Suid-Afrikaanse Kollege

Die Suid-Afrikaanse Kollege (Eng.: South African College; Ndl.: Zuid-Afrikaansch Athenæum of Zuid-Afrikaansch College) was die eerste instelling in Suid-Afrika wat hoër onderwys gebied het. Dit is op 1 Oktober 1829 gestig en was die voorloper van die hoër- en laerskole SACS, wat van 1874 mettertyd tot 1900 (toe die kollege ook sy matriekklas aan die hoërskool afgestaan het) as afsonderlike instellings ontstaan het en nog tot 1926 as privaat skole regstreeks onder die Universiteit van Kaapstad se beheer was. Die kollege het op 2 April 1918 ophou bestaan (weliswaar net in naam) toe die lank gekoesterde ideaal van universiteitstatus bereik is en die amper 90 jaar oue kollege herdoop is tot die Universiteit van Kaapstad. Dié instelling het sedertdien amper 40-voudig gegroei van 600 studente in 1918 tot amper 24 000.

Ontstaan

Sir Galbraith Lowry Cole, Kaapse goewerneur, het toestemming verleen vir die oprigting van die kollege.

'n Swart-wit afdruk van 'n skildery deur T.F. Cromfield van die Groote Kerk en ou slawehuis in 1824, vyf jaar voor die ZA Athenæum in die kerk geopen is.

Die SA Weeshuis in Langstraat waarin die ZA Athenæum van sy ontstaan tot 1841 gehuisves is.

Die ou weeshuis in Langstraat waarin die ZA Athenæum begin het. Dié gebou is gesloop nadat die SA Kinderhuis in 1923 na die voorstad Tuine verhuis het.

Dr. J.P. van Heerden, medeleraar van die Groot Kerk van 1899 tot sy aftrede in 1935. Die Universiteit van Kaapstad het in die ou SA Kollege se eeufeesjaar, 1929, die eregraad LL.D. aan hom toegeken. Een van sy kleinseuns was sir De Villiers Graaff.

Sir John Truter, eerste hoofregter van die Kaapkolonie, het die vergadering in 1828 gelei waarop besluit is om Het Zuid-Afrikaansch Athenæum te stig.

Die ZA Athenæum het deur die toedoen van die Nederduitse Gereformeerde Kerk tot stand gekom het. Reeds in die jaar 1791 het twee medeleraars van die Groote Kerk, Kaapstad, di. Johannes Petrus Serrurier (leraar van 1760–1802) en Christiaan Fleck (1781–1822) die behoefte gevoel aan beter en meer gevorderde skole as wat indertyd aan die Kaap bestaan het. Dié twee predikante het hul beywer vir die insameling van geld wat aangewend kon word ter stigting van sulke skole. Hulle het mettertyd omtrent £3 000 byeengebring. Die doel van die fonds wat so gestig is, was dat op elke dorp ’n elementêre skool gestig wou word en in Kaapstad ’n Latijnsche School. ’n eiendom in Gravestraat is aangekoop en ’n onderwyser, Cornelis Josias van Braak, aangestel, maar die oorgawe van die Kaap in 1795 aan Groot-Brittanje het die werk vernietig wat toe reeds verrig is. Eers in 1837 is die gekollekteerde bedrag van £3 000 aan die bestuur van die ZA Anthenaeum (ZA College) oorhandig.

Ontwikkelings op Kaapse onderwysgebied

In September 1831 is in Kaapstad ’n onderwysinrigting met die naam Tot Nut van 't Algemeen geopen. Ook dié skool, wat mettertyd talle vooraanstaande Afrikaans-Hollandse burgers van Suid-Afrika sou oplewer, het sy ontstaan hoofsaaklik aan die werksaamhede van die NG Kerk te danke. Met bekwame onderwysers aan die hoof en met die ondersteuning van manne soos ds. J.H. Neethling (self op sy dag ’n leerder aan die skool), ds. Johannes Spijker, sir Christoffel Brand en C.J.C. Gie, het dié instelling sy stempel diep op Suid-Afrika afgedruk en het hy destyds, volgens eerw. Andries Dreyer (eerste argivaris van die NG Kerk), "moontlik meer vir die land beteken as enige ander skool". Die meeste van die vroeëre predikante van die Kerk het hul eerste opleiding aan Tot Nut van 't Algemeen ontvang.

Die Zuid-Afrikaansch Athenæum gestig

Byna terselfdertyd as dié skool het die Zuid-Afrikaansch Athenæum ontstaan, merendeels danksy die bemoeiing van NG predikante, want op 14 Oktober 1828 is in die konsistorie van die vorige Groote Kerk ’n byeenkoms van Nederlands- en Engelssprekende Kapenaars onder voorsitterskap van sir John Truter gehou "ten einde in overweging te nemen, of niet in deze Volkplanting, en zoo ja, op welke wijze, op het doelmatigste zou kunnen worden voorzien in de behoefte, zoo algemeen gevoeld, van hooger onderwijs voor de Kaapsche jeugd". By hierdie geleentheid is ’n kommissie benoem, bestaande uit sir John, voorsitter; dr. Abraham Faure; C. Hough, J. Adamson, J.M. van Sateveren (al drie predikante); W.F. Hertzog (landmeter-generaal van die Kaapkolonie); F.L. Mabille; D. Hertzog; sir Christoffel Brand; H. Roos; en J. de Wet (sekretaris). Aan dié kommissie is die taak opgedra om ’n plan op te stel vir die oprigting van ’n "seminarium". Die werk het so ywerig verloop dat toe die kommissie op 4 Junie 1829 verslag doen van sy werk, daar besluit is om ’n inrigting vir hoër onderwys daar te stel wat die naam Het Zuid-Afrikaansch Athenæum sou dra.

As grootste lokaal in die stad was die Hollandse kerk die aangewese plek vir die plegtige opening van die instituut op 1 Oktober 1829 nadat, so is dit genotuleer, "'s smorgens te 9 ure alle de leerlinge, benevens de Directeuren, Professoren, Senatoren en Deelnemers in het gebouw van het Athenæum waren byeengekomen, en in eene processie, met den Pedel aan het hoofd naar de Kerk gegaan". Die kollege het twee doelstellings gehad: om Suid-Afrikaans in die volste sin van die woord te wees en te ontwikkel in 'n universiteit wat met die beste enige plek ter wêreld kon vergelyk. Jare lank sou die kollege egter grotendeels 'n gekombineerde laer- en hoërskool wees met 'n klein universitêre afdeling, want eers nadat die land se rykdom genoegsaam toegeneem het om die groter opvoedkundige las te dra, kon die ZA College die tweede deel van sy oorspronklike ambisie begin verwesenlik.

Van die Kaapse NG kerkraad se 14 benoemde lede vir die eerste bestuursliggaam van die ZA Athenæum, wat op 4 Junie 1829 in die Groote Kerk se konsistorie gekies en is en uit 15 lede sou bestaan, het 11 by die verkiesing die paal gehaal. Dr. Abraham Faure (die gemeente se medeleraar van 1822–1867) het maklik die hoogste getal stemme gekry en van 1829 tot 1873 in die kollegeraad gedien. As lid van die raad sowel as voorsitter van die senaat is hy deur verskeie leraars van die Groote Kerk gevolg. Ook was dr. Faure die eerste in Nederlands aan die kollege; later het dr. S.P. Heyns (medeleraar van 1834–1864) en ds. Gilles van de Wall (medeleraar van 1874–1875) dié stoel gevul.

Die Groote Kerk se ondersteuning het meer as net mannekrag behels, want eers was die kerkraad bereid om £100 aan aandele in die inrigting uit te neem, maar toe die publiek in 1829 gevra word om £2 000 in 200 aandele van £10 elk voor te skiet, het die kerkraad hul vroeëre aanbod met die helfte verminder. Aandeelhouers het die reg verkry om een studente te laat matrikuleer aan die inrigting teen verminderde klasgeld. Die Vrymesselaars sou £50 per jaar bydra en die Openbare Biblioteek, wat nie self geld gehad het nie, het aanbied om boeke uit te leen. 'n Jaar later het die kerkraad onder leiding van di. J.H. von Manger (medeleraar van 1802–1839) en dr. Faure onomwonde ten gunste van godsdiensonderwys binne die mure van die kollege self besluit. Dié besonderse band tussen die gemeente en die SA Kollege is in die destydse inrigting se eeufeesjaar, 1929, in herinnering geroep toe die Universiteit van Kaapstad dr. J.P. van Heerden, die Groote Kerke se medeleraar van 1899–1935, vereer met 'n LL.D. Die kerkraad het sy akademiese toga en hoed voorsien. Ook het die kerkraad graag die gebruik van die Groote Kerk vir 'n eeufeesdiens afgestaan.

Beginjare

Sir John Truter was die eerste voorsitter van die ZA College se beheerraad. Ten einde toegang tot die skool te verkry, moes seuns kon lees en skryf en ’n basiese kennis van rekenkunde hê. Drie onderwysers, bygestaan deur 'n assistent of twee, het hulle onderrig, wat die titel professor gekry en £200 per jaar verdien het (plus £100 wat uit skoolgeld ingesamel sou word). Eerw. E. Judge (Engelse Klassieke), dr. Abraham Faure (Nederlandse Klassieke) en eerw. J. Adamson (wiskunde en wetenskap). Reeds in Augustus 1829 het die drie hoogleraars met drie lede van die raad van 15 saamgekom om die eerste senaat te vorm. Aanvanklik was daar 115 "studente" in die kollege, van wie die meeste laerskoolseuns, maar teen 1841 het dit afgeneem tot net 16 nadat die instelling teëspoed beleef het. Goewerneur sir Benjamin D'Urban het in 1837 'n verordening goedgekeur wat die kollege se bestaande stelsel van administrasie en finansies 'n regtelike en amptelike beslag gegee het.

In die Egiptiese Gebou

Die ZA College het in 1841 die Egiptiese Gebou aan die bopunt van Goewermentlaan betrek. 'n Dieretuin is voorheen op dié perseel bedryf.

Die kunstenaar Thomas Bowler het in 1842 van die Diocesan College na die ZA College gekom as tekenonderwyser.

In 1841 het die Suid-Afrikaanse Kollege na ’n nuwe tuiste verskuif nadat dit tot dusver ’n nederige bestaan moes voer in ’n gedeelte van die weeshuis aan die bopunt van Langstraat (wat intussen gesloop is, maar waaraan die naam Orphanstraat vandag nog herinner). Die nuwe gebou is opgerig op ’n perseel waar vroeër ’n dieretuin gestaan het en wat die goewerneur, sir Benjamin D'Urban, aan die kollege toegestaan het. Dit was geleë aan die bopunt van Goewermentslaan in die Kompanjiestuin. Die toegang na dié perseel vanuit Goewermentslaan was deur die Leeuepoort, ontwerp deur Louis Thibault en Anton Anreith. Die kollege se eie Engelsprofessor, James Adamson, het ’n rowwe skets gemaak vir die nuwe gebou in die destyds gewilde Neo-Egiptiese of Egiptiese herlewingstyl. Kol. G.G. Lewis van die Koninklike Ingenieurs het dié tema vergroot nadat hy pas die ou militêre hospitaal voltooi het. Toe bouwerk aan die kollege se nuwe gebou begin, was die perseel nog omring van die verlate hokke waarin eens wilde diere vir Kapenaars se vermaak aangehou is. Dit is blykbaar wel afgebreek teen die tyd dat prof. Adamson die kollege in 1841 ingewy het. Die Egiptiese Gebou, geleë op die Oranjestraatse kampus van die Universiteit van Kaapstad, is steeds in die instelling se besit en huisves die Michaelis-kunsskool.

Die nuwe skoolgebou met sy vyf klaskamers was ’n reuseverbetering op die beknopte omstandighede in die Weeshuis in Langstraat. Dit het die onderskeiding dat die eerste gebou in Suid-Afrika is wat vir naskoolse onderrig opgerig is.Ook buite was meer plek om te speel, hoewel The Paddock, ’n veld oorkant die laan, vir hulle verbode was. Dié veld, wat deesdae deel is van die Hoërskool Kaapstad se skoolterrein, was ’n weikamp vir die goewerneur se koeie en ’n wag in ’n rooi baadjie het met bajonet in die hand te alle tye gesorg dat geen indringer van die kollege dit op die koeie se weiding waag nie. Eers 30 jaar later, in 1871, het goewerneur sir George Grey, wat soveel vir die onderwys in Suid-Afrika beteken het, die kollege toestemming verleen om The Paddock met die goewerneurskoeie te deel.

Vanaf 1845 het die kollege geldelik baat begin vind by die verbetering in die Kaapkolonie se ekonomie en veral aangehelp deur sir George. Die vooruitgang op akademiese gebied was in hierdie jare ook indrukwekkend. Twee uitsonderlike hoogleraars, sir Langham Dale (1848–1860) en dr. Roderick Noble (1855–1875) is aangestel. Voorsiening is gemaak vir onderrig in Duits en Frans asook vir tekenklasse onder leiding van Thomas Bowler. Sir George het ’n jong lektor in koloniale reg aangestel, Jan Brand, wat eindelik president van die Oranje-Vrystaat sou word. Met die stigting van ’n eksaminerende liggaam, die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop (voorganger van Unisa), in 1873 het die standaard van die kollege se werk aansienlik verbeter.

SACS skei af

Rosedale House, een van die hoërskool se oorspronklike koshuise.

Die hoërskoolwapen.

Veel belangriker was die toekenning deur goewerneur Grey van die ou slawelosie aan die kollege, wat van die kollegeperseel geskei is deur ’n stuk grond waarop die UK se Hiddinghsaal later opgerig is. Toe is die kollege in staat gestel om ’n skool tot stand te bring waarvan die leerders natuurlikerwyse na die kollege sou kom sodra hul sekondêre onderwys klaar was. Aangesien dié skool uit die SA Kollege ontstaan het, was die voor hand liggende naam daarvan die Suid-Afrikaanse Kollegeskool (of SACS).

So het SACS in 1874 gestalte gekry as ’n afsonderlike instelling onder sy eerste skoolhoof, dr. J. Shaw, volgens oorlewering ’n streng tugmeester, wat aan die stuur sou bly tot sy onverwagte dood in 1890. Die SA Kollege het steeds beheer oor die skool uitgeoefen en ook die matrikulasieklasse onder sy eie sorg gehou. Dit kan óf wees omdat die hoogleraars nie dié verantwoordelikheid aan die onderwysers wou toevertrou nie óf omdat die kollege nie die inkomste wou verbeur wat hy gekry het uit die klasgeld wat die senior leerders betaal het nie. Dié reëling het tot 1900 voortgeduur toe ook die matriekklas aan SACS oorgedra is. Intussen het van die kollege se kosgangers in die skoolgebou ingewoon, wat dikwels tot wrywing gelei het weens strydende aansprake die gebruik van lokale. Klaarblyklik moes ’n nuwe gebou vir die skool gevind word.

In 1895 het Rosedale, ’n groot eiendom tussen die kollege en Oranjestraat, in die mark gekom en is dit aangekoop. In die volgende jaar is begin met die oprigting van ’n gebou wat van tyd tot tyd vergroot is deur aanbouings namate die skole se leerders toegeneem het, maar wat die tuiste van SACS sou wees vir die daaropvolgende 65 jaar. Die woning op die eiendom het ’n koshuis geword, maar nie juis goed in dié doel voorsien nie. Jare later is dit gesloop en vervang deur ’n gebou wat sir Herbert Baker ontwerp het.

Hoër onderwys vorder

Sir Langham Dale, later superintendent-generaal van onderwys in die Kaapkolonie, na wie Dale-kollege op King William's Town genoem is, was hoogleraar in die Klassieke aan die kollege van 1848 tot 1858.

Prof. Henry Fremantle is in 1899 aangestel as hoogleraar in Engels en filosofie, maar nadat die Senaat geweier het dat hy sy amp behou as hy verkies word tot die Kaapse Wetgewende Vergadering het hy reeds in 1903 bedank om die politiek en joernalistiek te betree.

Nadat die laer klasse tot en met st. VII in 1874 van die kollege geskei is, kon die instelling hom eindelik vanaf 1879 toespits op hoër onderwys toe die beheer van die SA Kollege kragtens die Wette op die SA Kollege van 1878–’79 van die aandeelhouers na die Raad oorgedra is wat sou bestaan uit drie lede van die ou raad, drie gekies deur die lewenslange goewerneurs (gewese aandeelhouers en skenkers van minstens £20) en drie wat die goewerneur benoem het. Die nypende tekort aan geld wat die kollege se vooruitgang so lank gestrem het, is in ’n sekere verlig. In die 1870’s het mev. S.B.E. Jamison £5 000 vir ’n beurs geskenk, later £5 000 vir ’n stoel in wetenskap en eindelik ook £1 500 vir ’n laboratorium.

In hierdie stadium was die kollege gelukkig genoeg om die diens van vier bekwame hoogleraars te bekom: P.D. Hahn (1878–1918), C.E. Lewis (1879–1917), W. Ritchie (1882–1930) en J.C. Beattie (later sir Carruthers Beattie) vanaf 1897, wat van 1918 tot 1937 die UK se eerste prinsipaal sou wees. Onder dié professore se leiding is groot vooruitgang getoon: nuwe vakke is ingevoer, vergoeding verbeter en talle skenkings is ontvang. In 1887 is vrouestudente die eerste keer toegelaat. In dieselfde jaar is College House, die eerste manskoshuis, in Bredastraat in gebruik geneem. Eers in 1900 is die laaste skoolklas aan SACS oorgedra is die matrikulasie-eksamen die eerste keer aanvaar as toelatingsvereiste tot die SA Kollege.

In in die twintigste eeu

Die biblioteek op die Hiddingh-kampus, wat vroeg in die 20ste eeu opgerig is.

Vanaf die eeuwending het die kollege vinniger vooruitgang gemaak as voorheen. Dit was danksy die opbou van die kolonie se onderwysstelsel en die ekonomiese herstel landwyd. In die laaste 18 jaar van die SA Kollege se bestaan, het vele ontwikkelings plaasgevind: die skole vir geneeskunde, ingenieurswese en opvoedkunde het ontstaan; Hiddingh Hall met die biblioteek is in gebruik geneem; aandklasse (wat sou uitloop op die stigting van die Kaapse Tegniese Kollege) is ingestel en die studenteraad het sy beslag gekry. In dié tydperk is die kollege se omvang vergroot deur die insluiting van die postmatriekklasse van die Diocesan College (1911) en die onderwysopleidingsklasse van die Normaalskool. In 1923 sou die UK ook nog die Suid-Afrikaanse Musiekkollege absorbeer en in 1925 die Kaapse Skool vir die Skone Kunste en Argitektuur.

Die kollege word ’n universiteit

In die jaar 1918 het die jare lange stryd om universiteitstatus eindelik vrugte afgewerp. Die oktrooi waarvolgens die Suid-Afrikaanse Kollege die Universiteit van Kaapstad geword het, is op 2 April daardie jaar toegestaan. Die eerste taak was om die hoofbeamptes aan te wys: die prins van Wallis as kanselier, die goewerneur-generaal as “Visitor” en prof. J.C. Beattie as visekanselier en prinsipaal. ’n rojale skenking van £500 000 het die bouwerk moontlik gemaak. 'n Groot gedeelte het sir Alfred Beit, ’n vriend van Cecil John Rhodes wat sy fortuin uit die mynbou gemaak het, in sy testament nagelaat. Die res van die halfmiljoen pond het gekom van Beit se broer Otto en sir Julius Wernher. Dit en ander skenkings het die bouwerk moontlik gemaak. Rhodes self het ’n groot gedeelte van die Groote Schuur-landgoed in sy testament aan die universiteit nagelaat waar die eerste fase van die geboue, aanvanklik ontwerp deur die argitek Joseph Solomon, wat sy eie lewe in 1918 geneem het weens die onmoontlike omvang van die projek, in 1932 voltooi is toe Jameson Hall in gebruik geneem is. In 1918 het die pas gestigte universiteit 600 studente gehad, maar die geboue is beplan vir 2 000. Teen 1968 het dit toegeneem tot 6 500 en teen 2016 23 500 sodat nuwe geboue met die jare keer op keer opgerig is.

Noemenswaardige oudstudente

Politici

• Koos Venter, lid van die Vrystaatse Volksraad en waarnemende staatspresident; stigter van die Gereformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat.
• Abraham Fischer, eerste en enigste eerste minister van die Oranjerivierkolonie.
• Jan Brand, vierde president van die Oranje-Vrystaat.
• Francis William Reitz, prokureur, digter, skrywer, Kaapse parlementslid, hoofregter en vyfde president van die Oranje-Vrystaat, staatsekretaris van die ZAR en eerste president van die Unie-Senaat.
• William Philip Schreiner, Kaapse eerste minister.
• Morris Alexander, Volksraadslid en advokaat.
• Jacobus Wilhelmus Sauer, Suid-Afrikaanse staatsman.
• Abdullah Abdurrahman, dokter, Kaapse politikus en gemeenskapsleier.
• Pieter Bam, landboubevorderaar en politikus.
• Jannie Hofmeyr, adjunk-premier van die Unie van Suid-Afrika.
• Leila Reitz, die eerste vrou in die Suid-Afrikaanse Volksraad nadat vroue die stemreg gekry het in 1930.
• Paul Sauer, kabinetsminster.
• Albertus van Rhyn, onderwysman, koerantredakteur, politikus en ambassadeur.

Predikante en sendelinge

• P.K. Albertyn, van 1829 tot 1832 een van die eerste studente en later NG predikant.
• Adrian Roux, die tweede NG predikant wat in SA georden is.
• Stephanus Hofmeyr, beroemde sendeling van die NG Kerk.
• Johannes Jacobus Kotzé, "liberale" predikant in die NG Kerk.
• Jan Hendrik Hofmeyr, 41 jaar leraar van die NG gemeente Somerset-Oos en twee maal moderator van die Kaapse Kerk.
• Alexander Daneel, 37 jaar lank leraar van die NG gemeente Heidelberg, Kaap.
• Hendrik Leibbrandt, 'n NG predikant wat moes bedank weens sy "liberale" opvattings.
• Daniël Jozua Pienaar, predikant en leier in die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
• P.D. Rossouw, predikant en vroeë Afrikaanse letterkundige.
• Bernard Petrus Jacobus Marchand, een van die stigters van die arbeidskolonie op Kakamas, asook stigter van die Hoër Meisieskool Rustenburg en Hoërskool Seunskool Rondebosch.
• August Daniël Lückhoff, eerste sekretaris van die NG Kerk se kommissie vir armesorg.
• Gustave Adolph Maeder, NG predikant en skrywer.
• Gijsbert Keet, NG predikant en digter.
• Abraham van der Merwe, vyf maal moderator van die Kaapse NG Kerk.
• Hermanus Bosman, jare lange predikant van Pretoria.

Letterkundiges

• T.J. Haarhoff, skrywer en letterkundige.
• Boerneef, Afrikaanse skrywer, digter, leksikograaf en akademikus. Hy het aan die SA Kollege studeer, 'n jaar lank onderwys gegee aan SACS en was daarna 41 jaar lank aan Ikeys verbonde.
• NP van Wyk Louw, letterkundige en digter.

Diverse

• Alexander du Toit, geoloog wat beroemd geword vir sy geskrifte oor kontinentale drywing.

• 
  Ds. P.K. Albertyn (1814–1878), was NG predikant en van 1829 tot 1832 een van die eerste groep studente.
• 
  Dr. Adrian Roux (1812–1884), die tweede NG predikant wat in Suid-Afrika georden is.
• 
  Jacobus Johannes Venter (1814–1889), meermale waarnemende predikant van die Oranje-Vrystaat. Hy was ook stigterslid van die Gereformeerde kerk Bethulie.
• 
  Dr. Johannes Jacobus Kotzé (1835–1899), 'n "liberale" predikant in die NG Kerk.
• 
  Ds. Jan Hendrik Hofmeyr (1835–1908), 41 jaar lank predikant op Somerset-Oos, is as 14-jarige in die ZA Collge geplaas waar hy Nederlands, Hebreeus en wiskunde studeer het.
• 
  Ds. George Daneel (1836–1899), 37 jaar lank leraar van die NG gemeente Heidelberg, Wes-Kaap, sy enigste gemeente.
• 
  Ds. H.C.V. Leibbrandt (1837–1911), 'n NG predikant wat moes bedank weens sy "liberale" opvattings.
• 
  Eerw. Stephanus Hofmeyr (1839–1905), die baanbrekersendeling van die NG Kerk, sou later sê: "Onder dr. Adamson het ek meer vergeet as geleer. Later, onder dr. Dale, het ek goed begin leer: Latyn, Grieks, skeikunde. Maar, o, die wildheid en ondeundheid! Geen kattekwaad te bedink of ek was daarin."
• 
  F.W. Reitz (1844–1934), vyfde president van die Oranje-Vrystaat.
• 
  Ds. P.D. Rossouw (1845–1896), NG predikant en vroeë Afrkaanse letterkundige.
• 
  Ds. Gustave Adolph Maeder (1848–1918), NG predikant en skrywer van die monumentale Ons Kerk Album.
• 
  Jacobus Wilhelmus Sauer (1850–1930), Suid-Afrikaanse staatsman.
• 
  Abraham Fischer (1850–1913), die eerste en enigste eerste minister van die Oranjerivierkolonie.
• 
  Ds. G.R. Keet (1853–1899), was 'n NG predikant wie se nagelate gedigte ná sy vroeë dood uitgegee is.
• 
  Ds. B.P.J. Marchand (1853–1917), medestigter van Kakamas en stigter van die Hoër Meisieskool Rustenburg en Hoër Seunskool Rondebosch.
• 
  Ds. Daniël Jozua Pienaar (1853–1926) was predikant en leier in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, onder meer moderator van die Kaapse Kerk in 1915, en 'n onderwysman na wie die Hoër Tegniese Skool Daniël Pienaar op Uitenhage genoem is.
• 
  William Philip Schreiner (1857–1919), prokureur, regsadviseur, prokureur-generaal, eerste minister van die Kaapkolonie, senator van die Unie van Suid-Afrika en hoë kommissaris in Londen.
• 
  Ds. Ebbe Dommisse (1871–1936), NG predikant.
• 
  Die Kaapse politikus Abdullah Abdurrahman (1872–1940) kon aan SACS skoolgaan voor die Kaapse Skoolraad in 1905 besluit het om net wit leerders tot die skool toe te laat. Eers begin 1992 kon kinders van alle rasse weer die skool bywoon.
• 
  Ds. A.D. Lückhoff (1874–1963), eerste sekretaris van die NG Kerk se kommissie vir armesorg.
• 
  Morris Alexander (1877–1946), het tussen 1910 en 1943 agt keer die kiesafdeling Kaapstad-Kasteel gewen. Net in 1929 se verkiesing het hy nie gestaan nie.
• 
  Prof. T.J. Haarhoff (1892–1971) het die hoogste punte in Kaapsland in sy eindeksamen behaal en was 'n Rhodes-beurshouer.
• 
  Adj.premier Jannie Hofmeyr (1894–1948), SACS se mees uitsonderlike oudleerder, was net 12 jaar oud toe hy aan die skool matrikuleer.
• 
  Boerneef (1897–1967), Afrikaanse skrywer, digter, leksikograaf en akademikus.
• 
  Dr. Abraham van der Merwe (1897–1978), vyf maal agtereenvolgens moderator van die Kaapse NG Sinode, voorsitter van die eerste Algemene Sinode in 1962 en amper 40 jaar leraar van die NG gemeente Kaapstad; voorsitter van die sentrale feeskomitee van die Van Riebeeckfees.
• 
  Paul Sauer (1898–1976), kabinetsminister.
• 
  Die letterkundige NP van Wyk Louw (1906–1970) en sy broer, WEG Louw (1913–1980), het albei hul skoolloopbaan aan SACS voltooi.

Bronne

• (nl) Dreyer, eerw. Andries. 1910. Historisch Album van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• (af) Hopkins, dr. H.C. 1965. Die Moeder van ons Almal. Geskiedenis van die Gemeente Kaapstad, 1665–1965. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.
• (en) Whiteford, R. in Peacock, M.A. 1972. Some famous South African Schools. Volume One. English-medium boys' high schools. Cape Town: Longman Southern Africa.