Soll die plattdeutsche Sprache gepflegt oder ausgerottet werden - Gegen Ersteres und für Letzteres
Soll die plattdeutsche Sprache gepflegt oder ausgerottet werden – Gegen Ersteres und für Letzteres (Duits: Moet Platduits uitgebou of uitgeroei word – teen eersgenoemde en vir laasgenoemde) is 'n essay geskryf deur Ludwig Wienbarg in 1833. Daarin stel hy dat die Platduitse taal 'n struikelblok is om die hele Duitse volk te verenig met een taal, Hoogduits. Daarin beskou hy ook die Platduitse taal as die oorsaak van die Nedersaksers se agterlikheid en verkrampheid. Hierdie eng siening van Nederduits moet in skrille kontras gesien word met die "ryk" Beierse dialekte in die Suide, wat ongesteurd hul gang gegaan het.
Soll die plattdeutsche Sprache gepflegt oder ausgerottet werden – Gegen Ersteres und für Letzteres
| |
|---|---|
| Skrywer | Ludwig Wienbarg |
| Land | Hamburg, Duitsland |
| Taal | Duits |
| Onderwerp | Taalamalgamasie |
| Genre | Niefiksie |
| Uitgewer | Hoffmann & Campe |
| Uitgegee | 1833 |
Standpunte wysig
- Volgens Wienbarg het Platduits sedert die Boereoorlog/Boereopstand (Bauernkrieg) van die 16de eeu nie veel ontwikkel nie, dit is nie verryk of verfyn nie; inteendeel, dit het die hele tydperk oorleef sonder om aan "verstand" of "innerlike beskawing" te wen. Dit het bloot 'n omgangstaal gebly wat vir gemeenplasies aangewend word. Hierdie stagnering beteken net een ding: hierdie taal, wat soms in die onderwys gebruik word, selfs aan universiteite, kan hoegenaamd nie gebruik word by die oordrag van ingewikkelde konsepte en idees nie. Hy beskou Luther se vertaling van die Bybel (en die standaardisering van Duits) as die hoogtepunt wat die Keiserlike mag verbreek en Duitsland verenig het... behalwe in Nedersakse, waar dié volkstaal steeds die voorkeur geniet, waar hierdie geskiedkundige gebeurtenis blykbaar "vergeet" is.
- Dit maak ook nie saak nie: enige minderheidstaal, hoe wonderlik, welluidend, skattig en als, wat nie die hoëfunksietaal is nie, is gedoem tot uitsterwing; dit is nou eenmaal sy lot.
Duits:
Eine jede Sprache, die nicht Schriftsprache, Sprache der Bildung, des gerichtlichen Fortschrittes, der politischen, religiösen, wissenschaftlichen, artistischen Bewegung ist, muß bei dem Stand und Gang unserer Kultur einer Schrift- und Bildungssprache Platz machen, muß wie die frisische in Holland, wie die zeltische (sic) in Bretagne, die baskische in Spanien allmaͤhlig aussterben. Auszusterben ist das nothwendige und natuͤrliche Schicksal der plattdeutschen Sprache. Nichts kann sie vom Untergang retten. Schreibt plattdeutsche Lustspiele, Idyllen, Lieder, Legenden — umsonst; das Volk liest euch nicht...
Vrye vertaling:
Enige taal wat nie die skryftaal of die taal van die onderrig, regte, politiek, godsdiens, wetenskap of kunste is nie, moet by die stand en gang van ons kultuur plekmaak vir 'n skryf- en onderrigstaal, en moet soos die Fries in Holland, die Kelties in Bretagne, die Baskies in Spanje geleidelik uitsterf. Uitsterf is die noodwendige en natuurlike lot van die Platduitse taal. Niks kan hom van ondergang red nie. Of jy nou Platduitse klugspele, herders-/natuurgedigte, liedjies of legendes skryf – dis tevergeefs; die volk lees dit nie...
- Wienbarg vind dit ironies dat die kanseltaal, die amptstaal en onderrigtaal [Amtmann, Pfarrer, Bibel, Gesangbuch, Katechismus, Kalender, ens.] in Hoogduits gevoer word [die hoëfunksietaal], maar hierdie woorde, konsepte en idees "bo-oor die koppe van die aanhoorders" vlieg. Steeds klou die Nedersaksers onverbiddelik aan hul minderwaardige taal wat aan woordeskat en "sielsrykheid" ontbreek. Hy skryf ook dat die Saksers en Nedersakse boere bevoorreg is om te kan lees en skryf; tog lees hulle nie en skryf nog minder. Daarteenoor is daar Franse boere wat nie kan lees of skryf nie, maar tog leergierig genoeg is om vir iemand aan hulle te laat voorlees. Die Platduitsers se gebrek aan die uitbeelding van geloof, godsdiens en geestesuitdrukking [dink maar aan die gevorderde Renaissancekuns in Italië, Nederland, Frankryk, Suid-Duitsland] laat ook veel te wense oor. Die leer van Hoogduits baat dus hul intellektuele en geestelike lewe en uitbeelding absoluut niks. Trouens, hul hele vasgevalde lewenswyse toon dit.
- Om vas te bly klou aan Platduits is suiwer gegrond op nostalgie. Daar is 'n tyd vir 'n taal/dialek om te kom; en te gaan.
- Vir die een of ander rede glo Wienbarg dat die "Standaardisering" van Platduits na Hoogduits die hele lewensuitkyk van die Nedersaksers sal verander, want Ja wohl, die Sprache ist das Volk. Volgens hom sleep die Platduitsers altyd terug na hul ou manier van dinge doen – sodra jy raadgee of voorstelle maak, dan is die antwoord: Dat geit nich, dat wil ik nich, dat kan ik nich, ne dat do ik nich [Dit werk nie [so nie], dit wil ek nie [doen nie], dit kan ek nie [doen nie], nee, dit doen ek nie].
- By die laaste redenasiepunt koppel Wienbarg taal noodwendig aan die volk en sy geskiedenis; hy sien nie 'n taal as 'n afsonderlike soort kode of kommunikasiemiddel in die openbare besit wat deur enigeen gebruik kan word nie. Volgens hom is die ban wat op die taal lê, daardie ban wat op die volk en sy geskiedenis lê.
Vandag en soortgelyke tendense wysig
Reershemius toon in haar artikel die stand wat Platduits in 2011 inneem: "At the moment, speakers of Low German find themselves in a complex situation. The surveys suggest that they cherish Low German. However, the old fear that Low German could be an obstacle to education and prevent success in a rapidly modernizing society is deeply rooted", waarna sy in die eindnota verklaar: "The discourse of Low German as an obstacle in the education, especially of disadvantaged social groups, goes back well into the nineteenth century and was expressed, for example, by Ludolf Wienbarg … in his pamphlet Soll die plattdeutsche Sprache gepflegt oder ausgerottet werden? Gegen Ersteres und für Letzteres" [1]
Volgens die Bulletin der Deutschen Slavistik van 2008, was die beskouing in die Romantiek dat daar een oertaal was wat vir almal verstaanbaar was. Nou is die vraag waarom sekere tale en dialekte voorkom. Daar is geglo dat dialektiek en afwyking voortspruit deurdat elke spreker van 'n taal aan 'n spesifieke "Stamm" hoort. Die siening het ook ingetree dat 'n dialek en sy draer nie alleen taalkundig nie, maar ook liggaamlik kan verval. Daar is 'n duidelike onderskeid getref tussen die "rein" tale (wat altyd deur die elite gepraat is en heel toevallig ook vir opvoedkundige doeleindes aangewend is) en die "onreine" tale wat volksopvoeding "teenstaan". Hierdie "teenstand" is dikwels as ongewens beskou – Wienbarg het selfs so ver gegaan om die uitroei daarvan voor te stel.
'n Soortgelyke tendens speel hom min of meer in Groot-Brittanje af, met Skots. Skots en Engels deel dieselfde oertaal: Oudengels. Uit Oudengels kom die Angliese dialekte. Hier skei die paaie tussen Northumbries en Mercies. Skots is die afstammeling van Northumbries en Engels die afstammeling van Mercies. Die morfologiese taalprosesse loop onafhanklik van mekaar, maar die Skotse elite, dié wat die skryfkuns ook beoefen het, het hul kinders voortdurend na Engeland toe gestuur (om welke redes dan ook), wat hul taal baie by die Engelse spelwyse en woordgebruik aangepas het, eerder as om die taal sy eie loop te neem, te ontwikkel én te standaardiseer, soos wat Boeknoors en Nieunoors wel gedoen het. Op die ou end lyk Skots en Engels so op 'n druppel water na mekaar, dat die vraag gevra word of Skots werklik as 'n afsonderlike taal gereken kan word.[2]
Sien ook wysig
Eksterne skakel wysig
Verwysings wysig
- ↑ Reershemius, G. 2011. A new role for Low German? Language insertion as bilingual practice in the process of language shift. Journal of Sociolinguistics 15(3):383-397
- ↑ McColl Millar, R. 2023. A History of the Scots Language. Oxford: Oxford University Press. pp. 24, 56: This represents the usage of one man (James VI), no matter how powerful and influential, of course. He could not have forced all literate users of Scots to switch to English in their writing. But James did not make this change alone. Many members of the higher nobility went with him, often on the look-out for eligible heiresses. In an age when patronage was central to the development of the arts in Scotland and elsewhere, this removal of elite support for writing of the language produced palpable effects, not so much on the speech of the people but on the written use of the literate. In order to gain a wider audience under the new dispensation, poets and other writers had to turn to English. This unequal relationship, where Scots ceased to have anything more than a toehold in relation to high prestige written activities, had inevitable knock-on effects on everyday written language use, at first written but later spoken.