Lawa: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Uitgebrei |
Uitgebrei |
||
Lyn 31:
* '''Ultramafiese lawa''' soos [[komatiïet]] en lawa met ’n hoë persentasie magnesium soos [[boniniet]] is in alle opsigte ekstreem. Daar word aanvaar dat komatiïete by 1 600 °C sal uitbars. By dié temperatuur is daar geen polimerisasie meer tussen die minerale bestanddele nie; die lawa is dus uiters vloeibaar en die vloeitraagheid kan vergelyk word met dié van water. Daar is bitter min ultramafiese lawa bekend wat ná die [[Proterosoïkum]] ontstaan het. Deur die afkoeling van die [[aardmantel|mantel]] is dit nie meer in staat om ultramafiese lawa te produseer nie.
==Verskyningsvorms==
[[Lêer:Vent Mountain at Aniakchak.jpg|thumb|200px|’n Vulkaniese keël in die kaldera van Berg Aniakchak in [[Alaska]].]]
[[Lêer:Novarupta.jpg|thumb|200px|Die Novarupta-lawakoepel in die Nasionale Park Katmai in Alaska.]]
[[Lêer:Nur05018.jpg|thumb|200px|Gestolde kussinglawa in Hawaii.]]
[[Lêer:Lava Lake Kupaianaha.jpg|thumb|200px|’n Lawameer bo-op die Kupaianaha-skag van die Kilauea-vulkaan in Hawaii.]]
;Vulkane
’n [[Vulkaan]] is ’n [[geologie]]se struktuur, dikwels in die vorm van ’n berg. Dit bestaan grootliks uit gestolde lawa. Lae skildvulkane met hul breë basis word gevorm deur mafiese basaltlawa met ’n lae vloeitraagheid. Steil stratovulkane word ook saamgestelde vulkane genoem. Hulle word gevorm uit stroperige lawa (meestal andesiet en rioliet) en as. Hierdie suur lawa kan net ’n kort afstand van die bron af wegvloei, want dit stol vinnig. Die resultaat is die keëlvormige struktuur van ’n vulkaan. Die boonste deel van ’n vulkaan kan instort of tydens ’n uitbarsting weggeblaas word. Daardeur ontstaan ’n [[kaldera]], of groot krater, waarin dikwels vulkaniese keëls en lawakoepels ontstaan. Soms ontstaan daar ná ’n tyd ’n heel nuwe vulkaan in die kaldera, soos in die geval van [[Vesuvius]].
;Vulkaniese keël
Dit is klein, eenvoudige verskynsels met ’n sentrale krater wat gevorm word wanneer vulkaniese materiaal ophoop rondom ’n vulkaanskag. In lawafonteine koel die vloeibare gesteente af, die gedeeltelik gestolde materiaal val terug en vorm ’n hoop rondom die skag. Omdat ’n deel van die lawa nog vloeibaar is, plak die materiaal aan mekaar. Dit gebeur egter nie by ander soorte vulkaniese keëls nie.
;Lawakoepel
Afkoelende, stroperige lawa hoop dikwels op in ’n vulkaanskag. Dié verstoppings en die aanwesigheid van gasse in die lawa laat die druk in die skag opbou. Uiteindelik vind ’n uitbarsting plaas waar groot wolke van vulkaniese as en gas ontstaan, ook bekend as piroklastiese strome. Die meeste ontploffende uitbarstings word gevolg deur ’n rustiger periode waarin lawa uitgestoot word. As die lawa ryk aan silika is, ontstaan ’n stadig groeiende lawakoepel, ’n groot kussingvormige struktuur vol barste en splete. Die bokant en rande van ’n lawakoepel is meestal bedek met brokstukke en as.
;Lawastroom
Vloeibare lawa kan in die vorm van strome beweeg en snelhede van tot 75 km/h bereik. Dié snelheid neem af namate die lawa afkoel. Snelhede van ’n paar meter per uur is nie ongewoon nie. Lawastrome is nie net weens die hoë temperatuur gevaarlik nie, maar ook weens gasse wat kan ontsnap, soos [[koolstofdioksied]], [[waterstofsulfied]], [[soutsuur]]gas en [[swaeldioksied]].
;Lawatonnel
Lawatonnels ontstaan wanneer die oppervlak van ’n stroom relatief vloeibare lawa afkoel en ’n kors vorm. Hierdie kors is ’n goeie isolator sodat die onderliggende lawa kan bly vloei. Ná ’n tyd ontstaan ’n soort pyplyn waardeur die gesmelte gesteente kilometers ver kan vloei sonder om veel af te koel.
;Kussinglawa
Kussinglawa ontstaan wanneer lawa uit ’n vulkaanskag onderwater vloei of as die lawa die see bereik. Die stroperige lawa vorm ’n kors wanneer dit met die water kontak maak en barste ontstaan daarin. Uit dié barste sypel nog lawa en vorm "kussings". Kussinglawa is baie algemeen omdat ’n groot deel van die aardoppervlak met water bedek is. Baie vulkane is ook by of onder water geleë.
;Laminêre lawastroom
’n Laminêre lawastroom word gekenmerk deur die feit dat die lawa in lae vloei sonder dat die lae meng omdat daar nie druk loodreg met die rigting van vloei is nie.
;Lawameer
In seldsame gevalle word ’n vulkaniese keël met lawa gevul sonder om weer uit te bars. Die opeenhoping van vloeibare gesteente in ’n kaldera word ’n lawameer genoem. Sulke mere bestaan gewoonlik nie vir lank nie omdat die lawa weer afgevoer word na die [[magmakamer]] nadat die druk afgeneem het (meestal deurdat gasse deur die kaldera ontsnap) of dit word uitgestoot deur ’n uitbarsting.
;Lawafontein
’n Lawafontein is die min of meer reëlmatige vloei van lawa uit ’n krater of lawameer Hulle kan soms hoog bo die aardoppervlak uitspuit.
==Verwysings==
Line 39 ⟶ 71:
*[http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/Lava/lavaflow.html USGS: gevare wat met lawavloei gepaardgaan]
{{CommonsKategorie-inlyn|Lava}}
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [http://
[[Kategorie:Vulkanologie]]
| |||