Sirdarja

Die Sirdarja of Sirdarjo (Russies: Сырдарья, Persies: سيردريا; Tadjik: Сирдарё; Kasaks: Сырдария; Arabies: سيحون; Oesbekies: Sirdaryo) is 'n rivier in Sentraal-Asië. Dit is ook uit die oudheid bekend as die Jaxartes weens die antieke Griekse naam Ιαξάρτης, wat afgelei is van die Oud-Persiese naam Jakhsja Arta ("Groot Pêrelagtige"), 'n verwysing na die kleur van die rivier se water. In Middeleeuse Islamitiese geskrifte is dit telkens bekend as die Sajhoen (سيحون) – wat naamlik een van die vier riviere van die Paradys is. (Net so was die Amoedarja bekend as die Jajhoen, een van die ander riviere).

Сырдарья – سيردريا – Сирдарё – Сырдария – سيحون – Sirdaryo
Die Sirdarja naby Khujand, Tadjikistan. Die Sirdarja naby Khujand, Tadjikistan.
Die Sirdarja is 'n voedingsbron vir die Aralmeer. Die lande wat deels binne sy waterskeiding is, word in geel aangetoon.
Oorsprong	Kruispunt van Naryn en Karadarja
Monding	Aralmeer
Stroomgebied	Kirgisië, Tadjikistan, Oesbekistan, Kasakstan
Lengte	2 212 km (1 374 myl)
Oorspronghoogte	400 m (1 312 voet)
Mondinghoogte	42 m (138 voet)
Gemiddelde afloop	1 180 m/s³ (41 671 ft³/s)
Stroomgebiedopp.	402 760 km² (155 507 myl²)
Kaart van die Sirdarja-bekken in Asië.

Die moderne naam is Persies, en alhoewel reeds lank so bekend in die Ooste, is dit van redelik onlangse gebruik in Westerse geskrifte; voor die 20ste eeu was slegs wisselvorme van die antieke Griekse naam algemeen bekend. Dit was die noordoostelike grens van Alexander die Grote se verowerings. Griekse historici het beweer dat Alexander in 329 v.C. hier die stad Alexandria Eschate (letterlik "Alexandrië die Verste") as 'n permanente garnisoen gevestig het. Die stad is tans bekend as Choedjand. In werklikheid het hy slegs die stad Kyropolis hernoem (en miskien vergroot), aangesien die stad reeds twee eeue tevore deur koning Kores die Grote van Persië gestig is.

Die rivier ontspring uit twee hoofstrome in die Tiensjanbergreeks (die antieke Berg Imeon) in Kirgisië en Oos-Oesbekistan — die Narin- en die Karadarja — en vloei sowat 2 212 km deur Wes- en Noordwes-Oesbekistan en Suid-Kasakstan na die oorblywende Aralmeer. Die Sirdarja se opvanggebied is meer as 800 000 km² groot, maar slegs sowat 200 000 km² dra die oorgrote volume by tot die opvangs. Die jaarlikse vloei is 'n baie beskeie 37 km³ per jaar — net die helfte soveel as die vloei van die susterrivier, die Amoedarja.

Uit die Sirdarja word die vrugbaarste katoenproduserende streek in die hele Sentraal-Asië besproei, en dit verskaf ook water aan die dorpe Kokand, Choedjand, Kizilorda in Turkestan.

'n Uitgebreide kanaalstelsel, waarvan vele in die 18de eeu gebou is deur die Oesbekse Khanaat van Kokand, deurloop die rivier se omliggende streke. Massiewe uitbreidings aan die besproeiingkanaalstelsel tydens die Sowjet-tydperk om die katoenvelde te besproei het ekologiese skade aan die area aangerig, sodat die rivier opgedroog het lank voor dit die Aralmeer bereik. Die gevolg is dat die see tot 'n breukdeel van sy voormalige grootte gekrimp het. Met miljoene mense wat tans hierdie katoenstreke bewoon, is dit onduidelik hoe hierdie situasie reggestel kan word.

Nota

Darja beteken rivier, en "-darjarivier" sou dan 'n toutologie wees.

Sien ook

• Amoedarja
• Berg Imeon

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sirdarja.
• (en) "Syr Darya". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Februarie 2019.
• Livius.org: Jaxartes