Teleskoop: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Addbot (besprekings | bydraes)
k Verplasing van 93 interwikiskakels wat op Wikidata beskikbaar is op d:q4213
Uitgebrei
Lyn 1:
[[Lêer:Maksutov.jpg|thumb|regs|250px|'n MaksoetovModerne Maksutov-spieëlteleskoopreflektorteleskoop (diameterMeade ETX105, objektiefdeursnee 105 mm, fokuslengte 1 400 mm).]]
[[Lêer:Telescope.jpg|thumb|regs|250px|'n 50cmRefraktorteleskoop Refraktor-teleskoopvan 50 cm in [[Nice]].]]
’n '''Teleskoop''' is, net soos 'n verkyker, 'n [[optika|optiese]] instrument waarmee verafgeleë voorwerpe vergroot waargeneem kan word. Die naam kom uit Grieks en beteken letterlik "ver-kyker".<ref>[http://www.archive.org/stream/galileohislifean011377mbp/galileohislifean011377mbp_djvu.txt archive.org ''Galileo His Life And Work'' deur J.J. Fahie.]</ref><ref>[[#Reference-Sobel-2000|Sobel (2000, bl. 43)]], [[#Reference-Drake-1978|Drake (1978, p.196)]]</ref><ref>Rosen, Edward, ''The Naming of the Telescope'' (1947)</ref> Terwyl 'n [[verkyker]] ontwerp is om op relatief kort afstande te gebruik, is 'n teleskoop ontwerp vir [[sterrekunde|sterrekundige]] waarnemings, dus op baie groot afstande. Die eerste bekende praktiese teleskope is aan die begin van die [[17de eeu]] in [[Nederland]] uitgevind; hulle het met glaslense gewerk en was dus refraktorteleskope (ook genoem ligbrekers).
 
Die eerste reflektorteleskope (ook genoem spieëlteleskope), wat met spieëls werk, is binne ’n dekade ontwerp. In die 20ste eeu het talle soorte teleskope ontstaan, soos radioteleskope in die 1930's en infrarooiteleskope in die 1960's. Die woord "teleskoop" verwys nou na ’n groot verskeidenheid instrumente wat verskillende dele van die [[elektromagnetiese spektrum]] kan waarneem.
'n '''Teleskoop''' is, net soos 'n verkyker, 'n [[optika|optiese]] instrument waarmee verafgeleë voorwerpe vergroot waargeneem kan word. Die naam kom vanuit Grieks en beteken letterlik „ver-kyker”. Terwyl 'n verkyker ontwerp is om op relatief kort afstande gebruik te word, is 'n teleskoop ontwerp vir [[astronomie]]se waarnemings, dus op baie groot afstande. 'n Teleskoop bestaan uit minstens twee lense of groepe van lense, die objektief en die okulêr. 'n Ander naam vir 'n teleskoop met twee lensstelsels is 'n refraktor, omdat [[lig]]strale deur [[Ligbreking|breking]] gemanipuleer word. 'n Verkyker is tegnies gesproke net 'n klein refraktor.
 
==Geskiedenis==
[[Galileo Galilei]] was die eerste persoon wat 'n teleskoop vir sterrekundige waarnemings gebruik het, hoewel hy nie die uitvinder daarvan is nie. Die eerste teleskoop is in [[1608]] in [[Nederland]] ontwerp.
[[Lêer:Kepler CCD matrix.jpg|thumb|links|Moderne teleskope gebruik meestal ’n ladinggekoppelde komponent in plaas van film vir foto's. Hier kan die sensor in die Kepler-ruimtetuig gesien word.]]
Die eerste bekende werkende teleskope was die refraktorteleskope wat in 1608 in Nederland die lig gesien het. Hul uitvinding word toegeskryf aan drie mense: Hans Lippershey en Zacharias Janssen, twee brilmakers in Middelburg, en Jacob Metius van Alkmaar.<ref>[http://galileo.rice.edu/sci/instruments/telescope.html galileo.rice.edu ''The Galileo Project > Science > The Telescope'' deur Al Van Helden.]</ref> [[Galileo Galilei|Galileo]] het in Junie 1609 van die Nederlandse teleskoop gehoor en binne ’n maand sy eie gebou.<ref>[http://books.google.com/books?id=Lq1rd1ecFCYC&pg=PA15&lpg=PA15&dq=Galileo++Dutch+telescope+in+June+1609&source=bl&ots=BXPFWi9EYE&sig=QKgRU4Fuj5lSSrY3OHNtlOk983M&hl=en&sa=X&ei=F7hbUMDmHqmP0QGLooDoAg&ved=0CDcQ6AEwAg#v=onepage&q=Galileo%20%20Dutch%20telescope%20in%20June%201609&f=false Aleck Loker, Profiles in Colonial History, bl. 15]</ref> Hy het die volgende jaar sy ontwerp in ’n groot mate verbeter.
 
Die idee dat die [[objektief]], die element wat die lig versamel, ’n spieël in plaas van ’n lens kan wees, is kort daarna ondersoek.<ref>[http://books.google.com/books?id=2LZZginzib4C&pg=PA40&dq=intitle:Stargazer+digges+coins&lr=&as_brr=0&ei=BIwrSc6pB4OClQT4zfyxBg#PPA108,M1 Stargazer – deur Fred Watson, Inc NetLibrary, bl. 109]</ref> Baie voorgestelde ontwerpe en pogings om reflektorteleskope te bou, het ontstaan. In 1668 het [[Isaac Newton]] die eerste praktiese een gebou – die ontwerp dra vandag sy naam: die Newton-reflektorteleskoop.
Die woord "teleskoop" word gewoonlik slegs gebruik vir lig wat deur die [[oog|oë]] waargeneem kan word, tog bestaan daar teleskope wat "onsigbare" lig gebruik. Infrarooi teleskope lyk soos normale teleskope, maar moet koud gehou word omdat infrarooi lig hitte is. [[Radio]]teleskope gebruik antennes, gewoonlik in die vorm van groot skottels. X-straal en Gamma-straal teleskope werk gewoonlik nie goed nie omdat die strale deur meeste [[metaal|metale]] en [[glas|glasse]] trek. Om die probleem die hoof te bied word hulle as ringe binne mekaar gebou.
 
Die ontdekking van ’n achromatiese lens in 1733 het die kleurafwyking in die eenvoudige lens gedeeltelik reggestel en die bou van korter, meer funksionele refraktorteleskope moontlik gemaak. Reflektorteleskope is verbeter danksy die gebruik van beter materiale. Die maksimum fisieke grootte van refraktors se objektieflense is sowat 1&nbsp;meter en daarom is die meeste groot optiese navorsingsteleskope wat sedert die begin van die 20ste eeu gebou word, reflektors. Die grootste reflektors het tans objektiewe van groter as 10&nbsp;meter.
 
In die 20ste eeu is ook teleskope ontwerp wat met ’n groot verskeidenheid golflengtes werk, van radio- tot gammastrale. Die eerste radioteleskoop is in 1937 in gebruik geneem. Sedertdien is ’n groot verskeidenheid komplekse sterrekundige instrumente ontwikkel.
 
==Soorte teleskope==
Die naam "teleskoop" dek ’n groot reeks instrumente. Die meeste neem [[elektromagnetiese straling]] waar.
 
Teleskope kan geklassifiseer word volgens die golflente van die elektomagnetiese straling wat dit waarneem:
{| class=wikitable style="text-align:center; font-size:11px; float:right; margin:2px"
|- bgcolor= style="font-size: smaller;"
| colspan=8 align=center|'''[[Elektromagnetiese spektrum|Ligvergelyking]]'''
|-
! Naam || Golflengte|| [[Hertz|Frekwensie (Hz)]] || [[Elektronvolt|Fotonenergie (eV)]]
|-
| Gammastrale || minder as 0,01 nm || meer as 10 EHZ || 100 keV – 300+ GeV
|-
| X-strale]] || 0,01 – 10 nm || 30 PHz – 30 EHZ || 120 eV – 120 keV
|-
| Ultraviolet || 10 – 400 nm || 30 EHZ – 790 THz || 3 – 124 eV
|-
| Sigbare lig || 390 – 750 nm || 790 – 405 THz || 1,7 – 3,3 eV
|-
| Infrarooi || 750 nm – 1 mm || 405 THz – 300 GHz || 1,24 meV – 1,7 eV
|-
| Mikrogolwe || 1 mm – 1 meter || 300 GHz – 300 MHz ||1,24 meV – 1,24 µeV
|-
| Radiogolwe ||1 mm – km || 300 GHz – 3 Hz ||1,24 meV – 12,4 feV
|-
|}
* X-straalteleskope, wat korter golflengtes as [[ultravioletlig]] gebruik
* Ultravioletteleskope, wat korter golflengtes as [[Sigbare spektrum|sigbare lig]] gebruik
* Optiese teleskope, wat sigbare lig gebruik
* Infrarooiteleskope, wat langer golflengtes as sigbare lig gebruik
* Submillimeter-teleskope, wat langer golflengtes as [[infrarooilig]] gebruik
 
Namate golflengtes langer word, kan dit makliker wees om antenna-tegnologie te gebruik. Die nabye infrarooi kan baie soos sigbare lig gehanteer word, maar in die verre infrarooi en submillimeter-omvang kan teleskope meer soos ’n radioteleskoop werk. Die [[James Clerk Maxwell-teleskoop]] neem byvoorneeld golflengtes van 3&nbsp;μm (0,003&nbsp;mm) tot 2&nbsp;000&nbsp;μm (2&nbsp;mm) waar, maar gebruik ’n paraboliese aluminium-antenna.<ref>[http://astro-canada.ca/_en/a2111.html The James-Clerk-Maxwell Observatory: The largest submillimetre radio telescope in the world]</ref> Aan die ander kant neem die [[Spitzer-ruimteteleskoop]] van 3&nbsp;μm (0,003&nbsp;mm) tot 180&nbsp;μm (0,18&nbsp;mm) waar en gebruik ’n spieël (reflektor). Die [[Hubble-ruimteteleskoop]] gebruik ook ’n spieël en die Wyeveldkamera&nbsp;3 kan van sowat 0,2&nbsp;μm (0,0002&nbsp;mm) tot 1,7&nbsp;μm (0,0017&nbsp;mm) waarneem (van {{nowrap|ultraviolet-}} tot infrarooilig).<ref>[http://www.spacetelescope.org/about/general/instruments/wfc3/ ESA/Hubble – Hubble's Instruments: WFC3 – Wide Field Camera 3]</ref>
 
Teleskope kan ook geklassifiseer word volgens ligging, soos grond- of ruimteteleskope. Nog ’n klassifikasie is of hulle deur professionele [[sterrekundige]]s of amateurs gebruik word. ’n Terrein of voertuig met een of meer groot teleskope of ander instrumente word ’n sterrewag genoem.
 
===Foto's deur verskillende teleskope geneem===
Verskillende soorte teleskope wat met verskillende golflengtes werk, verskaf verskillende soorte inligting van dieselfde voorwerp. Al dié inligting saam gee ’n groter geheelbeeld.
[[Lêer:800crab_af.png|thumb|center|600px|Die Krap-newel, soos gesien deur verskillende soorte teleskope.]]
 
==Sien ook==
Line 13 ⟶ 59:
* [[SKA]]
 
== Verwysings ==
{{Saadjie}}
{{Verwysings}}
 
==Verdere leesstof==
* ''Contemporary Astronomy – 2de uitg.'', Jay M. Pasachoff, Saunders Colleges Publishing – 1981, ISBN 0-03-057861-2
* {{Citation
|last=Elliott
|first=Robert S.
|year=1966
|title=Electromagnetics
|publisher=McGraw-Hill
}}
* {{Citation
|last1=Rashed
|first1=Roshdi
|last2=Morelon
|first2=Régis
|year=1996
|title=Encyclopedia of the History of Arabic Science
|volume=1 & 3
|publisher=Routledge
|isbn=0-415-12410-7
}}
* {{Citation
|doi=10.1068/p3210
|last=Wade
|first=Nicholas J.
|last2=Finger
|first2=Stanley
|year=2001
|title=The eye as an optical instrument: from camera obscura to Helmholtz's perspective
|journal=Perception
|volume=30
|issue=10
|pages=1157–1177
|pmid=11721819
}}
* Sabra, A. I. & Hogendijk, J. P. (2003), The Enterprise of Science in Islam: New Perspectives, MIT Press, pp.&nbsp;85–118, ISBN 0-262-19482-1
 
==Eksterne skakels==
* [http://telescopes.stardate.org/ ''Galileo to Gamma Cephei – The History of the Telescope'']
* [http://galileo.rice.edu/sci/instruments/telescope.html ''The Galileo Project – The Telescope'' deur Al Van Helden '']
* [http://www.timeline-help.com/telescope-timeline.html Tydlyn van die teleskooptegnologie]
*{{CommonsKategorie-inlyn|Telescope}}
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [http://en.wikipedia.org/wiki/Telescope Engelse Wikipedia]
 
[[Kategorie:Teleskope| ]]
Line 19 ⟶ 109:
{{Link FA|hr}}
 
[[ml:ദൂരദര്ശിനി]]
[[ml:ദൂരദര്‍ശിനി]]