het dit in 1887 as ’n teoretiese dissipline vasgelê deur die publikasie van sy The study of administration. In Suid-Afrika is dit die eerste keer as akademiese vak deur die Transvaalse Universiteitskollege (later die Universiteit van Pretoria) as ’n kollege van Unisa aangebied. Vandag bied minstens 17 universiteite in die land dit as studierigting aan.

In Suid-Afrika het die onderrig van publieke administrasie aanvanklik sy wortels in die vorige politieke bedeling gehad, maar die oorgang na ’n nuwe regering in 1994 het met drastiese wysigings gepaardgegaan. Teoreties behoort publieke administrasie met die publiek se behoeftes en verwagtinge ooreen te stem, doeltreffend wees, respek en waardering afdwing en dit vir die publiek moontlik maak om ’n veilige en regverdige bestaan te voer. Dit moet ook in ooreenstemming wees met internasionale ontwikkelinge en standaarde.

Etiek en korrupsie

Unisa was die eerste universiteit wat publieke administrasie as akademiese vak in Suid-Afrika aangebied het.

Etiek speel ’n groot rol in doeltreffende publieke administrasie. Dit sluit werknemers en leierskap in asook sosiopolitieke ontwikkelinge. Ongelukkig het morele denke en ontwikkelinge nie tred gehou met die drastiese struktuurveranderinge binne die publiek nie en ’n komplekse netwerk van organiese strukture, stelsels en prosedures wat grootliks anoniem funksioneer, maak dit vir betrokkenes maklik om te vergeet hoe hul besluite, doen en late ander mense raak.

Volgens Serving the Public is makro-etiek noodsaaklik, wat hoofsaaklik daarop ingestel is om makrostrukture daar te stel wat die meer objektiewe en nie-persoonlike verhoudinge tussen die publiek op ’n anonieme grondslag as rolspelers reguleer. Dit rus onder meer op morele norme en waardes – regverdigheid, eerlikheid, menslikheid, vryheid, integriteit, die waarheid en orde.

So raak korrupsie – blatante en doelbewuste oneerlikheid in die gebruik van openbare geld en goedere – die publiek ten nouste. Dit versteur die openbare orde, is destruktief en onversoenbaar met ’n stelsel wat die belange van die algemene publiek behoort te beskerm en sluit onder meer in omkopery, nepotisme, gulsigheid, die wangebruik van binne-inligting en dikwels geheime inligting vir persoonlike gewin, die bevoordeling van kennisse en familie in die toekenning van tenders en selfs die gebruik van minderwaardige materiaal om die oorloopgeld in hul eie sak te steek.

Die publiek laat gereeld hul stem hoor teen korrupsie, wat 'n groeiende probleem in die wêreld is. Korrupsie word onder meer deur gulsigheid, gebrekkige etiek, politieke mag, die navolging van korrupte leiers en gebrekkige beheermaatreëls gedryf.

In Public Administration sê die skrywers dat die publiek keer op keer geskok is oor die voorkoms en omvang van korrupsie, maar dit is egter nie net ’n hedendaagse misdryf deur funksionarisse wat veronderstel is om die publiek se belange te beskerm nie: oor die eeue was daar korrupsie waar daar mense betrokke was.

Die moontlike oorsake van korrupsie word só uiteengesit:

• Gulsigheid, wat ’n obsessie met materialisme ten koste van die publiek is. Dit word aangevuur deur onder meer ongeduldige ambisie, verwagtinge wat ten koste van ander geskied en selfs ’n omgewing waarin nie ’n wakende oog oor die doen en late van die betrokke posisie gehou word nie.
• Gebrekkige etiek, wat die betrokkenes voor versoekings laat swig.
• Politieke mag, veral as regerings lank aan die bewind is en nie voldoende opposisie het om hulle op hul tone te hou nie.
• Begunstiging en nepotisme, wat die aanstelling in poste betref van familie en vriende wat onwaarskynlik opgewasse is vir die werk is of dit hoegenaamd nie verdien nie en tot swak diens lei.
• Verontagsaming van gedragskodes, of selfs die afwesigheid van gepaste voorskrifte.
• Die navolging van korrupte leiers. Wanneer jou leiers ’n swak voorbeeld stel, vergroot dit die weg na korrupte optrede.
• Gebrekkige beheermaatreëls, veral wanneer werkers saamspan om korrupsie te verdoesel.
• Beheptheid met amptelike geheimhouding, wat dit baie moeiliker maak om ongerymdhede te ontbloot.
• Oormatige regulering van die ekonomie, veral wanneer die regeerders ’n oormaat politieke en ekonomiese mag het en maklike toegang tot bates, grond, bronne en geleenthede het.

Omdat korrupsie altyd tot die nadeel van die publiek geskied, is dit belangrik om soveel maatreëls moontlik in te stel om die voorkoms daarvan te beperk. Dit sluit in ’n publiek wat waaksaam is en amptenare wat moontlike versoekings vermy of teenstaan; onafhanklike media wat korrupsie ontbloot; anonieme fluitjieblasery van personeel en ander ingeligtes; die navolging van Christelike en/of ander beginsels; die gebruik van die ombudsman; onafhanklike vervolging en streng strawwe – alles om eerlike publieke administrasie moontlik te maak.

Openbare finansies

Die bestuur van die publiek se geld, wat nasionale en plaaslike belasting en ander betalings insluit, is ’n verantwoordelike werk. Openbare geld behoort aan die publiek en dit word aangewend om te sorg dat goedere, dienste en beleggingsgroei daarmee verkry word. Dié geld moet dus toepaslik en doeltreffend bestuur word en die wanbestuur daarvan dra nie tot die publiek se voordeel by nie. Ampsdraers en politici, hul gesinslede en ander verbintenisse mag gevolglik nie daarby baat behalwe in die vorm van gepaste vergoeding vir arbeid gelewer nie.

Dit is uiteraard moeilik om publieke voordele te meet en doeltreffende openbare finansies behels gevolglik ’n begroting wat duidelike bestedingsdoelwitte aandui. Volgens Managing Public Money word die publiek benadeel wanneer hul geld vrugteloos aangewend word en vermors word. Voorbeelde daarvan is onder meer:

• Die besteding aan projekte wat nie sinvol is en nie suksesvol uitgevoer kan word nie. Projekte moet dus nie aangepak word indien dit nie sigbare resultate kan oplewer nie.
• Die vermorsing van publieke geld deur bestuurders en ander wat nie vergaderings bywoon nie en dus nie betrokke en produktief is nie.

Dit is heelwat makliker om sukses te meet in die private sektor as in die openbare sektor danksy die winsbeginsel en doeltreffender meting van sukses en produktiwiteit. In die openbare sektor is geld die middel maar nie die einde nie.

Teoreties behoort besteding slegs sinvol te wees indien die gevolge daarvan positief is – indien nie, behoort dit nie aangepak te word nie. Daarom moet departementshoofde die kennis en verantwoordelikheid hê om te besluit of die besteding vrugte sal dra. Om die verantwoordelikheid te dra vir besluite en van aksies onder jou beheer – hetsy as junior amptenaar of bestuurder – is ’n gegewe van die betrokke pos. Aanspreeklikheid, as ’n grondbeginsel van die bestuur van openbare geld, is nie onderhandelbaar nie. Dit vereis deursigtigheid, vereis prestasiebeoordeling en maak die rapportering van bedenklike bedrywighede noodsaaklik.

Publieke opinie

Publieke opinie, ook openbare mening genoem, is die somtotaal van die publiek se individuele beskouinge, houdings en opvattings oor ’n spesifieke onderwerp wat gewoonlik die publiek raak. Hoewel dit die algemene mening is, beteken dit nie noodwendig dat almal daarmee saamstem nie: wanneer ’n gebeure ’n groot hoeveelheid mense raak, sal hulle dit bespreek, daaroor redeneer en ’n gedeelde mening of konsensus kry. In sommige gevalle kan die meerderheidsmening selfs tot ’n drukgroep lei wat ’n spesifieke optrede tot gevolg het.

Bewyse dat belangegroepe en drukgroepe doeltreffende meganismes is waardeur die publiek met hul owerhede – plaaslik en nasionaal – interaksie bewerkstellig, is algemeen te vind. Die feit dat groepe se kollektiewe bedingingskrag baie doeltreffender is as individue s’n, spoor die publiek aan om dié weg te volg. Hieruit volg die beïnvloeding van die regering en ander deur onderhandeling en selfs georganiseerde weerstand deur die publiek, wat ’n kragtige meganisme is om resultate te verseker. So is die rol van burgerlike verenigings (“civics”) om verandering te bespoedig algemeen in Suid-Afrika – in sowel die vorige as die nuwe politieke bedeling.

Die proses van openbaremeningsvorming word deur verskeie faktore gerig, wat ongelukkig nie altyd op feite gegrond is nie en oningeligtes, angstiges en bevooroordeeldes saamsleep. Aan die ander kant is al uitstekende resultate behaal wanneer ’n gefokuste publiek druk uitoefen. Ekonomiese hervorming is byvoorbeeld bewerkstellig toe die publiek in die Groot Depressie in die dertigerjare saamgestaan het. Wapenbeheer is ’n ander gevolg van druk van die publiek.

Openbare mening word meestal deur een of soms meer as een van die volgende beïnvloedingsbronne gevorm:

• Gewone gesprekvoering deur die lede van die publiek, die oudste vorm van meningsvorming. Dit sluit in gesprekke tussen vriende, in huise, openbare plekke en die werkplek.
• Menings word gevorm of statuur gegee deur die media, insluitend koerante en tydskrifte, radio en televisie en deesdae die sosiale media. Dit word nie noodwendig met objektiwiteit gedoen nie, ondanks aansprake dat dit wel die geval is.

Die media dra baie daartoe by om openbare vryheid te bevorder. Die BBC is een van die grootste nuus-uitdraers ter wêreld.

Wat die openbare uitsaaiwese betref, het veranderinge internasionaal in die onlangse dekades ’n groot uitwerking op reguleerders en die uitsaaiwese gehad, maar in Suid-Afrika was daar veral groot veranderinge sedert die bewindsverandering in 1994. ’n      Beleid moes onder meer neergelê word om “Suid-Afrikaanse programme te bied wat die toestande, lewenstyle, optrede en kulturele erfenis van alle Suid-Afrikaners weerspieël”.

Suid-Afrika vaar darem steeds goed wat persvryheid betref en het in die jongste World Press Freedom Index steeds die “Bevredigend”-kategorie gehaal, wat die tweede beste groepering is en ook ander lande soos Australië, Kanada en Brittanje insluit. Dit vergelyk met lande in die “Baie ernstig”-kategorie (vyfde kategorie), insluitend Iran, Sirië, Soedan, Somalië, Jemen, Egipte, Libië en China. Die resultate van die jongste opname is aan die einde van April 2019 bekend gemaak.

Dit is duidelik dat die vorming van openbare mening heelwat kan verskil afhangend van die beleidsvormers en dat die publiek altyd daaroor sal verskil – afhangend van die hoek waaruit hulle daarna kyk. Die goue reël bly: Moet nie alles vir soetkoek opeet nie. 

Opvoedkundige instellings, insluitend skole en tersiêre instellings. Hulle verskaf kennis oor politieke, ekonomiese, sosiale en ander aangeleenthede en voorsien die vaardighede om die inligting te sif, ontleed en te vertolk.

Sakeondernemings, politieke groeperinge en ander instellings in die ekonomie is deurlopend besig om die publieke opinie te vorm en te handhaaf sodat hul eie belange beskerm kan word.

Uiteindelik kan openbare mening doeltreffend ingespan word om – hoofsaaklik in ’n demokrasie – met die regering te beding. So het die agtiende eeuse Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau geglo dat openbare mening ’n kragtige medium is om die regering te dwing om billik op te tree in sy wette en die uitvoering daarvan – sonder om in kragteloosheid te verval. Die Duitse filosoof Hegel het openbare mening as beide die waarheid en valsheid beskryf en gemaan dat dit die taak van ’n groot leier is om die een van die ander te onderskei. Dit kan dus ’n gevaarlike mag wees indien dit nie reg bestuur word nie: selfs regeringsbeleid mag nie te veel beïnvloed word deur openbare mening wat oningelig, onnadenkend en selfs onstabiel kan wees nie.

In Citizen Participation in Local Government  meld die skrywers dat openbare mening aan die een kant die potensiaal het om tot konflik te lei maar ook soms baie min respons van die regering kan kry en selfs heeltemal geïgnoreer kan word. Dit is belangrik dat die bron van optrede duidelik gedefinieer moet word en so oorgedra word. Hul optrede behoort ook nie net die deelnemers te baat nie maar die publiek as ’n geheel.

Die voordele van publieke aksie kan onder meer die volgende wees:

• Die positiewe aanwending van publieke opinie en optrede om positiewe veranderinge te bewerkstellig;
• Die verbetering van bedingingsmag en apatie by owerhede;
• Die oordrag van akkurate inligting wat tot billiker behandeling kan lei;
• Die temper van outokratiese besluitneming en optrede deur owerhede.

Publieke meningspeiling

Meningspeilings gee ’n redelik akkurate aanduiding van die deursnee-gevoel van die lede van die publiek of publieke groepering. Dit vereis egter dat die vraag of vrae behoorlik geformuleer moet word, sodat dit duidelik gekommunikeer kan word en duidelike antwoorde moontlik kan maak. Die behoorlike samestelling van die navorsing en ’n verteenwoordigende steekproef kan goeie afleidings van die mening, houding en verwagtinge van die publiek of groepering moontlik maak.

Die gewildste publieke meningspeiling is waarskynlik om die moontlike uitslag van verkiesings te bepaal. Die omvang van probleme en knelpunte van die publiek kan ook taamlik akkuraat bepaal word.

Ander publiek-begrippe

Publieke domein

Dit beteken die regte en eiendom wat aan die algemene publiek behoort, in teenstelling met byvoorbeeld grondeienaarskap en spesifieke regte van individue. Die verjaring van regte wat patente, kopiereg en handelsmerke betref, kan byvoorbeeld beteken dat die beskerming van inligting of materiaal wat voorheen aan spesifieke persone of groepe behoort het nou in publieke domein is.  

Openbare vryheid en veiligheid

Die regering van ’n land behoort sy burgers teoreties vry en veilig te laat voel, maar ongelukkig is daar verskeie voorbeelde van lande waar dit nie die geval is nie. In Afrika byvoorbeeld het publieke beswaarmakers in lande soos Algerië en Soedan veral in die onlangse jare ernstige optrede teen hulle ervaar. In ander lande, insluitend Kameroen en Zimbabwe, is die internet ontoeganklik vir die publiek gemaak. In lande soos Senegal, Togo en Burundi word gereeld met geweld teen diegene opgetree wat op ’n beter bedeling aandring.

In Freedom House se 2019 Freedom in the World Report het sowat 68% van die teikengroep aangedui dat hulle versigtig in hul lande moet wees oor wat hulle sê. Sowat 67% meen dat hulle “taamlik” vryheid van spraak het – 7 persentasiepunte swakker as met die vorige opname. Een van die tendense wat bekommer, is dat landsburgers toenemend bereid is om beperkings van hul regerings te aanvaar om individuele vryheid te beperk om sogenaamde publieke sekuriteit te verseker. Dit sluit in dat 47% landsburgers meen dat hul regerings die reg het om aanbidding te reguleer.

In ’n opname wat deur Afrobarometer, ’n onafhanklike navorsingsnetwerk, tussen 2016 en 2018 in 34 Afrikalande gemaak en in 2019 gepubliseer is, is bevestig dat die publieke en politieke ruimte oor die algemeen aan die krimp is.

Openbare gesondheid, openbare werke, parke en biblioteke, publieke onderwys, openbare grond en selfs openbare betrekkinge is ander begrippe wat die publiek raak.

Bronne

• Bayat, M. Saheed & Meyer, Ivan H. Public Administration. Southern Book Publishers. 1994. ISBN 1 86812 471 1
• Bekker, Koos (redakteur). Citizen Participation in Local Government. J.L. van Schaik. 1996. ISBN 0 627 02184 0
• Cameron, R.G. & Stone, A.B. Servng te Public. J.L. van Schaik. 1995. ISBN 0 627 020623
• Crous, M.E. A Comparative Analysis of South African Local Content Regulation. Unisa-meestersverhandeling. 2007
• Daniels, Glenda. How South Africa ranks in the press freedom stakes. Artikel in The Conversation, 26 April 2019
• Fox, William, Schwella, Erwin & Wissink, Henry. Public Management. Juta & Co. Ltd. 1991. ISBN 0 7021 2540 7
• Labuschagne, F.J. & Eksteen, L.C. Verklarende Afrikaanse Woordeboek. J.L. van Schaik. 1992. ISBN 0 627 01740 1
• Odendal, F.F. & Gouws, R.H. Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal (HAT). Pearson Education South Africa. 2010. ISBN 978-1-77025-665-1
• Paneel redakteurs. New Standard Encyclopedia, Volume 13. Ferguson Publishing Company. 1999. ISBN 0-87392-103-8
• Paneel redakteurs. The New Encyclopedia Brittanica, Volume 26. Encyclopedia Brittanica. 2010. ISBN 978-1-59339-837-8
• Paneel redakteurs. World Book, Volume 15. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4
• Pauw, J.C., Woods, Gavin, Van der Linde, G.J.A., Fourie, David & Visser, C.B. Managing Public Money. A System from the South. Heinemann. 2002. ISBN 079620 141 2
• Penar, Peter & Logan, Carolyn. Pendulum is swinging towards creeping restrictions across Africa. Artikel in The Conversation, 26 April 2019.