|
[[Lêer:orbit2.gif|thumb|200px|Twee liggame met 'nverskillende effense verskil in massamassas wat rondom 'n’n gemeenskaplike middelpuntmassamiddelpunt wentel. Die groottetipe enwentelbane en hierdiedie spesifiekerelatiewe soortgroottes wentelbaandaarvan stem ooreen met die wentelbaandié van [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] en [[Charon (maan)|Charon]] om mekaar.]]
’n '''Wentelbaan''' is in [[fisika]] die pad waarlangs een voorwerp om ’n punt in die ruimte wentel of draai, soos ’n [[planeet]] om die massamiddelpunt van die [[Sonnestelsel]]. Planete se wentelbane is gewoonlik [[Ellips|ellipties]].
In [[fisika]] is 'n wentelbaan die pad waarlangs een voorwerp om 'n punt of ander liggaam wentel of draai. Wentelbane kan verduidelik en bereken word aan die hand van die [[NewtonSwaartekragwet sevan universele swaartekragwetNewton]] en [[Kepler se wette van planetêre beweging]].<ref name="Newton's theory of Universal Gravitation">{{cite web|url=http://mig.rssi.ru/mirrors/stern/stargaze/Sgravity.htm|title=(20) Newton's theory of "Universal Gravitation"|last=Stern|first=David|date=3-24-05|language=en|accessdate=2008-06-01}}</ref><ref name="Kepler's Three Laws of Planetary Motion">{{cite web|url=http://mig.rssi.ru/mirrors/stern/stargaze/Kep3laws.htm|title=Kepler's Three Laws of Planetary Motion: An Overview for Science teachers|last=Stern|first=David|date=3-21-05|language=en|accessdate=2008-06-01}}</ref>
==Geskiedenis==
In die geosentriese model van die sonnestelselSonnestelsel is verskeie teorieë geopper om die beweging van die planete op grond van perfekte sfere of ringe[[sirkel]]s te verduidelik, totdat [[Johannes Kepler]] sy drie [[Kepler se wette van planetêre beweging|wette van planetêre beweging]] geformuleer het.
Eerstens het hy vasgestel dat die wentelbane van die [[planeet|planete ]] in ons [[sonnestelsel]]Sonnestelsel [[ellips|ellipties]] is en nie rond nie soos wat voorheen geglo is nie , en dat die son[[Son]] nie aanin die middelpuntmiddel van die wentelbane geleë is nie maar opby een [[fokus (meetkunde)|fokus]].<ref name="Kepler's Laws of Planetary Motion">{{cite web|url=http://physics.about.com/od/astronomy/p/keplerlaws.htm|title=Kepler's Laws of Planetary Motion|last=Jones|first=Andrew|publisher= [[about.com ]]|language=en|accessdate=2008-06-01}}</ref> Tweedens het hy gevind dat die wentelspoed van elke planeet nie konstant is soos voorheen vermoed is nie, maar dat diedit spoedafhang van die planeet eerderse afgehang hetafstand van die planeetSon se afstand vanaf die sonaf. Derdens het Kepler gevind dat daar 'nbestaan ’n universelealgemene verwantskap tussen die wenteleienskappe van al die planete wat om die sonSon gewentelwentel: hetdie bestaan.[[derde Vir elke planeet is die derdemagmag]] van die planeetplanete se afstand vanafvan die sonSon af, soos gemeet in [[Astronomiese eenheid|Astronomiese eenhede]] , gelykstaande(AE), is eweredig aan die vierkant[[kwadraat]] van die planeet sehul wentelperiode, ingemeet aardjarein gemeetjaar. [[Jupiter (planeet)|Jupiter ]] en [[Venus (planeet)|Venus]] is byvoorbeeld ongeveeronderskeidelik 5 .,2 AUen 0,723 AE van die sonSon af en syhul wentelperiode is onderskeidelik 11 .,86 en 0,615 jaar. Hieruit Ditblyk wildat sêdie verhouding vir Jupiter, 5 .2<sup>3<,23/ sup>11,862, =feitlik 140.608gelyk enis 11.86<sup>2</sup>aan = dié 140.6596vir soosVenus, voorspel0,7233/0,6152. ▼Die basis vir die verstaan van die presiese aard van wentelbane is gelê toe [[Johannes Kepler]] sy drie [[Kepler se wette van planetêre beweging|wette van planetêre beweging]] geformuleer het.
[[Isaac Newton]] het aangedui dat Kepler se wette van sy swaartekragteorie afgelei kon word enbewys dat die wentelbane van liggame inwat reaksie opaan swaartekrag 'nonderwerp word, ’n [[keëlsnit ]] wasis. NewtonHy het aangetoonook aangedui dat die grootte van twee liggame wentelbanese volg watwentelbane indirekomgekeerd eweredigewerig is aan hul massasmassa rondomen dat die liggame draai om hul gemenegemeenskaplike massamiddelpunt. As een liggaam baie swaarder is as die ander , kan die massamiddelpunt benaderd beskou word as die posisiemiddelpunt van die swaarder liggaam beskou word. ▼▲Eerstens het hy vasgestel dat die wentelbane van die [[planeet|planete]] in ons [[sonnestelsel]] [[ellips|ellipties]] is en nie rond nie soos wat voorheen geglo is nie en dat die son nie aan die middelpunt van die wentelbane geleë is nie maar op een [[fokus (meetkunde)|fokus]].<ref name="Kepler's Laws of Planetary Motion">{{cite web|url=http://physics.about.com/od/astronomy/p/keplerlaws.htm|title=Kepler's Laws of Planetary Motion|last=Jones|first=Andrew|publisher=[[about.com]]|language=en|accessdate=2008-06-01}}</ref> Tweedens het hy gevind dat die wentelspoed van elke planeet nie konstant is soos voorheen vermoed is nie, maar dat die spoed van die planeet eerder afgehang het van die planeet se afstand vanaf die son. Derdens het Kepler gevind dat daar 'n universele verwantskap tussen die wenteleienskappe van al die planete wat om die son gewentel het bestaan. Vir elke planeet is die derdemag van die planeet se afstand vanaf die son, soos gemeet in [[Astronomiese eenheid|Astronomiese eenhede]], gelykstaande is aan die vierkant van die planeet se wentelperiode, in aardjare gemeet. Jupiter is byvoorbeeld ongeveer 5.2 AU van die son af en sy wentelperiode is 11.86 jaar. Dit wil sê 5.2<sup>3</sup> = 140.608 en 11.86<sup>2</sup> = 140.6596 soos voorspel.
== Wentelbane van die planete == ▼▲[[Isaac Newton]] het aangedui dat Kepler se wette van sy swaartekragteorie afgelei kon word en dat die wentelbane van liggame in reaksie op swaartekrag 'n keëlsnit was. Newton het aangetoon dat twee liggame wentelbane volg wat indirek eweredig is aan hul massas rondom hul gemene massamiddelpunt. As een liggaam baie swaarder is as die ander kan die massamiddelpunt benaderd as die posisie van die swaarder liggaam beskou word.
'nBinne ’n planeetstelsel wentel [[planeet|planete]], [[asteroïde]]s, [[komeet|komete]] en ruimte-afval in ’n elliptiese baan om die massamiddelpunt. ’n Komeet volg 'n’n [[parabool|paraboliese]] of [[hiperbool|hiperboliese]] baan rondom die’n stermassamiddelpunt en wordis nie altydswaartekraggebonde deur die swaartekrag vanaan die [[ster gebind]] nie , endaarom word daaromdit nie as deel van die sonnestelselster beskouse nie.planeetstelsel Tot op hede is geen komeet met 'n hiperboliese baan in ons sonnestelsel opgemerkbeskou nie. Liggame wat deur swaartekragswaartekraggebonde aan 'n’n planeet in 'n’n sonnestelsel gebind is, hetsy [[natuurlike satelliet|natuurlike]] of [[satelliet|kunsmatige satelliet]]e, volg wentelbane rondomom ’n gemeenskaplike massamiddelpunt naby daardiedié planeet. ▼
Vanweë die gemeenskaplike swaartekragversteuring van planeteswaartekragversteurings wissel die [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van planeteplaneetwentelbane in ons sonnestelsel met tydmettertyd. [[Mercurius]], die kleinste planeet in die sonnestelselSonnestelsel, het die mees eksentriese wentelbaan. In Tansdie huidige [[Epog (sterrekunde)|epog]] het [[Mars]] die tweede grootste eksentriesiteiteksentrisiteit terwyl [[Venus]] en [[Neptunus]] die kleinste eksentrisiteite het. ▼▲== Wentelbane van die planete ==
Binne 'n sonnestelsel; wentel [[planeet|planete]], [[asteroïede]], [[komeet|komete]] en ander ruimte-afval rondom die middelste ster in 'n elliptiese baan.
As twee voorwerpe nabymekaarom mekaar wentel, is die [[ apsisApside| periapsisperiapside]] die naaste puntafstand van die voorwerpe van mekaar af en die [[ apsisApside| apoapsisapoapside]] is daardie punt waar hulle die verste van mekaar af isafstand. (Meer spesifieke terme word gebruik vir spesifieke hemelliggame. Byvoorbeeld perihelionPerihelium en apohelionafelium word gebruik vir planete watwentelbane om die son wentelSon en perigeeperigeum en apogeeapogeum vir satelliete watwentelbane om die aarde wentelAarde). ▼▲'n Komeet volg 'n [[parabool|paraboliese]] of [[hiperbool|hiperboliese]] baan rondom die ster en word nie altyd deur die swaartekrag van die ster gebind nie en word daarom nie as deel van die sonnestelsel beskou nie. Tot op hede is geen komeet met 'n hiperboliese baan in ons sonnestelsel opgemerk nie. Liggame wat deur swaartekrag aan 'n planeet in 'n sonnestelsel gebind is, hetsy [[natuurlike satelliet|natuurlike]] of [[satelliet|kunsmatige satelliet]]e, volg wentelbane rondom daardie planeet.
▲Vanweë die gemeenskaplike swaartekragversteuring van planete wissel die [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van planete in ons sonnestelsel met tyd. [[Mercurius]], die kleinste planeet in die sonnestelsel het die mees eksentriese wentelbaan. Tans het [[Mars]] die tweede grootste eksentriesiteit terwyl [[Venus]] en [[Neptunus]] die kleinste eksentrisiteite het.
▲As twee voorwerpe nabymekaar wentel, is die [[apsis|periapsis]] die naaste punt van die voorwerpe van mekaar af en die [[apsis|apoapsis]] is daardie punt waar hulle die verste van mekaar af is. (Meer spesifieke terme word gebruik vir spesifieke hemelliggame. Byvoorbeeld perihelion en apohelion word gebruik vir planete wat om die son wentel en perigee en apogee vir satelliete wat om die aarde wentel).
In die elliptiese wentelbaan, sal die massamiddelpunt van die wentelstelsel by die een [[fokus (meetkunde)|fokus]] van beide wentelbane wees met niks teenwoordig by die ander fokuspunt. As 'n planeet periapsis bereik sal die planeet se [[snelheid]] verhoog. As 'n planeet apoapsis bereik sal die planeet se snelheid verlaag.
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Orbits|Wentelbaan}} ▼* [http://www.lri.fr/~dragice/gravity/ Verstaan wentelbane deur direkte manipulasie]
* 'n’n Aanlyn wentelbaan plotterwentelbaanbeplanner: http://www.bridgewater.edu/~rbowman/ISAW/PlanetOrbit.html
* [http://www.braeunig.us/space/orbmech.htm Orbital Mechanics] (Vuurpyl- en Ruimtetegnologieruimtetegnologie)
* [http://www.ncdc.noaa.gov/paleo/forcing.html Die NOAA -blad oor Klimatologiesemlimatologiese data] sluit (berekende) data in oor die variasieswisselings vanin die Aarde se baanwentelbaan oor die laaste 50 miljoen jaar en voorspellingvoorspellings vir die volgende 20 miljoen jaar in.
* [http://astrobiology.ucla.edu/OTHER/SSO/ Die wentelbaansimulasies deur Varadi, Ghil en Runnegar (2003)] verskaf 'n’n ander, effensietwat andersteverskillende, reeksweergawe virvan die Aarde se eksentrisiteit en ook 'n reeks vir die wentelbaan se glooiingshoek (inklinasie). Wentelbane vir ander planete is ook bereken<ref>{{cite journal | author=F. Varadi, B. Runnegar, M. Ghil | title=Successive Refinements in Long-Term Integrations of Planetary Orbits | journal=The Astrophysical Journal | volume=592 | year=2003 | pages=620–630}} {{doi|10.1086/375560}}</ref>, maar slegs die
* [http://www.astrobiologyphy.ucla.eduhk/OTHERwiki/SSO/Miscenglishhtm/Motion.htm eksentriesiteitsdataJava-simulasie virvan die Aarde en Mercuriuswentelbeweging] is aanlyn beskikbaar.
▲{{CommonsKategorie -inlyn|Orbits |Wentelbaan}}
* [http://www.phy.hk/wiki/englishhtm/Motion.htm Java simulasie van wentelbeweging]
== Verwysings en bronne ==
* {{cite book | author = Abell, Morrison, and Wolff | title = Exploration of the Universe | edition = fifth edition5de uitg.| year = 1987 | publisher = Saunders College Publishing}}
{{Verwysings}}
| 