Moldowa: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Morne (besprekings | bydraes) |
Inligtingskas bygewerk |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas Land
|
|
|algemene_naam
|beeld_vlag = Flag of Moldova.svg
|beeld_wapen = Coat of arms of Moldova.svg
|simbool_tipe = Wapen
|beeld_kaart =
|leuse =
|volkslied = ''Limba Noastră''<br /><small>''([[Roemeens]] vir: "Ons Taal")''</small><br /><center>[[Lêer:Imnul Republicii Moldova US NAVY.ogg]]</center>
|amptelike_tale = [[Roemeens]]<ref name="CCDecision2013">{{en}} {{cite web |url=http://www.rferl.org/content/moldova-romanian-official-language/25191455.html |title=Chisinau Recognizes Romanian As Official Language|author=Associated Press|date=5 Desember 2013 |website=rferl.org|publisher=rferl.org |accessdate=16 Desember 2013}}</ref>
|hoofstad = [[
{{Koördinate|
|latd = 47
|grootste_stad = Chisinau▼
|latm = 0
|regeringsvorm = Parlementêre stelsel▼
|latNS = N
|longd = 28
|leiername = [[Nicolae Timofti]] <br />[[Iurie Leancă]]▼
|longm = 55
|oppervlak_rang = 135ste▼
|longEW = O
|oppervlak_grootte = ▼
|oppervlakmi²= 13 067 ▼
|leiertitels = • [[President]]<br />• [[Eerste Minister]]
|persent_water = 1,4▼
|bevolking_rang = 116de▼
▲|oppervlak_grootte =
|bevolking_skatting_jaar = 1 Februarie 2013▼
|
|bevolking_sensus_jaar = 2004▼
▲|persent_water = 1,4
|bevolkingsdigtheid = 98▼
|bevolking_skatting = 3 559 500<ref name="PopEst2012">{{en}} {{cite press_release |url=http://www.statistica.md/newsview.php?l=en&idc=168&id=3670 |author= |title=Preliminary number of resident population in the Republic of Moldova as of January 1, 2012 |publisher=National Bureau of Statistics of Moldova |date=8 Februarie 2012 |accessdate=16 Desember 2013}}</ref>
|bevolkingsdigtheidmi² = 241▼
|bevolkingsdigtheidrang = 56ste▼
|bevolking_sensus = {{nowrap|3 383 332<ref name="2004census">{{ro}} {{cite web|url=http://www.statistica.md/public/files/Recensamint/Recensamintul_populatiei/vol_1/2_Populatia_pe_sexe_localit_ro.xls |title=National Bureau of Statistics of Moldova |date= |accessdate=16 Desember 2013}}</ref><br/><small>(uitsluitend [[Transnistrië]])</small><br />3 938 679<ref>{{ru}} {{cite web|url=http://www.languages-study.com/demography/pridnestrovie.html |title=2004 census in Transnistria |publisher=Languages-study.com |date= |accessdate=16 Desember 2013}}</ref><br /><small>(insluitend Transnistrië)</small>}}
|BBP_PPP_rang = 141ste▼
▲|bevolking_sensus_jaar = 2004
|BBP_PPP_jaar= 2012▼
|BBP_PPP_per_kapita= $4 182▼
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 178ste▼
|onafhanklikheidstipe = Onafhanklik▼
|BBP_PPP = $14,884 miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?order=wbapi_data_value_2012+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=desc |title=GDP, PPP (current international $) | Data | Table |publisher=[[Wêreldbank]] |date= |accessdate=16 Desember 2013}}</ref>
|onafhanklikheidsdatums = Van die [[Sowjetunie]]<br /> [[27 Augustus]] [[1991]]▼
▲|BBP_PPP_jaar = 2012
▲|BBP_PPP_per_kapita = $4 182<ref name=imf2/>
|MOI_jaar= 2013▼
|BBP = $7,252 miljard<ref name=imf2/>
|BBP_rang =
|geldeenheid = [[leu]]▼
|BBP_jaar = 2012
|geldeenheid_kode = MDL▼
|BBP_per_kapita = $2 037<ref name=imf2/>
|land_kode = ▼
|BBP_per_kapita_rang =
|onafhanklikheidsgebeure = • Soewereiniteit verklaar<br />• Onafhanklikheid verklaar<br />• Huidige grondwet
▲|onafhanklikheidsdatums =
|utc_afwyking_DST = +3▼
|MOI = {{wins}} 0,660<ref name="HDI">{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |title=Human Development Report 2011 |year=2011 |publisher=[[Verenigde Nasies]] |accessdate=16 Desember 2013}}</ref>
|internet_domein = [[.md]]▼
|MOI_rang = 113<sup>de</sup>
|skakelkode = 373▼
▲|MOI_jaar = 2013
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini = 38,0
|Gini_rang =
|Gini_jaar = 2011
|Gini_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
▲|geldeenheid = [[Moldawiese leu|Leu]]
▲|geldeenheid_kode = MDL
▲|land_kode = MD
|tydsone = OET
|utc_afwyking = [[UTC+02:00|+02]]
|tydsone_somer = OEST
▲|internet_domein = [[.md]]
▲|skakelkode = 373
|voetskrif =
}}
'''Moldowa''' (''Republica Moldova''), voorheen '''Moldawië''', is ’n land in Suidoos-Europa, grotendeels geleë tussen die [[Proet]]- en die [[Dnjestr]]rivier. Dit word in die weste begrens deur [[Roemenië]] en verder deur [[Oekraïne]]. Die hoofstad is [[
Die bevolking is oorwegend Moldowies (Sowjet-naam: Moldawies; ’n benaming wat ná die skeiding van die res van Moldawië in gebruik gekom het: die inwoners van Roemeense Moldawië word as Roemeniërs beskou). Daar is ook [[Oekraïne|Oekraïnse]], [[Rusland|Russiese]] en [[Gagausië|Gagausiese]] minderhede.
Line 69 ⟶ 84:
=== Antieke tyd en Middeleeue ===
[[Lêer:Stefan cel Mare.jpg|thumb|
In die antieke tyd is die gebied bewoon deur [[Dasiërs|Dasiese stamme]]. Tussen die 1ste en 7de eeu n.C. was die suide van tyd tot tyd onder [[Romeinse Ryk|Romeinse]] en toe [[Bisantynse Ryk|Bisantynse]] heerskappy. Vanweë sy strategiese ligging tussen [[Europa]] en [[Asië]] is die gebied in die laat antieke tyd en vroeë [[Middeleeue]] dikwels binnegeval, onder andere deur die [[Gote]], [[Hunne]], [[Aware]], [[Bulgarye|Magjare]], [[Petsjenege]], [[Koemane]] en [[Mongolië|Mongole]].
Line 76 ⟶ 91:
=== Moderne geskiedenis ===
==== Russiese Ryk ====
[[Lêer:Coat of arms of Bessarabia.png|thumb|links|250px|Wapen van die Bessarabiese Goewernement tussen 1878 en 1917.]]
Ondanks besware deur die Moldawiese adel het die Ottomaanse Ryk in 1812 kragtens die Verdrag van Boekarest die oostelike helfte van die prinsdom asook [[Khotyn]] en die ou Bessarabië (moderne Boedjak) aan die [[Russiese Ryk]] afgestaan.
Line 83 ⟶ 99:
==== Groter Roemenië ====
[[Lêer:Greater Romania.svg|thumb|
In die [[Eerste Wêreldoorlog]] het die politieke en kulturele (etniese) bewustheid onder die inwoners van die streek toegeneem, toe 300 000 Bessarabiërs opgeroep is om in die Rooi Leër te dien wat in 1917 gestig is. Ná die [[Russiese Rewolusie (1917)|Russiese Rewolusie]] van 1917 is ’n Bessarabiese parlement, Sfatul Ţării, verkies. Dit het die '''Moldawiese Demokratiese Republiek''' op {{OuVormDatum|15 Desember|1917|2 Desember}} uitgeroep binne ’n federale Russiese staat en ’n regering op {{OuVormDatum|21 Desember|1917|8 Desember}} gevorm.
Line 99 ⟶ 115:
==== Sowjet-tydperk (1940–1991) ====
:''Hoofartikel: [[Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek]].''
[[Lêer:Bundesarchiv Bild 137-065360, Bessarabien, Abtransport von Umsiedlern.jpg|thumb|links|300px|Etniese Duitsers gaan woon in 1940 in Bessarabië.]]
In die [[Stalin]]istiese tydperke 1940–1941 en 1944–1953 het die deportasie van plaaslike inwoners na die [[Oeralgebergte|Oeral]], [[Siberië]] en Noord-[[Kazachstan]] gereeld plaasgevind. Die grootstes hiervan was op 12–13 Junie 1941 en 5–6 Julie 1949, met onderskeidelik 18 392 en 35 796 mense net uit die Moldawiese SSR.<ref name="tismrep">[http://www.presidency.ro/static/ordine/RAPORT_FINAL_CPADCR.pdf Tismăneanu Report], p. 747 en 752</ref> Ander vorme van vervolging sluit in 32 433 politieke arrestasies, waarna mense tereggestel (in 8 360 gevalle) of na die [[Goelag]] gestuur is.
Line 104 ⟶ 121:
In 1946, weens ’n groot droogte en buitensporige produksiekwotas deur die Sowjet-regering, het die suidwestelike deel van die USSR ’n groot [[hongersnood]] ondervind.<ref>[http://www1.fee.uva.nl/pp/mjellman/ Michael Ellman], [http://www.paulbogdanor.com/left/soviet/famine/ellman1947.pdf The 1947 Soviet Famine and the Entitlement Approach to Famines] ''Cambridge Journal of Economics'' 24 (2000): 603–630.</ref> In 1946–1947 was daar volgens historici 216 000 sterfgevalle en 350 000 gevalle van wanvoeding net in die Moldawiese SSR.<ref name="tismrep"/> In 1944–53 was daar verskeie weerstandsgroepe teen die USSR in Moldawië, maar die [[FSB|NKWD]] en later [[FSB|MGB]] het die lede eindelik gearresteer en tereggestel of verban.<ref name="tismrep"/>
In die tydperk ná die oorlog het die Sowjetunie baie mense (hoofsaaklik Russe, Belo-Russe en Oekraïners) na Moldawië gestuur, veral na stedelike gebiede, om op te maak vir die verlies aan inwoners weens die oorlog en verbanning van die plaaslike bevolking.<ref>Pal Kolsto, ''National Integration and Violent Conflict in Post-Soviet Societies: The Cases of Estonia and Moldova'', Rowman & Littlefield, 2002, ISBN 0-7425-1888-4, pg. 202</ref> In die 1970's en 1980's het die Moldawiese SSR ’n aansienlike deel van die Sowjet-begroting gekry vir nywerheids- en wetenskapgeriewe en behuising. In 1971 het die Sowjet-raad van ministers ’n besluit aanvaar oor "die verdere ontwikkeling van [[
Die Sowjet-regering het ’n veldtog begin om ’n Moldawiese etniese identiteit te ontwikkel onafhanklik van dié van die Roemene. Volgens amptelike Sowjet-beleid was die [[Moldawies]] wat die plaaslike bevolking gepraat het, ’n ander taal as [[Roemeens]]. Om ’n onderskeid tussen die twee te maak is Moldawies tydens die Sowjet-tyd in die [[Cyrilliese alfabet]] geskryf, in teenstelling met Roemeens, wat sedert 1860 in die [[Latynse alfabet]] geskryf word.
Line 239 ⟶ 256:
=== Stede ===
Die grootste stede is die hoofstad, [[
Daar is altesaam 66 stede en dorpe, insluitende die vyf met munisipale status, en 916 kommunes. Nog 699 dorpe is te klein om aparte administrasies te hê en vorm deel van óf stede (40 van hulle) óf kommunes (659). Dit is altesaam 1 681 nedersettings, waarvan almal behalwe twee bewoon word.
Line 249 ⟶ 266:
=== Tale ===
[[Lêer:Limba noastră graffiti in Moldova.jpg|thumb|links|120px|’n Advertensie vir die volkslied, Limba Noastră (Ons Taal), waaroor iemand die woord ''Română'' gespuitverf het.]]
Die 1994-grondwet van Moldowa gee [[Moldawies]] aan as die amptelike taal en die [[alfabet]] waarin dit geskryf word, is [[Latynse alfabet|Latyns]].<ref name="Constitution">{{cite web|url= http://www.e-democracy.md/en/legislation/constitution/|title= Article 13, line 1 – of Constitution of Republic of Moldova}}</ref> In 1991 se onafhanklikheidsverklaring word die amptelike taal as [[Roemeens]] aangegee.<ref>[http://www.moldova-suverana.md/index.php?start_from=&ucat=7&subaction=showfull&id=1156426235&archive=1156767681& Declaraţia de independenţa a Republicii Moldova], Moldova Suverană</ref><ref>[http://ec.europa.eu/translation/language_aids/recognition/field_guide_main_languages_of_europe_en.pdf A Field Guide to the Main Languages of Europe – Spot that language and how to tell them apart]{{dead link|date=August 2012}}, Europese Kommissie
In 2003–2009 het die Kommunistiese regering ’n nasionale politieke wetsvoorstel aanvaar dat die bestaan van Moldowies verseker moet word.<ref name="conceptia" /> Geleerdes stem saam dat Moldowies en Roemeens dieselfde taal is, maar dat "Moldowies" in ’n sekere politieke verband gebruik word.<ref>{{cite web|url=http://www.realitatea.net/marian-lupu--romana-si-moldoveneasca-sunt-aceeasi-limba_288666.html|title=Marian Lupu: Româna și moldoveneasca sunt aceeași limbă|publisher=Realitatea .NET|accessdate=2009-10-07}}</ref>
Russies het die status van "taal vir interetniese kommunikasie" (naas die amptelike taal) en word in die praktyk wyd gebruik op alle vlakke van die gemeenskap en die staat. Volgens bogenoemde politieke wetsvoorstel is ’n Russies-Moldawiese tweetaligheid kenmerkend van Moldowa.<ref name="conceptia">"[http://old.parlament.md/download/laws/ro/546-XV-19.12.2003.doc Concepţia politicii naţionale a Republicii Moldova]" Moldowiese Parlement
Volgens die 2004-sensus het Moldowa ’n aansienlike persentasie Russe (6%) en Oekraïners (8,4%). Sowat 50% van Oekraïners, 27% van Gagausiërs, 35% van Bulgare en 54% van kleiner etniese groepe praat [[Russies]] as eerste taal. Daar is altesaam 541 000 mense (of 16% van die bevolking) in Moldowa wat Russies as eerste taal praat, onder andere 130 000 etniese Moldowiërs. Aan die ander kant gebruik 47 000 lede van etniese minderhede Roemeens as eerste taal.
| |||