|
== Verbindings ==
[[Lêer:LightningVolt Iron Ore Pellets.jpg|thumb|right|250px|Hierdie hoop [[ystererts]]-korrels sal gebruik word vir die produksie van [[staal]].]]
Algemene oksidasietoestande van yster sluit in:
== Biologiese rol ==
Yster is noodsaaklik vir alle [[organisme]]s buiten 'n paar [[bakterium|bakterieë]]. Dit word meestal stabiel binne [[metalloproteïen]]emetalloproteïene gevind, want andersins veroorsaak dit in die vrye vorm dat [[vrye radikaal|vrye radikale]] gevorm word wat giftig is vir selle. Baie diere sluit yster in by die [[heme]]kompleksheemkompleks, 'n noodsaaklike komponent van [[sitochroom]], wat die proteïene is wat by die [[redoks]]-reaksies betrokke is (wat onder andere [[respirasie]] insluit), asook in die suurstofdraende proteïene [[hemoglobien]] en [[mioglobien]]. Anorganiese yster wat betrokke is by redoks-reaksies word ook gevind in die [[yster-swael tros]]se van baie [[ensiem]]e, soos bv. [[nitrogenase]] (betrokke by [[ammoniak]]sintese vanuit [[stikstof]] en [[waterstof]]) en [[hidrogenase]]. 'n Klas [[nie-heme ysterproteïene]] is verantwoordelik vir 'n wye reeks funksies in verskeie lewensvorme, soos die [[ensiem]]e [[metaan monooksigenase]]mono-oksigenase (oksideer [[metaan]] na [[metanol]]), [[ribonukleotied reduktase]] (reduseer [[ribose]] na [[deoksiribose]]; [[DNA herhaling|DNA biosintese]]), [[hemeritrien]]ehemeritriene (vervoer en bind [[suurstof]] in [[mariene biologie|ongewerwelde seediere]]) en [[per-suur fosfaatase]] ([[hidrolis]] van [[esters|fosfaatesters]]). Wanneer die liggaam 'n bakteriese [[infeksie]] bestry, stoor dit yster in die vervoerproteïen [[transferrintransferien]] om die bakterieë die gebruik daarvan te ontsê.
Ysterverspreiding word goed beheer in [[soogdier]]e. Die yster wat vanuit die [[duodenum]] geabsorbeer word, word aan transferrin gebind en deur die [[bloed]] vervoer na die verskillende [[sel]]leselle. Daar word dit deur 'n tot-nog-toe-onbekende meganisme by die teikenproteïene opgeneem [http://www.plosbiology.org/plosonline/?request=get-document&doi=10.1371%2Fjournal.pbio.0000079].
Goeie voedselbronne van yster sluit [[vleis]], [[vis]], [[pluimvee]], [[lensies]], [[boontjie]]s, blaar[[blaargroentegroente]], [[tofu]], [[ertjiesertjie]]s en [[aarbeieaarbei]]e in.
[[Voedselaanvulling]]sVoedselaanvullings voorsien dikwels yster in die vorm van [[Ysterfumaraat|Yster (II) fumaraatysterfumaraat]]. Die aanbevole daaglikse inname wissel aansienlik en hang af van ouderdom, geslag en die voedingsbron waarin die yster voorkom ([[heme]]-gebaseerdeheemgebaseerde yster het 'n hoër [[bio-beskikbaarheid]]) [http://www.iom.edu/Object.File/Master/7/294/0.pdf].
== Isotope ==
Yster wat natuurlik voorkom bestaan uit vier [[isotoop|isotope]]: 5.845% uit radio-aktiewe <sup>54</sup>Fe (halfleeftyd: 3.1 x 10<sup>22</sup> jaar), 91,754% uit stabiele <sup>56</sup>Fe, 2,119% uit stabiele <sup>57</sup>Fe en 0,282% uit stabiele <sup>58</sup>Fe. <sup>60</sup>Fe is 'n uitgestorwe [[radionuklied]] wat 'n baie lang [[halfleeftyd]] gehad het (1,5 miljoen jaar). Die isotoop <sup>56</sup>Fe is van besondere belang vir kernwetenskaplikes aangesien dit die mees stabiele kern moontlik is. Dit is nie moontlik om fissie of fusie reaksies op <sup>56</sup>Fe uit te voer en steeds energie vry te stel nie. Dit is vir geen ander element waar nie.
Daar is in sekere meteoriete 'n korrelasie gevind tussen die <sup>60</sup>[[Nikkel|Ni]], die [[dogterproduk]] van <sup>60</sup>Fe en die verspreiding van stabiele yster isotope wat bewys is daarvan dat <sup>60</sup>Fe bestaan het met die vorming van die sonnestelsel. Die energie wat vrygestel is deur die verval van <sup>60</sup>Fe saam met die energie wat deur die radionuklied <sup>26</sup>[[Aluminium|Al]] vrygestel is het waarskynlik bygedra tot die hersmelting en [[planetêre differensiasie|differensiasie]] van [[asteroïed]]e na hul vorming rondom 4.6 biljoen jaar gelede. Die hoë voorkoms van <sup>60</sup>[[Nikkel|Ni]] teenwoordig in [[buiteruim]]sebuiteruimse materiaal verskaf ook meer insig in die ontstaan van die [[sonnestelsel]] en sy vroeë geskiedenis. Van die stabiele isotope het slegs <sup>57</sup>Fe 'n [[spin (fisika)|kernspin]] (−1/2). Om hierdie rede vind <sup>57</sup>Fe toepassings as 'n spin-isotoop in [[chemie]] en [[biochemie]].
== Voorsorgmaatreëls ==
Oormatige innamme van yster is toksies, aangesien die oormaat yster met [[peroksied]]eperoksiede in die liggaam reageer wat [[vrye radikaal|vrye radikale]] laat ontstaan. Die liggaam se eie [[anti-oksidant]] meganismes beheer hierdie proses as Ysteryster in normale vlakke voorkom. In oormaat word onbeheerbare hoeveelhede vrye radikale gevorm.
Die noodlottige dosis yster by 'n tweejarige is ongeveer drie gram yster. Een gram kan ernstige vergiftiging tot gevolg hê. Daar is gevalle aangemeld van kinders wat vergiftig is deur tussen 10-50 tablette [[ystersulfaat]] oor 'n tydperk van 'n paar uur in te neem. Oormatige verbruikinname van yster is die enkele grootste enkele oorsaak van sterftes by kinders wat per abuis farmaseutiese middels inneem. Die [["Dietary Reference Intake|DRI]]" lys die Hoogste Draagbare Inname vlak (HV) vir volwassenes as 45 [[milligram|mg]]/dag. Vir kinders onder veertien jaar oud is die HV 40 mg/dag.
As yster-innameysterinname oormatig is, kan 'n aantal [[ysteroormaat afwyking]]s-afwykings voorkom. Om hierdie rede moet mense nie yster aanvullingsysteraanvullings neem tensy hulle aan 'n [[ystertekort]] ly en alvorens hulle 'n dokter geraadpleeg het nie.
{{Mediese vrywaringsnota}}
== Verwysings ==
*[http://en.wikipedia.org/wiki/Iron Engelstalige wikipedia artikel oor Ysteryster]
*[http://periodic.lanl.gov/elements/26.html Los Alamos National Laboratory – Artikel oor Ysteryster]
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Iron|Yster}}
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Fe/index.html WebElements.com – Artikel oor Ysteryster]
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele026.html It's Elemental – Artikel oor Ysteryster]
* [http://www.iscor.com/ MittalArcellorMittal se Suid-Afrikaanse stekwebblad]
{{wikt|yster}}
| 