Rhodesië

Hierdie artikel handel oor die land Rhodesië, wat vandag as Zimbabwe bekend staan.

Rhodesië (Engels: Rhodesia, sedert 1970 amptelik Republiek van Rhodesië, Engels: Republic of Rhodesia; genoem na Cecil Rhodes) is die naam van 'n voormalige selfregerende Britse kolonie in Suider-Afrika wat ná 'n eensydige onafhanklikheidsverklaring deur 'n wit minderheidsregering regeer is. Met die beëindiging van hierdie bewind het die kolonie amptelik onafhanklikheid verkry as Zimbabwe. Gedurende 'n vroeëre tydperk is die naam "Rhodesië" gebruik om te verwys na 'n groter gebied wat beide Zimbabwe (Suid-Rhodesië) en Zambië (Noord-Rhodesië) ingesluit het.

Republic of Rhodesia
Republiek van Rhodesië

←

1965 – 1979

→


Vlag	Wapen

Leuse: Sit Nomine Digna
(Latyns vir: "Mag sy die naam werd wees")

Volkslied: Rise, O Voices of Rhodesia (1974–1979)

Koninklike volkslied: God Save the Queen (1965–1970)

Suid-Rhodesië op die gebied van die huidige Republiek Zimbabwe

Hoofstad

Salisbury

Taal/Tale

Engels

Regering

Republiek

Monarg/President

- 1965–1970

Elizabeth II

- 1970–1975

Clifford Dupont

- 1976–1978

John Wrathall

Eerste Minister

- 1965–1979

Ian Smith

Wetgewer

Parlement

Historiese tydperk

Koue Oorlog

- Stigting

11 November 1965

- Republiek verklaar

2 Maart 1970

- Onafhanklikheid

1 Junie 1979

Oppervlakte

- 1978

390 580 km²
150 804 sq mi

Bevolking

- 1978 skatting

6 930 000

Digtheid

17,7 /km²
46 /sq mi

Geldeenheid

Britse pond (1965–1970)
Rhodesiese dollar (1970–1979)

Geskiedenis

In 1953, met die moontlikheid van onafhanklikheid van Afrikastate, het die Verenigde Koninkryk toestemming verleen aan die stigting van die Sentraal-Afrikaanse Federasie (ook bekend as die Federasie van Rhodesië en Njassaland), wat bestaan uit die huidige lande Zimbabwe, Zambië en Malawi wat vroeër bekend gestaan het as Suid-Rhodesië, Noord-Rhodesië en Njassaland. Die federasie het op 1 Oktober 1953 ontstaan met sy hoofstad in Salisbury nadat hierdie plan in Suid-Rhodesië deur kiesers in 'n referendum goedgekeur is en Brittanje namens die twee ander gebiede daartoe ingewillig het.

Die federasie het op 31 Desember 1963 ontbind, waarna die twee noordelike gebiede die volgende jaar onafhanklik geword het en Rhodesië (de jure 'n selfregerende Britse kolonie) hom op 11 November 1965 ná 'n referendum (waaraan slegs blanke kiesers kon deelneem) eensydig onafhanklik verklaar het met die sogenaamde Unilateral Declaration of Independence (UDI). Die onafhanklikheidsverklaring is deur die Britse regering onder premier Harold Wilson onwettig verklaar. Londen het vervolgens sanksies ingestel en uiteindelik 'n algehele embargo op handel met Rhodesië geplaas.

Alhoewel geen enkele staat Rhodesië se onafhanklikheid amptelik erken het nie, kon die bewind in Salisbury op twee buurlande steun wat in noue politieke, ekonomiese en militêre samewerking belang gestel het - Suid-Afrika en die destydse koloniale moondheid Portugal (wat Mosambiek geadministreer het).

Die nuwe bewind in Salisbury het homself as 'n Britse voorpos van die Europese beskawing in Afrika beskou; hul pligte as Britse onderdane het Rhodesiërs nagekom deur Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk tot Koningin van Rhodesië uit te roep. Die koningin het, in lyn met die amptelike Britse beleid, geweier om die titel te aanvaar. Haar amptelike verteenwoordiger, die Rhodesiese goewerneur-generaal Sir Humphrey Gibbs wat sy amp sedert 1959 beklee het, het die eensydige onafhanklikheidsverklaring verwerp en 'n vergeefse poging onderneem om die Rhodesiese regering onder premier Ian Smith te ontslaan, het vervolgens geen aktiewe rol meer in die land se politieke lewe gespeel nie. Ian Smith het verkies om sy eie staatshoof as verteenwoordiger van die koningin te benoem - die visepremier en minister van buitelandse sake, Clifford Dupont, wat die amptelike titel Officer Administering the Government gedra het.

Op 2 Maart 1970 is die monargie afgeskaf en die Republiek van Rhodesië geproklameer, met Clifford Dupont as eerste president.

Bevolkingsamestelling

Jameson Avenue in die hoofstad Salisbury in die vroeë 1970's

In die jare kort ná die Tweede Wêreldoorlog het groter getalle immigrante uit die Verenigde Koninkryk hulle in die destydse Suid-Rhodesië kom vestig. Van hulle was gedemobiliseerde soldate wat voordeel kon trek uit die plaaslike regering se immigrasieskema met finansiële steun vir immigrante. Ander weer het tydens die oorlog as deel van hul militêre opleiding in die Koninklike Lugmag se opleidingsentrum naby Salisbury 'n tyd lank in die land gebly en later besluit om hulle permanent daar te vestig.

Buite die militêre sfeer het Britte die moeilike ekonomiese situasie, wat onder meer voedselrantsoenering ingesluit het, deur emigrasie na Rhodesië probeer ontsnap. Weens sy beleid van diskriminasie teen die aanstelling van swart Rhodesiërs in poste vir gekwalifiseerdes is die ekonomiese geleenthede vir blankes in die land as gunstig beskou.

Die stroom immigrante het die Rhodesiese bevolking van Europese afkoms tussen 1946 en 1951 van 82 000 tot 135 000 laat groei - die grootste toename in meer as dertig jaar. Net in 1948 het 17 000 nuwe aankomelinge hulle in Suid-Rhodesië gevestig. Tegelykertyd is grond nuut geklassifiseer as boerderygebied vir blankes en meer as 100 000 swart bewoners hervestig.^[1]