Lawa: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
kNo edit summary |
Uitgebrei |
||
Lyn 1:
[[Lêer:Pahoeoe fountain edit2.jpg|thumb|
'''Lawa''' verwys na beide die gesmelte rots wat deur [[vulkaan|vulkane]] uitgespuug word tydens ’n uitbarsting en die rots wat ontstaan nadat die lawa afgekoel en verhard het. Die gesmelte rots word binne [[planeet|planete]], ook die [[aarde]], en sommige [[natuurlike satelliet|mane]] aangetref. Die hittebron wat die rots binne die aarde laat smelt, word [[geotermiese energie]] genoem.
Line 7 ⟶ 6:
|title=ScienceDirect – Journal of Volcanology and Geothermal Research : Transient phenomena in vesicular lava flows based on laboratory experiments with analogue materials|publisher=www.sciencedirect.com|accessdate=19 Junie 2008|last=H. Pinkerton|first=N. Bagdassarov }}</ref><ref>{{cite web|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=5970696|title=Rheological properties of basaltic lavas at sub-liquidus temperatures: laboratory and field measurements on lavas from Mount Etna|publisher=cat.inist.fr|accessdate=19 Junie 2008}}</ref>
’n '''Lawavloei''' is ’n bewegende
Ontploffende vulkaanuitbarstings skep ’n mengsel van as en ander fragmente en word '''tepid''' genoem eerder as lawavloei.
==Eienskappe en samestelling==
[[Lêer:Reunion 2004 1.jpg|thumb|200px|Dié lawastroom op [[Réunion]] vloei langsamerhand na die see.]]
[[Lêer:PahoehoeLava.jpg|thumb|200px|Gladde lawa vloei oor ’n pad in Hawaii.]]
In die algemeen bepaal die samestelling van die lawa, eerder as die temperatuur van die uitbarsting, sy eienskappe.
===Temperatuur en vloeitraagheid===
Wanneer lawa die aarde se oppervlak bereik, het dit normaalweg ’n temperatuur van tussen 700 1 200 °C. Die vloeitraagheid van lawa is 100 000 keer so groot as dié van water. Dit bepaal hoe die lawa vloei.
Lawa met ’n hoë vloeitraagheid of viskositeit is baie stroperig – dit sal stadig vloei, klonte vorm en ditself blokkeer. Gasse word maklik opgesluit in die semi-vloeibare gesteente en vorm blasies. Dié soort lawa ontstaan dikwels uit ’n ontploffende uitbarsting of onder die [[grondwatervlak]], en word verbind met [[tufsteen]] en [[piroklastiese uitbarsting|piroklastiese strome]]. As die lawa min gas bevat en onder hoë temperatuur uitbars, kan dit ’n lawastroom vorm.
Lawa met ’n lae vloeitraagheid is relatief vloeibaar. Dit vorm poele, kanale en riviere van gesmelte steen. Gasse kan maklik opstyg en ontsnap. Piroklastiese uitbarstings met dié soort lawa kom selde voor; meestal verloop die uitbarstings rustig. Die lawa vorm geen steil [[keëlvulkaan|keëlvulkane]] nie omdat dit ver kan vloei voordat dit stol. Daar is drie soorte lawastrome met lae vloeitraagheid: skerp, ('a'ā), gladde (pāhoehoe) en kussinglawa.
===Chemiese samestelling===
Die chemiese samestelling van lawa het ’n groot invloed op ander eienskappe, soos die stollingstemperatuur, vloeitraagheid en die manier waarop dit na die oppervlak kom. [[Stollingsgesteente]]s kan ingedeel word volgens [[pH|suurheidsgraad]], van felsies (suur) tot mafies (alkalies). Naas ondergenoemde [[mineraal|minerale]] kan lawa ook ander minerale en brokke gesteentes bevat, waaronder vaste [[kristal]]le en [[xenoliet]]e.
* '''Felsofiriese of silikaryke lawa''' soos [[rioliet]] en [[daciet]] is suur en stroperig. Dit word veral veroorsaak deur die hoë gehalte aan [[silika]], [[aluminium]], [[kalium]] en [[natrium]]. Hierdeur ontstaan ’n [[polimerisasie|gepolimeriseerde]] vloeistof, ryk aan [[veldspaat]] en [[kwarts]], wat ’n veel hoër vloeitraagheid as ander lawatipes het. Felsofiriese lawa het ’n smeltpunt van tussen 650 en 750 °C, maar in die praktyk kan die temperatuur met die uitbarsting ook hoër wees.
* '''Intermediêre of andesitiese lawa''' het ’n min of meer neutrale [[pH]]. Dit bevat minder aluminium en silika as felsofiriese lawa en meestal meer [[magnesium]] en [[yster]], wat die uiteindelike gesteente donkerder maak. Die smelttemperatuur van dié soort lawa is sowat 750 tot 950 °C en dit is minder stroperig as felsofiriese lawa – die hoë temperatuur vernietig die polimerisasiekettings, wat veroorsaak dat die lawa meer soos ’n vloeistof optree.
* '''Mafiese of basaltiese lawa''' is [[pH|alkalies]] en het ’n chemiese samestelling naby dié van [[basalt]]. Uitbarstings van dié soort lawa vind meestal plaas by temperature bo 950 °C. Net soos intermediêre lawa is basaltiese lawa ryk aan yster en magnesium, maar arm aan aluminium en silika. Die vloeitraagheid is dus relatief laag, maar nog steeds duisende kere so hoog as dié van water. ’n Gevolg van die groot vloeibaarheid is dat die dun lawastrome wyd versprei en dat [[skildvulkaan|skildvulkane]] ontstaan.
* '''Ultramafiese lawa''' soos [[komatiïet]] en lawa met ’n hoë persentasie magnesium soos [[boniniet]] is in alle opsigte ekstreem. Daar word aanvaar dat komatiïete by 1 600 °C sal uitbars. By dié temperatuur is daar geen polimerisasie meer tussen die minerale bestanddele nie; die lawa is dus uiters vloeibaar en die vloeitraagheid kan vergelyk word met dié van water. Daar is bitter min ultramafiese lawa bekend wat ná die [[Proterosoïkum]] ontstaan het. Deur die afkoeling van die [[aardmantel|mantel]] is dit nie meer in staat om ultramafiese lawa te produseer nie.
==Verwysings==
| |||