Byeboerdery: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
→‎Rokers: Skakel
Daai rooi skakels brand my oë!
Lyn 1:
[[Lêer:27-alimenti, miele, Taccuino Sanitatis, Casanatense 4182..jpg|thumb|200px|Byeboerdery, [[Tacuinum Sanitatis|tacuinum sanitatis]] casanatensis (14de eeu)]]
[[Lêer:Cueva arana.svg|200px|right|thumb|Heuningsoeker geskets op 'n 15&nbsp;000 jaar oue [[grotskildery]] naby [[Valencia, Spanje]]<ref>{{cite web| last =Traynor | first =Kirsten | title =Ancient Cave Painting Man of Bicorp | publisher =MD Bee | url =http://www.mdbee.com/articles/cavepainting.html
| format =Web article | accessdate =2008-03-12 }}</ref>.]]
 
'''Byeboerdery''' (of '''byeteelt''') is mense se doelbewuste onderhouding van [[heuningby]]-kolonies, wat oorwegend in [[korf|korwe]] plaasvind. 'n '''[[Byeboer]]''' (of byekundige) mag bye aanhou om [[heuning]] en [[byewas]] te versamel, of vir die doel om landbou-oeste te [[bestuif]], of om bye te kweek vir verkoop aan ander byeboere. Bye word aangehou in 'n [[byehuis]] of in 'n byekamp.
 
== Geskiedenis van byeboerdery ==
=== Oorsprong ===
Wêreldwyd is daar meer as 20&nbsp;000 wilde byspesies, insluitende baie wat enkellopend is of wat hulle kleintjies grootmaak in tonnels en klein kolonies, soos die [[messelby]] of die [[hommelby]]. In [[Suid-Afrika]] is daar ander interessante byesoorte wat klein, primitiewe kolonies vorm, soos die angellose klein mopanie- en mokkabye. Ander bye is alleenlopers soos die houtkapperbye, wat hul neste in hout bou. Byeboerdery, of byeteelt, is gemoeid met die praktiese bestuur van die sosiale byspesies wat woon in kolonies so groot soos 100&nbsp;000 individue. Die spesies wat orals bestuur word in [[Europa]] en die [[VSA]] deur byeboere is die [[Westerse heuningby]] (''Apis mellifera''), wat verskillende subspesies of streeksvariasies het, soos die [[Italiaanse by]] (''Apis mellifera ligustica''), [[Europese swartby]] (''Apis mellifera mellifera'') of die [[Carniolaanse heuningby]] (''Apis mellifera carnica''). In die trope word ander sosiale byspesies bestuur vir heuningproduksie, insluitende ''[[Apis cerana]]''.
 
Al die ''Apis mellifera''-subspesies kan moontlik uitteel en hibridiseer. Baie byteeltmaatskappye strewe om selektief te broei en kruisteelvariante vir gekose kwaliteite te lewer, soos pes- en parasietweerstand, goeie heuningproduksie, swermbeheer, vrugbare voortplanters en kalm geaardheid. Sommige van hierdie basters word bemark onder spesifieke handelsname, soos die '[["Buckfast Bee]]'" of '"Midnite Bee'". Die voordele van die aanvanklike F1-basters wat deur kruisteelt gelewer word sluit in: baster-sterkte, verhoogde heuningproduksie en groter siekteweerstand. Die nadeel is dat in latere generasies hierdie voordele kan vervaag. Verder is basters geneig om baie beskermend te wees, indien nie suiwer aggressief nie.
 
Om hierdie redes probeer ander byetelers om die oorspronklike inheemse spesies te benut soos die British Black, die French Black of die Danish Black-by, tot voordeel van [[biodiversiteit]]sbewaringbiodiversiteitsbewaring en die produksie van kalm bye. Die '"inheemse by'"-beweging is opmerklik in die [[VK]] (British Isles Bee Breeding Association; BIBBA), in [[Ierland]] (Galtee Bee Breeding Group) en in [[Denemarke]].
 
=== Die oes van wilde heuning ===
Die berowing van wilde byekolonies is een van die oudste menslike aktiwiteite en word nog steeds beoefen deur inboorlingstamme in dele van [[Afrika]], [[Asië]], [[Australië]] en [[Suid-Amerika]]. Van die vroegste bewys van heuningversameling van wilde kolonies word gevind in [[grotskildery]]e, wat gedateer is na omstreeks [[10de eeu v.C.|13&nbsp;000 v.C.]]. Die roof van wildeby-heuning word normaalweg gedoen deur die paaiingkalmering van bye met rook en die oopbreek van bome en rotse waar die bye is, met die gevolg dat die kolonie vernietig word.
 
=== Makmaak van wilde bye ===
[[Lêer:Making-skep-beehive.jpg|thumb|Vlegters in Engeland maak tradisionele strooikorwe.]]
Eens op 'n tyd het mense bye begin makmaak in kunsmatige [[byekorf|byekorwe]], naamlik hol boomstompe, houtkiste, kleivate en strooikorwe. Die makmaak van bye was goed ontwikkeld in [[Egipte]] en geseëlde heuningpotte is gevind in die grafskatte van Farao's soos [[Tutankhamun]]. Byeboerdery is ook beskryf deur die Romeinse skrywers [[Virgilius]], [[Gaius Julius Hyginus]], [[Marcus Terentius Varro|Varro]] en [[Columella]]. Aspekte van die by-woonwyse en byeboerdery is diepgaande bespreek deur [[Aristoteles]].
 
[[Argeoloog]]Die argeoloog [[Amihai Mazar]] van die Hebreeuse Universiteit in [[Jerusalem]] sê dat vondse in die ruïnes van die stad [[Rehov]] (met 2&nbsp;000 inwoners op sy tyd, Israelies en Kanaaniete) 30 heel korwe bevat het, en na die [[9de eeu v.C.|900 v.C.]] gedateer kan word, wat bewys dat 'n gevorderde [[heuning]][[bedryf]] in die [[Heilige Land]] bestaan het in die tyd van die Bybel, 3&nbsp;000 jaar gelede. Die [[byekorf|byekorwe]], gemaak van [[strooi]] en ongebakte [[klei]] is gevind in ordelike rye, drie stapels hoog, in 'n kamer wat tot 100 korwe kon bevat. Ezra Marcus, 'n kenner van [[Haifa-universiteit]] sê die vondse lewer 'n blik op [[antieke]] byeboerdery soos dit bekend is uit geskrifte en antieke kuns van die Nabye Ooste. Tekens van godsdienstige praktyke was opmerklik, weens 'n [[altaar]] versier met vrugbaarheidbeeldjies wat langs die byekorwe gevind is.<ref>[http://www.livescience.com/animals/070904_ap_ancient_beehive.htmlLivescience.com, Archaeologists discover ancient beehives]</ref>
 
Die bepalende boek oor die geskiedenis van byeboerdery is 'The World History of Beekeeping and Honey Hunting' deur [[Eva Crane]].<ref>''The World History of Beekeeping and Honey Hunting'' deur [[Eva Crane]]. (Routledge 1999) # ISBN 0-415-92467-7 # ISBN 978-0-415-92467-2, 720bls.</ref>
 
=== Die wetenskaplike studie van heuningbye ===
Vir baie duisende jare van menslike byeboerdery was die mens se verstandhouding van die [[biologie]] en [[ekologie]] van bye baie beperk en besaai met [[bygeloof]] en volksoorleweringe. Antieke waarnemers het gedink dat die [[bykoningin]] eintlik 'n mannetjie was, die sogenaamde 'bykoning', en hulle het glad nie verstaan hoe bye vermenigvuldig nie. Dit was nie tot die [[18de eeu]] dat Europese natuurwetenskaplikes die wetenskaplike studie van bykolonies onderneem het en die komplekse en versteekte wêreld van byebiologie begin verstaan het nie. Prominent onder hierdie wetenskaplike pioniers was [[Swammerdam]] (1637 - 1680), [[René Antoine Ferchault de Réaumur]] (1683 - 1757), [[Charles Bonnet]] (1720-1793) en spesifiek die blinde Switserse wetenskaplike [[Francois Huber]] (1750-1831). Swammerdam en ReaumurRéaumur was van die eerste om 'n mikroskoop en disseksie te gebruik om die interne biologie van die heuningby te verstaan. Reaumur was van die eerste om 'n glaskantige waarnemingskorf te bou om die aktiwiteite binne-in die korf beter waar te neem. Hy het opgelet dat die koningin haar eiers in oop selle lê, maar het geen idee gehad hoe die koningin bevrug was nie; niemand het al ooit die paring van die koningin en die hommelby waargeneem nie, met baie teorieë dat die koningin 'self bevrug' terwyl ander geglo het dat die hommelbye 'n damp of 'miasma' afgee wat die koningin bevrug sonder direkte fisiese kontak. Huber was die eerste om deur waarneming en eksperimentering te bewys dat die koningin fisies bevrug word deur hommelbye buite die korf, gewoonlik ver weg.
 
Huber het verbeterde glaskorwe (volgens ReaumurRéaumur se ontwerp) gebou en ook deursnitkorwe, wat kankon oopmaak soos die bladsye van 'n boek, om die indiwiduele waskoeke te inspekteer; dit het die direkte waarneming van aktiwiteite binne-in die korf grootliks verbeter. Alhoewel hy blind word voor hy twintig was, werk 'n sekretaris, Francois Burnens, vir hom en maak daaglikse waarnemings, voer noukeurige eksperimente uit, en hou akkurate notas oor 'n periode van twintig jaar. Huber bevestig dat 'n korf bestaan uit een koningin wat die moeder van al die vroulike werkers en manlike hommelbye is. Hy was die eerste wat bevestig het dat paring met die hommelbye buite die korf afspeel, en dat die koningin bevrug word deur talle suksesvolle parings met manlike hommelbye, hoog in die lug en ver van die korf. Saam het hy en Burnens bye onder die [[mikroskoop]] gedissekteer en was hulle van die eerstes om die [[eierstok]] en [[saadsak]] (spermatheca) van die koningin asook die [[penis]] van die manlike hommelby te beskryf. Huber word algemeen beskou as 'die vader van moderne bywetenskap' en sy 'Nouvelles Observations sur Les Abeilles' ("Nuwe Waarnemings oor Bye") 1792<ref>[http://books.google.com/books?id=cQwAAAAAQAAJ&printsec=titlepage&dq=Nouvelles+Observations+sur+Les+Abeilles#PPP5,M1 'Nouvelles Observations sur Les Abeilles'], beskikbaar by Google Books.</ref> maak al die basiese wetenskaplike waarhede van die biologie en ekologie van die heuningby bekend.
 
=== Ontdekking van die beweegbare koek-korf ===
Vroeë metodes van heuningversameling het die vernietiging van die hele kolonie behels tydens oesting. Daar is kru in die wilde korf ingebreek met rook om die bye te bedwelm en die [[heuningkoek]]eheuningkoeke is uitgeskeur saam met die eiers, larwes en heuning wat hulle bevat. Die vloeibare heuning van die vernietigendevernietigde broeines was ruweg gesif deur 'n sif of mandjie. Dit was vernielsugtig en onhigiënies, maar dit het nie vir die [[jagter-versamelaar]] gemeenskappe saak gemaaksaakgemaak nie, aangesien die heuning normaalweg dadelik gebruik was en daar altyd nog wilde kolonies vir uitbuiting was. Vir gevestigde gemeenskappe het die vernietiging van 'n bykolonie egter die vernietiging van 'n waardevolle bate beteken; dié nadeel het bestaan tot die [[19de eeu]], wat byeboerdery beide oneffektief en 'n soort van ruk en sluk besigheid gemaak het. Daar kon geen aaneenlopende produksie en geen selektiewe broeiery wees nie, aangesien elke bykolonie vernietig was tydens die oes, tesame met die ou koningin. Gedurende die middeleeue was [[abdye]] en [[klooster]]s die middelpunt van byeboerdery aangesien byewas hoogs gesog was vir kerse, en gegiste heuning gebruik is om alkoholiese [[heuningbier]] te maak in streke van [[Europa]] waar wingerde nie wou groei nie.
 
[[Lêer:Lorenzo Langstroth.jpg|right|200px|thumb|[[Lorenzo Langstroth]] (1810-1895)]]
Die 19de eeu sien 'n omwenteling in byeboerdery-praktyk met die ontdekking en vervolmaking van die 'beweegbare koek-korf' deur [[Lorenzo Langstroth|Lorenzo Lorraine Langstroth]], 'n [[Italië|Italiaanse]] immigrant na die Verenigde State. Langstroth was die eerste persoon om prakties gebruik te maak van Huber's se vroeë ontdekking dat daar 'n sekere ruimtelik afstand tussen waskoeke bestaan (later genoem die "byspasie"), wat bye nie met was sal blok nie, maar sal hou as 'n oop spasie. Na bepaling van die "byspasie" (tussen 5 en 8mm), het Langstroth 'n reeks houtrame ontwerp binne 'n reghoekige korfkis, versigtig die korrekte byspasie tussen opeenvolgende rame behou, en gevind dat bye ewewydige heuningkoeke in die kas bou sonder om die koeke aan mekaar of die kas se kant te las. Dit stel die byeboer in staat om die rame uit te haal vir inspeksie, sonder om die bye of koek te beskadig en die eiers, die larwes en papies binne-in die sel beskerm. Ook kan die heuningkoeke vol heuning versigtig verwyder word en die heuning uitgespin word sonder om die koek te vernietig. Die leë heuningkoeke kan dan heel terug gegee word aan die bye vir hervulling.
Langstroth se klassieke boek, ''The Hive and Honey-bee'' (gepubliseer [[1853]]), beskryf sy ontdekking van die "byspasie" en die ontwikkeling van die beweegbare koek-korf patent.
 
Lyn 39:
 
=== Ontwikkeling van korfontwerpe ===
Langstroth se ontwerp van beweegbare koek-korwekoekkorwe was deur byeboere en ontdekkers aan beide kante van die [[Atlantiese Oseaan]] aangegryp en 'n wye verskeidenheid beweegbare korwe was ontwerp en vervolmaak in [[Engeland]], [[Frankryk]], [[Duitsland]] en die [[Verenigde State]]. Klassieke ontwerpe het in elke land ontwikkel: Dadant- en Langstroth-korwe is steeds oorheersend in die VSA; in Frankryk het die [[Georges de Layens|De-Layens]] 'deur-korf' populêr geword en in die VK het die ''British National''-korf so laat as die 1930's die standaard geword, terwyl die kleiner Smith-korf steeds in Skotland gewild bly. In die Skandinawiese lande en in Rusland het die gebruik van tradisionele 'deur-korwe' voortgeduur tot laat in die 20ste eeu, en word hulle steeds aangehou in sekere gebiede. Die Langstroth- en Dadant-ontwerpe bly egter alomteenwoordig in die VSA en ook in dele van Europa, alhoewel [[Swede]], [[Denemarke]], Duitsland, Frankryk en [[Italië]] almal hulle eie nasionale korfontwerpe het. Streeksvariëteite van korwe ontwikkel om die klimaat, blomproduksie en die reproduktiewe kenmerke van die verskeie subspesies van die plaaslike heuningby in elke bio-streek in ag te neem.
 
Die verskille in korfafmetings is onbeduidend in vergelyking met die gemene faktore in al hierdie korwe: hulle is almal vierkantig of reghoekig; hulle almal gebruik beweegbare houtrame; hulle almal bestaan uit 'n vloer, broei-kasbroeikas, heuningkas, kroon-bordkroonbord en dak. Korwe was tradisioneel gebou van [[seder]]-, denne- of [[sipres]]houtsipreshout, maar in die laaste jare word korwe ook van inspuitinginspuit-gevormde [[polistireen]] gemaak. Polistireen is 'n petrochemiese produk en as sulks nie geskik vir gebruik in 'n kosproduksie-eenheid (byekorf) nie. Ekologies degradeer dit baie stadig en laat giftige stowwe af wanneer dit verband word. Benseen, wat gebruik word tydens die produksie van polistireen, is 'n kankerverwekstof.
 
Korwe gebruik ook koninginskerms tussen die broeikas en heuningkaste om te verhoed dat die koningin eiers lê langsaan dié wat heuning bevat vir verbruik. Ook, metMet die begin van [[20ste eeu]]se mietpeste, word korfvloere ook gereeld (vir die hele of deel van die jaar) vervang met sifdraad en 'n verwyderbare skinkbord.
 
=== Pioniers van praktiese en kommersiële byeboerdery ===
Die [[19de eeu]] produseer 'n ontploffing van innoveerders en uitvinders wat die ontwerp en produksie van byekorwe, bestuurstelsels en boerdery met verbetering deur [[selektiewe broeiery]], [[heuning uitspinners]] en bemarking vervolmaak. Prominent onder hierdie innoveerders was:
 
[[L. L. Langstroth]], geëer as die "vader van Amerikaanse Byeteeltbyeteelt": geen ander enkeling het 'n groter invloed gehad op moderne byeboerderypraktyk as Lorenzo Lorraine Langstroth nie. Sy klassieke boek, "The Hive and Honey-bee", is in 1853 gepubliseer.
 
[[Moses Quinby]], gereeld verwys na as "die vader van kommersiële byeboerdery in die Verenigde State" en skrywer van "Mysteries of Bee-Keeping Explained" (1853).
 
[[Amos Root]], die skrywer van die "ABC of Bee Culture" wordwat tot op hede aaneenlopend hersien word en is nog steeds in druk is. Root was 'n voorbok met die vervaardiging van korwe en die verspreiding van byverpakkings in die Verenigde State.
 
[[A.J. Cook]], "The Bee-Keepers' Guide; or Manual of the Apiary" (1876).
 
[[Dr. C.C. Miller]] was een van die eerste besigheidsmanne wat waarlik 'n bestaan gemaak het van byeteelt. Teen 1878 het hy byeboerdery sy enigste besigheid gemaak. Sy boek, "Fifty Years Among the Bees," bly 'n klassieke werk en sy invloed op bybestuur bestaan vandag nog.
 
Majoor Francesco De Hruschka, 'n Italiaanse militêre offisier, het 'n kardinale ontdekking gemaak wat die katalisator was vir die kommersiële heuningbedryf. In 1865 ontdek hy 'n eenvoudige masjien om heuningkoek uit te spin deur middel van middelpuntvlietende krag. Sy oorspronklik idee was eenvoudig om die koek met 'n metaalraam te ondersteun en dan binne 'n houer te spin wat die heuning versamel wat deur middelpuntvlietende krag uitgegooi word. Dit het beteken dat heuningkoeke ongeskonde maar leeg in die korf teruggeplaas kon word. Die bye sou baie aan werk, tyd en materiale bespaar. (Of dit werklik die geval is, word egter steeds bevraagteken.) Dié enkele ontdekking het grootliks die doeltreffendheid van heuningoes verbeter en was 'n katalisator vir die moderne heuningbedryf.
 
[[Abbé Émile Warré]], 'n Fransman, het geëksperimenteer met meer as 350 verskillende korwe oor 'n periode van 50 jaar. Gedurende dié tyd onwikkel hy 'n by-vriendelike, vaste koek-korfkoekkorf wat ontwerp is vir minimale ingryping, maklike oesting en vergroting asook die produksie van heuning met die minimum koste vanaan arbeid en kapitaaltoerusting. Hy noem sy korf ''la Ruche Populaire'', wat vertaal kan word as 'die Volkskorf' en beter bekend as die [[Warré korf]]. Die resultate van sy navorsing is vasgevangopgeneem in sy boek ''L' Apiculture Pour Tous'' en is in Engels vertaal as ''Beekeeping For All''<ref>[http://www.mygarden.me.uk/beekeeping_for_all.pdf Beekeeping For All]</ref>.
 
== Tradisionele en moderne byeboerdery ==
=== Vaste raam-korwe ===
[[Lêer:Lithuania Stripeikiai Honeymaking Museum.jpg|thumb|links|Houtkorwe in [[Stripeikiai]] in Litaue]]
Daar is aansienlike streeksvariëteite van korftipes waarin bye aangehou word. 'n Korf is 'n stel reghoekige houtkiste gevul met verwyderbare houtrame. Hierdie rame kan elk 'n vel wasfondasie hou óf, in die geval van 'n fondasielose raam, net 'n aansporingspunt. Die bye bou dan selle om volledige heuningkoeke te skep. Fondasies kom in verskillende selgrotes: klein-/natuurlike sel - boots die grote van die sel soos in die natuur gevind na; werkerfondasie - wat die bye in staat stel om klein, seskantige werkerselle te bou - en; "hommel"-fondasie wat bye in staat stel om veel groter selle te bou: "hommel"-selle, vir die produksie van hommelbye.
 
Lyn 70:
 
=== Beweegbare raam-korwe ===
In die [[VSA|Verenigde State]] word die [[Langstroth-korf]] algemeen gebruik. Die Langstroth was die eerste suksesvolle bo-openende korf met beweegbare rame en ander ontwerpe is daarop gebaseer. Die Langstroth-korf was egter 'n afstammeling van [[Dzierzon|Jan Dzierzons]] se Poolse korfontwerpe. In die [[Verenigde Koninkryk]] is die mees algemene korf die Britse Nasionale Korf, maar dit is nie ongewoon om ander tipe korwe (Smith, Commercial en WBC, selde Langstroth) te sien nie. Geweefde strooimandjies of Eng. ''skeps'', ''bee gums'', en ongeraamde korwe is nou onwettig in die meeste Amerikaanse deelstate, aangesien die koek en broeisel nie vir siektes geïnspekteer kan word nie. Strooimandjies (''skeps'') word alhoewel nog steeds deur stokperdjiegeesdriftiges in die VK gebruik om swerms te vang, vóór 'n skuif na 'n standaardkorf.
 
=== Bostaafkorwe ===
'n Paar stokperdjie-byeboere pas verskeie [[bostaafkorf|bostaafkorwe]] aan, soos gevind in Afrika. Dié korwe het geen kunsmatige fondasie nie en die heuning-gevulde koeke word nie in die korf teruggesit soos met standaardkorwe nie. Om die rede is die produksie in 'n bostaafkorf omtrent net 20% die van 'n Langstroth-korf, maar die aanvanklike koste en toerustingvereistes is baie laer. Dit verminder die oordrag van siektes en peste wat in die koek vasgevang word. Bostaafkorwe bied ook 'n beter kans vir interaksie met die bye en die gewig om op te lig is baie minder. Bostaafkorwe word wyd in ontwikkelende lande soosin Afrika en Asië gebruik as gevolg van die "Bees For Development"-program.<ref>{{cite web| last =Gregory | first =Pam
| title =Better beekeeping in top-bar hives| publisher =Bees For Development
| url =http://www.beesfordevelopment.org/info/info/topbar/better-beekeeping-in-topb-2.shtml
| format =Web article | accessdate =2008-03-12 }}</ref>
 
Die vertikale [[bostaafkorf]], ontwerp deur [[Abbé Émile Warré|Abbé Warré]] en beskryf in sy boek, ''Beekeeping For All'', is 'n alternatief vir die Keniane of Tanzaniese styl horisontale korf. Dit is ontwerp vir die minimum van ingryping gedurende die seisoen. Alhoewel enkele kas-optel benodig word by tye (minder geskik vir persone met ongeskiktheid), is die kaste kleiner as die mét raam korwe.
 
=== Beskermende klere ===
[[Lêer:Protection.jpg|thumb|Byeboere dra gewoonlik beskermende klere om hulself teen by steke te beskerm.|thumb]]
Terwyl kennis van bye die eerste lyn van verdediging is, dra meeste byeboere beskermende klere. Beginnende byeboere dra normaalweg handskoene en 'n pak met 'n kappie of hoed en sluier. Ervare byeboere verkies om nie handskoene te gebruik nie, aangesien dit delikate hantering belemmer. Die gesig en nek is die mees belangrikste plekke om te beskerm, so meeste byeboere sal ten minste 'n sluier dra.<ref>''The Hive and the Honey Bee'', Dadant & Sons, Hamilton IL, ISBN 0-915698-09-9</ref>
 
Verdedigende bye word aangetrek deur die asem (dop), en 'n steek op die gesig kan lei tot baie meer pyn en swelling as op 'n ander plek, terwyl 'n steek op 'n oop hand gewoonlik vinnig met 'n vingernael verwyder kan word, voor teveelte veel gif ingespuit kan word.
 
Die beskermde klere is lig gekleurd en van 'n gladde materiaal. Dit verskaf die meestegrootste verskil van die koloniebykolonie se natuurlike vyande (ratels, bere, ens.) wat neig om donker gekleurd en harig te wees.
 
=== Rokers ===
[[Lêer:Bee smoker.jpg|thumb|250px|By rokerByroker met hitte skildhitteskild en haak.]]
 
Rook is die byeboer se derde lyn van verdediging. Meeste byeboere gebruik 'n "roker" — 'n toestel ontwerp om rook te skep van verskillende onvolledig-verbrande brandstowwe. Rook kalmeer bye: dit begin 'n voedingsreaksie in verwagting van 'n moontlike korfverlating a.g.v. vuur. Rook versteek ook alarm-feromone wat deur wagters vrygelaat word of wanneer bye vergruis word tydens inspeksie. Die gevolgde verwarring skep geleentheid vir die byeboer om die korf oop te maak en te werk sonder om aanleiding tot 'n verdedigingsreaksie te gee. Wanneer 'n by heuning eetvreet, swel die agterlyf, wat dit ook glo moeilik maak vir die nodige buigings om te steek, alhoewel dit nie wetenskaplik bewys is nie.
 
Rook se gebruik vir swerms is twyfelagtig omrede swerms nie heuningvoorraad het om te eet in reaksie nie. Rook is egter gewoonlik nie nodig nie, aangesien swerms neig om minder aggressief te wees, juis omrede hul geen voorraad het om te verdedig nie en 'n vars swerm goed gevreet het voor hul vlug van die korf.
Lyn 99:
== Byeboerdery in die Verenigde State ==
=== Ontwikkeling van byeboerdery in die Verenigde State ===
John Harbison, afkomstig van [[Pennsilvanië]], het bye suksesvol na die [[VSA]] se weskus gebring in die 1860's, in 'n gebied bekend as Harbison Canyon, [[Kalifornië]], en het die mark vir heuning regdeur die land vergroot.
 
Oorspronklik was byeboerdery beoefen vir die bye se heuning-oes, alhoewel oesbestuiwing deesdae dikwels 'n groter gedeelte van 'n kommersiële byeboer se inkomste verskaf. Ander korfprodukte is stuifmeel, koninginjellie en maagdewas, wat voeding en medisinale gebruike het, en byewas wat gebruik word vir die maak van kerse, kosmetiek, houtpolitoer en vir modelering. Die moderne gebruik van korfprodukte het min verander sedert antieke tye.
 
Westerse bye is nie inheems in die Amerikas nie. Amerikaanse, Australiese en Nieu-Seelandse koloniste het heuningbye van Europa ingevoer, gedeeltelik vir heuning en gedeeltelik vir hul nuttigheid as bestuiwers. Die eerste ingevoerde byspesie was heel moontlik die [[Europese swartby]]eswartbye. Later is [[Italiaanse by]]ebye, [[Carnioolse-heuningby]]eheuningbye en Caucasian-bye bygevoeg.
 
Westerse heuningbye was ook na Primorsky Krai in [[Rusland]] gebring deur setlaars rondom [[1850]]. Hierdie Russiese heuningbye, wat soortgelyk is aan die [[Carnioolse heuningby]], was in die VSA ingevoer in [[1990]]. Die Russiese heuningby het meer weerstand getoon teen die by [[parasiet]]e ''[[Varroa destructor]]'' en ''[[Acarapis woodi]]''.
 
Voor die 1980's was die meeste VSA stokperdjie-byeboere gewone boere of verwante van 'n boer en het hulle gewoon in landelike gebiede en bye aangehou met tegnieke wat vir generasies oorgelewer was. Die aankoms van heuningbysiektes, trageale miete en in die 1980's die [[Varroa-miet]]emiete en klein kaskewers (''Aethina tumida'') in die 1990's lei tot die ontbinding van die praktyke deur meeste van hierdie byeboere aangesien hulle bye nie kon oorleef het tussen hierdie nuwe parasiete nie.
 
In [[Asië]] bestaan ander spesies van Apis wat deur plaaslike byeboere gebruik word vir heuning en [[byewas]]. Nie-''Apis''-spesies van heuningbye, kollektief bekend as steeklose bye, was ook aangehou sedert die outyd in [[Australië]] en [[Sentraal -Amerika]] alhoewel hierdie tradisies sterwend is, en sommige van die ''Meliponini''-spesies wat gebruik word, bedreig is.
 
=== Tipe byeboere ===
Lyn 117:
* Kommersiële byeboer — Byeboerdery is sy primêre bron van inkomste.
* Bykomstige byeboer — Byeboerdery is 'n sekondêre bron van inkomste.
* [[Stokperdjiegeesdriftige]] — Byeboerdery is nie 'n insiggewende bron van inkomste nie.
 
Sommige byeboere in die suidelike VSA en suidelike halfrond ([[Nieu-Seeland]]) hou bye hoofsaaklik aan om koninginne groot te maak en bypakkete te verkoop. In die VSA kan noordelike byeboere vroeg lente koninginne en ongeveer 1,5&nbsp;kg pakkette van lewendige werkerbye van die suide koop om hul korwe te hervul wat gedurende die winter gevrek het. Dit word egter minder prakties omrede die verspreiding van die [[Afrika-by]].
 
In kouer klimate moet kommersiële byeboere migreer met die seisoene en sleep hulle al hul korwe op trokke suid, waar dit warmer is vir oorwintering en vir 'n vroeë lente opbou. Baie maak "pitte" (Eng. nucs) (klein begin- of pitkolonies) om te verkoop of om hul eie verliese aan te vul in die vroeë lente. In die VSA kan sommige [[skorsie]]s of komkommers in Florida bestuif of vroeë heuning maak in die sitrusboorde van [[Florida]], [[Texas]] of [[Kalifornië]]. Die grootste navraag vir bestuiwing kom van die [[amandel]]boorde in Kalifornië. Soos lente noordwaarts beweeg, so beweeg die byeboer; om bye te verskaf vir vrugtebome, bloubessies, aarbeie, bosbessies en latere groente. Sommige kommersiële byeboere wissel tussen bestuiwingsdienste en heuningproduksie, maar kan gewoonlik nie beide terselfdertyd doen nie.