Kenneth Kaunda: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Addbot (besprekings | bydraes)
k Verplasing van 40 interwikiskakels wat op Wikidata beskikbaar is op d:q105480
+ Inligtingskas
Lyn 1:
{{Inligtingskas Ampsbekleër
[[Lêer:Kenneth Kaunda 1978.jpg|thumb|right|Kenneth Kaunda]]
| naam = Kenneth Kaunda
| beeld = Kenneth David Kaunda detail DF-SC-84-01864.jpg
| beeldonderskrif = Kenneth Kaunda tydens 'n besoek aan die VSA in 1983.
| orde = 1ste President van Zambië
| termynaanvang = [[24 Oktober]] [[1964]]
| termyneinde = [[2 November]] [[1991]]
| vise =
| voorganger = ''Amp geskep''
| opvolger = [[Frederick Chiluba]]
| geboortedatum = <!-- vul slegs in indien onderstaande drie velde onbekend is (geboortejaar, geboortemaand en geboortedag -->
| geboortejaar = 1924
| geboortemaand = 4
| geboortedag = 28
| geboorteplek = [[Chinsali]], [[Noord-Rhodesië]] (tans [[Zambië]])
| sterftedatum =
| sterfteplek =
| party = [[United National Independence Party|UNIP]]
| orde2 = 3de Sekretaris-generaal van die [[Beweging van Onverbonde Lande]]
| termynaanvang2 = [[8 September]] [[1970]]
| termyneinde2 = [[5 September]] [[1973]]
| vise2 =
| voorganger2 = [[Gamal Abdel Nasser]]
| opvolger2 = [[Houari Boumediene]]
| eggenoot = Betty Kaunda
| kinders = 8
| alma_mater =
| religie = [[Presbiterianisme]]
| handtekening =
| militer =
| lojaliteit =
| tak =
| diensjare =
| rang =
| eenheid =
| oorloe =
| toekennings =
}}
 
'''Kenneth David Kaunda''' (gebore in [[Lubwa]] op [[28 April]] [[1924]]) was van [[Zambië]] se onafhanklikwording in 1964 tot die einde van eenpartyregering in 1992 die land se president.
 
== Vroeë loopbaan ==
Hy was die seun van 'n sendeling en het sy onderrig gekry aan die Lubwa Training School en Sekondêre skool Munali. Hy word onderwyser aan die Lubwa Training School in 1943 en is die skoolhoof van 1944 tot 1947 toe hy sekretaris van die Chinsali Young Men's Farming Association word. In 1948 dien hy as welsynbeampte van die kopermyn in [[Chingola]] en van dieselfde jaar tot 1949 is hy weer onderwyser.
 
== Politieke loopbaan begin ==
[[Lêer:Kenneth Kaunda 1978.jpg|thumb|rightlinks|upright|Kenneth Kaunda in 1978]]
Sy politieke betrokkenheid begin in 1950 toe hy die stigter-sekrataris van die Lubwa-tak van die Northern Rhodesien African National Congress word en vinnig opgang maak, sodat hy die volgende jaar distriksameroeper en die jaar daarna provinsiale sameroeper word. Net die volgende jaar (1953) word hy sekretaris-generaal van die party in [[Noord-Rhodesië]].
 
Vyf jaar later breek hy weg van die Northern Rhodsesia ANC en stig die Zambia African National Congress. Die party was in stryd met die federale regering en is kort daarna verbied. Kaunda het terselfdertyd in die gevangenis beland vanweë sy teenkanting teen blanke oorheersing van die federale bestel. Hy word in 1960 die eerste keer president van die [[United National Independence Party]], wat hy en sy ondersteuners opgerig het terwyl hy nog in aanhouding was. Onder sy voorsitterskap word die party 'n massabeweging wat die politieke strewe van die inheemse bevolking verwoord. Van 1962, die voorlaaste jaar van die dekade lange [[Sentraal-Afrikaanse Federasie]], tot twee jaar later dien hy as minister van plaaslike regering en maatskaplike welsyn en van Januarie tot Oktober 1964 as laaste eerste minister.
 
== President van [[Zambië]] ==
Toe [[Zambië]] op [[24 Oktober]] [[1964]] onafhanklik van die [[Verenigde Koninkryk]] word as die protektoraat en word Kaunda die onafhanklike republiek se eerste president. Dit was die eerste keer dat 'n land direk na onafhanklikwording van Brittanje 'n republiek geword het. Kaunda dien ook van 1964 tot 1970 en weer van 1973 as minister van verdediging, van 1969 tot November 1970 as minister van buitelandse sake en van 1969 tot 1973 as minister van handel, nywerheid, myne en staatsdeelname. Hy was ook kanselier van die [[Universiteit van Zambië]] van 1966.
 
Buite die landsgrense was hy van van 1970 tot 1971 voorsitter van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] en van die Konferensie van Onverbonde Lande van 1970 tot 1973.
 
== Eenpartybewind ==
Onder Kaunda se leiding word [[Zambië]] in 1972 'n eenpartystaat met die UNIP as enigste politieke party. Die eerste verkiesing ingevolge die nuwe bedeling is in Desember 1973 gehou toe al die kandidate lid van die UNIP moes wees. Dit het gevolg op die nuwe grondwet van [[25 Augustus]] [[1973]] wat dié veranderings moontlik gemaak het en in werklikheid daartoe gelei het dat Kaunda lewenslange president geword het. [[Rhodesië]] se minderheidsregering het in 1978 en 1979 twee lugaanvalle op [[Lusaka]] en talle ander aanvalle op die land geloods omdat [[Zambië]] sonder skroom guerillavegters van die land se suidelike buurman se vryheidsbewegings gehuisves het.
 
Toe [[Zimbabwe]] in April 1980 onafhanklik word, is daar gehoop dat [[Zambië]] se ekonomiese probleme vanweë ontwrigting vanuit die suide en die sluiting van die grens met [[Rhodesië]] sou end kry. Maar toe die situasie verder verswak, het politieke ontevredenheid toegeneem en in Oktober 1980 het talle vooraanstaande sakelui, regeringsamptenare en UNIP-lede 'n staatsgreep probeer uitvoer. Kaunda het die skuld op [[Suid-Afrika]] gepak, maar ná baie van die afvalliges in hegtenis geneem het, het dit geblyk dat hulle lede van die Bemba-stam was, wat veral sterk is in die mynbougebiede en tradisioneel teen Kaunda se bewind gekant was.
 
Kaunda het deur die jare tagtig baie ontwrigting en uitdagings die hoof gebied en sy houvas op die regerende party en regering telkens verstewig, ondanks stakings, waarvan party geweldadig was en wat byna altyd met ekonomiese probleme verband gehou het.
 
== Onttroon ==
Kaunda is die laaste keer in Oktober 1988 tot president verkies – weereens as die enigste kandidaat. Vroeg die volgende jaar het werkers en studente weer betoog weens streng maatreëls van die regering om die ekonomiese krisis die hoof te bied. Teen die middel van die jaar het onluste in die [[Koperstreek]] losgebars weens drastiese verhogings in die prys van basies goedere. 'n Jaar later, in Junie 1990, is 30 mense luidens berigte in [[Lusaka]] gedood tydens onluste oor 'n 100%-toename in die prys van mieliemeel. 'n Aandklokreël is ingestel en die universiteit in [[Lusaka]] gesluit tot Augustus daardie jaar omdat die regering studente daarvan verdink het dat hulle 'n leidende rol in die onluste gespeel het.
 
Line 30 ⟶ 68:
Aanhangers van Kaunda, onder meer sy seun, was in 1993 betrokke by 'n mislukte staatsgreep. Kaunda is verbied om in 1996 aan die presidentsverkiesing deel te neem, omdat die nuwe Grondwet enigeen verbied om meer as twee termyne te dien.
 
== Vererings en aansien ==
Kaunda het eredoktorsgrade van onder andere die universiteite van Dublin, Windsor (Kanada), Kanada, York, Chili en Sussex gekry asook verskeie eretoekennings van sy eie land. Hy geniet tydens die vroeë jare van sy presidentskap wêreldwye aansien danksy sy gematigde beleid en nie-rassige benadering.
 
== Pennevrug ==
Van Kaunda het onder meer die volgende publikasies verskyn:
* ''Black Government'', 1961.
* ''Zambia shall be free'', 1962.
* ''A Humanist in Africa'', 1966 (saam met Colin Morris).
* ''Humanism in Zambia and its Implementation'', 1967.
 
== Bronne ==
* ''Africa South of the Sahara'', Europa Publications Limited, London, 1975.
* ''Africa South of the Sahara'', Europa Publications Limited, London, 1991.
 
{{DEFAULTSORT:Kaunda, Kenneth}}