Dirkie Uys

Dirkie Uys (ook geskryf as Uijs) (*3 Maart 1823, Potteberg, dist. Swellendam – †11 April 1838, Italeni, Zoeloeland) is ’n Suid-Afrikaanse kinderheld uit die Groot Trek.

Dirkie Uys
Gebore	Dirk Cornelis Uys 3 Maart 1823 Plaas Potteberg, dist. Swellendam
Sterf	11 April 1838 (op 15) Italeni, Zoeloeland
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Bekend vir	Heldedaad

Vroeë lewe

Uys was die tweede van drie seuns van die Voortrekkerleier Piet Uys en sy vrou Alida Maria Uys. Kort na Uys se geboorte het sy ouers na Brakfontein by die mond van die Krommerivier, ongeveer 16 km van Humansdorp af, verhuis. Daarna het hulle ’n ruk lank in die wyk Onder-Boesmansrivier gewoon. Formele letteronderwys het Uys nie ontvang nie, maar van kindsbeen af met boerdery en die treklewe kennis gemaak. Sy vader was ’n teler van opregte perde wat lang afstande kon aflê. Gebeure wat ’n indruk op sy kindergemoed gemaak het, was sy vader se gereelde kommandodiens, die kommissie wat sy vader in Augustus 1934 na Natal gelei het, die swaar verliese wat die gesin in Desember 1834 tydens die Sesde Grensoorlog gely het en die arrestasie en onsimpatieke behandeling van sy moeder deur ’n Britse amptenaar terwyl sy vader weg was op kommandodiens.

Op trek

Uys het die Kolonie saam met sy ouers en ongeveer honderd mense en drie-en-twintig waens in Augustus 1837 verlaat. Soos die ander seuns moes hy vee oppas en met die trek help. Dit was ’n avontuurlike lewe en ’n natuurlike militêre opleidingskool. Gedurende Oktober-November 1837 het sy vader deelgeneem aan die strafekspedisie taan die Matebelemag.

Na die moord op die Retief-geselskap en die Zoeloe-aanvalle op die Voortrekkerlaers het die Uys-trek vanaf Winburg die ontredderde Voortrekkers in Natal te hulp gesnel. By Doornkop het die gesamentlike laers besluit om ’n strafekspedisie onder leiding van Uys se vader en Andries Potgieter teen die Zoeloes uit te stuur. Sy vader het besluit om hom saam te neem. Hy was toe pas vyftien jaar oud, weerbaar en ’n goeie ruiter. Op 6 April 1838 het 347 man en ’n paar Kleurlinge vertrek en in die noordoostelike rigting, oor die Tugela, verby die latere Rorkesdrif en Isandlwana gereis. Op 10 April 1838 is Italeni, ongeveer vyf km suidwes van Mgungundlovu, bereik.

Sterfte

Op 11 April 1838 het die kommando in twee groepe die 8,000 Zoeloes wat teen die heuwels stelling ingeneem het, aanbeval. die Uys-groep het suksesvol opgetree, dog toe hulle die vlugtende Zoeloes agtervolg, het twee manne afgedwaal. Toe Uys en sy vader en veertien ander man hulle te hulp snel, is hulle in ’n hinderlaag gelei. Nadat hulle omsingel is, moes hulle noodgedwonde ’n pad oopskiet. Uys se vader is gewond; sy krygsgenote het hom saamgeneem, maar hy het gesterf. Ongeveer ’n kilometer verder is Uys deur die Zoeloes vasgekeer en het waarskynlik in die spruit daar naby gesterf. Sy oorblyfsels is nooit gevind nie en het vermoedelik in die spruit weggespoel.

Nalatenskap

Die Hoërskool Dirkie Uys op Moorreesburg en op Warden, die Dirkie Uys Voortrekkerkommando in Pretoria, die Dirkie Uys Gemeenskapsgesondheidskliniek in Goodwood, die Dirkie Uys/Durban Akademie in Durban, die Dirkie Uys Laerskool in Johannesburg en strate in verskeie dorpe is na hom vernoem. Die voorval waartydens Dirkie oorlede is, is ook uitgebeeld op een van die friese in die Voortrekkermonument.

Verwysings

• De Jongh, P.S. Beyers, C.J. (red.). Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek (Hardeband). Pretoria: Chris van Rensburg nms. die RGN. p. 962. ISBN 0796904197. {{cite book}}: |format= requires |url= (hulp); Cite has empty unknown parameter: |origdate= (hulp)
• Kotzé, D.J. (1962). Dapper kinders van Suid-Afrika (Hardeband). Bloemfontein: Die Sondagskool-boekhandel. p. 228. {{cite book}}: |format= requires |url= (hulp)

Eksterne skakels

• "Dirkie Uys" (html). BoereAfrikana.com. Besoek op 11 Augustus 2012.
• Steyn, Jaap (31 Julie 2011). "Die heldedaad van Dirkie Uys" (html). Praag.co.za. Besoek op 11 Augustus 2012.
• Riana (19 Mei 2011). "Dirkie Uys - die slag by Italeni" (html). woes.co.za. Besoek op 11 Augustus 2012.