Fridtjof Nansen: Verskil tussen weergawes

}}

 

 

Nansen het dierkunde aan die [[Universiteit van Oslo|Koninklike Frederiks Universiteit]] studeer en later gewerk as kurator by die Universiteitsmuseum in [[Bergen]] waar sy navorsing oor die sentrale senuweestelsel van laer seediere hom gehelp het om ’n doktorsgraad te verwerf; dit het ook bygedra om die moderne teorieë van neurologie te vestig.Na 1896 het sy wetenskaplike belangstelling oorgeskakel na [[oseanografie]]; in die loop van sy navorsing het hy talle wetenskaplike reise onderneem, hoofsaaklik in die Noord-Atlantiese oseaan, en bygedra tot die ontwikkeling van moderne oseanografiese toerusting. As een van Noorweë se mees prominente burgers het Nansen in 1905 hom uitgespreek oor die Unie tussen Swede en Noorweë en het hy ’n belangrike rol gespeel om [[Haakon VII van Noorweë|Prins Karel van Denemarke]] te oortuig om die troon van die nuwe onafhanklike Noorweë te bestyg. Tussen 1906 en 1908 het hy gedien as die Noorse verteenwoordiger in Londen waar hy gehelp het met die onderhandeling van die Integriteitsverdrag wat Noorweë se onafhanklike status verseker het.

 

== Gesin en kinderjare ==

Die Nansens is oorspronklik van Denemarke. Hans Nansen (1598-1667), ’n handelaar, was ’n vroeë ontdekkingsreisiger van die [[Witsee]]gebied van die Arktiese Oseaan. In sy later lewe het hy hom in Kopenhagen gevestig en in 1654 die burgemeester van dié stad geword. Later generasies van die familie het tot die middel 18de eeuu in Kopenhagen gewoon toe Ancher Antoni Nansen na Noorweë (wat toe nog deur Denemarke regeer is) verhuis het. Sy seun, Hans leierdahl Nansen (1764-1821) was ’n landdros in die [[Trondheim]]distrik en later in [[Jæren]]. Na Noorweë se afskeiding van Denemarke in 1814 het hy die politiek betree as verteenwoordiger vir [[Stavanger]] in die eerste [[Parlement van noorweë|Storting]]. Hy het hom sterk uitgespreek vir die eenwording met Swede. Hy is oorlede na ’n verlammende beroerte in 1821 en het ’n vierjarige seun, Baldur Fridtjof Nansen, die vader van die ontdekkingsreisiger, agtergelaat.<ref>Brøgger en Rolfsen, pp. 1–7, 10–15</ref>

 

 

== Student en avonturier ==

In 1880 het Nansen sy toelatingsseksamen vir die universiteit geslaag. Hy het besluit om dierkunde te studeer en het gesê hy het juis dié rigting gekies omdat hy dan in die opelug sou kon wees. Hy het in 1881 aan die Koninklike Frederiks Universiteit begin studeer.<ref>Huntford, pp. 18–19</ref>

 

 

=== Ekspedisie ===

 

Op 3 Junie 1888 is Nansen se geselskap opgelaai by die hawe [[Ísafjörður]] in noordwes Ysland deur die robjagskip ''Jason''. ’n Week later het hulle die kus van Groenland gesien maar die vooruitgang is verhinder deur die dik pakys. Op 17 Julie, met die kus nog 20&nbsp;km weg, het Nansen besluit om die klein bote te water te laat; hulle was in sig van die [[Sermiligaaq|Sermilik-fjord]], waarvandaan Nansen geglo het ’n roete na die ysplaat moontlik sou wees.<ref name="Huntford97">Huntford, pp. 97–99</ref>

 

== Onderbreking en troue ==

''Hvidbjørnen'' het op 21 Mei 1889 in Kopenhagen aangekom. Die nuus van die kruistog het die koms van die skip vooruitgegaan en Nansen en sy span is as helde vereer. Hierdie verwelkoming was egter klein teen die ontvangs in Christiana ’n week later toe skares van tussen dertig- en veertigduisend — ’n derde van die stad se inwoners — in die strate saamgedrom het soos wat die geselskap op pad was na die eerste van ’n reeks onthale. Die belangstelling en entoesiasme wat opgewek is deur die bereiking van die ekspedisie het gelei tot die stigting van die Noorweegse Geografiese Genootskap in 1889.<ref name="Huntford156">Huntford, pp. 156–163</ref>

 

 

=== Teorieë en planne ===

Nansen het vir die eerste keer die moontlikheid om die Noordpool te bereik oorweeg deur die natuurlike dryf van die poolys te gebruik toe hy in 1884 teorieë van [[Henrik Mohn]], die vooraanstaande Noorweegse meteoroloog gelees het. Artefakte wat op Groenland gevind is, is geïdentifiseer as komend van die verlore VS Arktiese ontdekkingsvaartuig ''Jeannette'' wat verpletter is en in Junie 1881 gesink het aan die teenoorgestelde kant van die Arktiese Oseaan, langs die kus van Siberië. Mohnhet vermoed dat die ligging van die artefakte aangedui het dat daar ’n oseaanstroom bestaan wat van oos na wes reg oor die poolsee vloei, moontlik nog oor die pool self. ’n Skip wat sterk genoeg is kan daarom die bevrore Siberiese see betree en na Groenland dryf via die pool.<ref name="Nansen14">Nansen (1897), Vol. I pp. 14–38</ref><ref name="Fleming240" />

 

 

=== Die ys in ===

''Fram'' het op 24 Junie 1893 uit Christiania vertrek en is deur duisende welgesindes afgesien.<ref>Huntford, pp. 206–207</ref> Na ’n stadige reis om die kus was die finale aanloophawe [[Vardø]] in die verre-ooste van Noorweë.<ref name="Huntford222" /> ''Fram'' het op 21 Julie vanuit Vardø vertrek op die [[Noordoostelike deurvaart]] wat Nordenskiöld in 1878-1879 vir die eerste keer gevaar het, langs die noordelike kus van Siberië. Voortgang is vertraag deur mis en ystoestande in die grootliks onopgetekende seë.<ref>Scott, pp. 128–135</ref> Die bemanning het ook die doodwaterfenomeen beleef, waar ’n skip se voortgang teengewerk word deur ’n laag varswater wat op die swaarder soutwater lê.<ref>Huntford, pp. 234–237</ref> [[Kaap Tsjeljoeskin]], die mees noordelike punt van die Eurasiese kontinentale massa, is egter op 10 September bereik. Toe die ''Fram'' tien dae later die area bereik het waarin ''Jeannette'' verpletter is, is swaar pakys gesien op die 78°N-breedtegraad. Nansen het die lyn van die pakys noordwaarts gevolg na ’n posisie wat aangeteken is as 78°49’N, 132°53’O, voordat hy opdrag gegee het dat die enjins afgeskakel moes word en die roer opgelig moes word. ''Fram'' se dryf het op hierdie punt begin.<ref>Huntford, pp. 238–240</ref>

 

Aanvanklik het Nansen en Johansen goed gevorder maar is op 13 April ’n ernstige terugslag toegedien toe albei se chronometers opgehou werk het. Sonder om die korrekte tyd te weet was dit vir hulle onmoontlik om hul breedteligging te bepaal en kon hulle dus nie ’n akkurate pad na Franz Josefland bepaal nie. Hulle het hulle horlosies oorbegin op die basis van Nansen se skatting dat hulle op 86°O was. Hulle was egter van dié moment af onseker van hul presiese ligging.<ref>Fleming, p. 249</ref>

 

Na die einde van April het hulle die spore van ’n poolvos gewaar, die eerste teken van ’n lewende wese, buiten hul honde, sedert hulle ''Fram'' verlaat het.<ref>Huntford, pp. 334–336</ref> Hulle het nie lank daarna nie ook beerspore gevind en teen die einde van Mei het hulle robbe, meeue en walvisse ook gewaar. Op 31 Mei, volgens Nansen se berekening, was hulle slegs 50 seemyl (93&nbsp;km) van [[Kaap Fligely]], die noordelikste punt van Franz Josefland, af.<ref>Huntford, pp. 343–346</ref> Reistoestande het egter vererger aangesien die warmer weer die ys begin opbreek het. Op 22 Junie het die paar besluit om op ’n stabiele stuk dryfys te rus terwyl hulle hul toerusting reggemaak het en hul kragte herwin het vir die volgende fase van die reis. Hulle het vir ’n maand op die dryfys gebly.<ref>Huntford, pp. 346–351</ref> Die dag nadat hulle hierdie kamp verlaat het, het Nansen aangeteken: “Uiteindelik is die twyfel verby — land, land nadat ons amper moed opgegee het!”<ref>Nansen (1897), Vol. II p. 276</ref> Of hierdie land op die horison Franz Josefland was of ’n nuwe ontdekking het hulle nie geweet nie — hulle het net ’n ruwe sketsmatige kaart gehad om hulle te lei.{{Ref_label|A|Nota 3|none}} Op 6 Augustus het hulle die rand van die ys bereik waar hulle die laaste van hul honde geskiet het — hulle het die swakste diere sedert 24 April geskiet om kos vir die ander te voorsien. Hulle het hulle kajakke saamgespan, ’n seil opgeslaan en na die land vertrek.<ref>Huntford, pp. 365–368</ref>

 

=== Politikus en diplomaat ===

[[Lêer:Oscar II of Sweden painted by Oscar Björck.jpg|thumb|200px| upright|[[Oscar II van Swede|Koning Oscar II]], laaste koning van die unie van Swede en Noorwwë. Hy het koning van Swede gebly na Noorweë se onafhanklikheid in 1905.]]

Die unie tussen Noorweë en Swede wat in 1814 deur die Groot Moondhede opgelê is, is in die 1890’s deur ’n moeilike tyd; die grootste brandpunt was Noorweë se reg op sy eke konsulêre diens.<ref name="Union">{{en}} {{cite web |title=Noorweë, Swede & unie |url=http://www.nb.no/baser/1905/tidsl_e.html |publisher=Nasionale Biblioteek van Noorweë |year=2003 |accessdate=31 Julie 2010 }}</ref> Hoewel Nansen nie ’n politikus was nie, het hy hom by verskeie geleenthede uitgespreek oor hierdie saak ter verdediging van Noorweë se belange.<ref>Huntford, pp. 481–484</ref> In die vroeë 20ste eeu het dit gelyk of daar ’n ooreenkoms tussen die twee lande bereik sou word maar verwagtinge is verpletter toe onderhandelinge in Februarie 1905 gestaak is. Die Noorweegse regering het geval en is vervang deur een wat gelei was deur [[Christian Michelsen]], wie ’n voorstaander van afskeiding van Swede was.<ref name="Union" />

 

 

=== Oseanograaf en reisiger ===

Nadat hy gerou het, is Nansen terug na Londen. Hy is deur sy regering oorreed om sy bedanking te herroep tot na koning Edward se staatsbesoek aan Noorweë in April 1908. Sy formele aftrede van diplomatieke diens was op 1 Mei 1908, dieselfde dag waarop sy professoraat verander is van dierkunde na oseanografie. Heirdie nuwe aanwysing het die algemene karakter van Nansen se meer onlangse wetenskaplike belange weerspieël.<ref>Huntford, pp. 555–556</ref> In 1905 het hy die Sweedse fisikus [[Walfrid Ekman]] voorsien van die data wat die oseanografiese beginsel bekend as die [[Ekmanspiraal]] gevestig het. Ekman het, op grond van Nansen se waarnemings van oseaanstrome wat opgeneem is gedurende die ''Fram''-ekspedisie, afgelei dat die effek van wind op die see se oppervlak strome veroorsaak wat “iets soos ’n spiraaltrap die dieptes in gevorm het”.<ref>Huntford, p. 476</ref> In 1909 het Nansen met [[Bjørn Helland-Hansen]] saamgewerk aan ’n akademiese artikel ''Die Noorse See: Fisiese Oseanografie'', gebaseer op ''Michael Sars'' se tog van 1900.<ref>Reynolds, pp. 177–178</ref>

 

 

=== Staatsman en humanis ===

Met die uitbreek van oorlog in 1914 het Noorweë hom saam met Swede en Denemarke neutraal verklaar. Nansen is aangestel as president van die Noorweegse Unie van Verdediging maar het nie werklik amptelike take gehad nie en het voortgegaan met sy professionele werk waar omstandighede dit toegelaat het.<ref name="Reynolds204" /> Soos die oorlog gevorder het het die skade wat Noorse oorsese handel gelei het dringende tekort aan voedsel in die land tot gevolg gehad. In April 1917 het dit baie ernstig begin word toe Amerika by die oorlog aangesluit het en nog verdere beperkinge op internasionale handel geplaas het. Nansen is deur die Noorweegse regering na Washington versend; na maande van gesprekvoering het hy voedsel en ander benodigdhede gekry in ruil vir ’n rantsoeneringstelsel. Toe sy regering oor die transaksie getwyfel het, het hy die ooreenkoms op sy eie inisiatief geteken.<ref>Reynolds, p. 214</ref>

 

 

== Latere lewe ==

Op 17 Januarie 1818 het Nansen met Sigrun Munthe, ’n ou vriendin met wie hy ’n liefdesverhouding in 1905 gehad het terwyl Eva nog geleef het, getrou. Die huwelik is deur Nansen se kinders verafsku en was boonop nie gelukkig nie; ’n kennis van die egpaar skryf van hulle in die 1920’s dat Nansen ondraaglik ellendig voorgekom het en Sigrun deurdrenk van haat.<ref>Huntford, pp. 598, 664</ref>

 

 

== Afsterwe en nalatenskap ==

Nansen is op 13 Mei 1930 in sy huis oorlede aan ’n hartaanval. Hy het ’n nie-godsdienstige staatsbegrafnis gehad voordat hy veras is. Sy as is onder ’n boom by Polhøgda gestrooi. Nansen se dogter Liv het opgeteken dat daar geen toesprake was nie, slegs musiek: [[Franz Schubert|Schubert]] se ''Die Dood en die Maagd'' wat dikwels deur Eva gesing is.<ref>Scott, p. 256</ref> Onder die vele huldeblyke was dié van Lord Robert Cecil, ’n mede Volkebond-afgevaardigde wat van die omvang van Nansen se werk getuig het wat uitgevoer is sonder die nodige agting vir sy eie belang of gesondheid: “Elke goeie saak het sy ondersteuning geniet. Hy was ’n vreeslose vredemaker, ’n vriend van geregtigheid, ’n ewige pleitbesorger vir die swakkes en leidendes.”<ref>Reynolds, p. 276</ref>

 

 

== Eksterne skakels ==

* [http://www.archive.org/search.php?query=mediatype%3A(texts)%20-contributor%3Agutenberg%20AND%20(subject%3A%22Nansen%2C%20Fridtjof%2C%201861-1930%22%20OR%20creator%3A%22Nansen%2C%20Fridtjof%2C%201861-1930%22%20OR%20creator%3A%22Fridtjof%20Nansen%22%20OR%20title%3A%22Fridtjof%20Nansen%22%20OR%20description%3A%22Fridtjof%20Nansen%22) Werke oor of deur Fridtjof Nansen] by [[Internet Archive]] (geskandeerde boeke)

* {{gutenberg author|id=Fridtjof_Nansen|name=Fridtjof Nansen}} (plein teks en HTML)

[[Kategorie:Noorse politici]]

[[Kategorie:Nobelprys vir Vrede wenners]]

 

[[ar:فريتيوف نانسين]]