Byeboerdery: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Lyn 3:
| format =Web article | accessdate =2008-03-12 }}</ref>.]]
'''Byeboerdery''' (of '''byeteelt''') is mense se doelbewuste onderhouding van [[heuningby]]-kolonies, wat oorwegend in
== Geskiedenis van byeboerdery ==
=== Oorsprong ===
Wêreldwyd is daar meer as 20 000 wilde byspesies, insluitende baie wat enkellopend is of wat hulle kleintjies grootmaak in tonnels en klein kolonies, soos die [[messelby]] of die
Al die ''Apis mellifera''-subspesies kan moontlik uitteel en hibridiseer. Baie byteeltmaatskappye strewe om selektief te broei en kruisteelvariante vir gekose kwaliteite te lewer, soos pes- en parasietweerstand, goeie heuningproduksie, swermbeheer, vrugbare voortplanters en kalm geaardheid. Sommige van hierdie basters word bemark onder spesifieke handelsname, soos die "Buckfast Bee" of "Midnite Bee". Die voordele van die aanvanklike F1-basters wat deur kruisteelt gelewer word sluit in: baster-sterkte, verhoogde heuningproduksie en groter siekteweerstand. Die nadeel is dat in latere generasies hierdie voordele kan vervaag. Verder is basters geneig om baie beskermend te wees, indien nie suiwer aggressief nie.
Lyn 14:
=== Die oes van wilde heuning ===
Die berowing van wilde byekolonies is een van die oudste menslike aktiwiteite en word nog steeds beoefen deur inboorlingstamme in dele van [[Afrika]], [[Asië]], [[Australië]] en [[Suid-Amerika]]. Van die vroegste bewys van heuningversameling van wilde kolonies word gevind in
=== Makmaak van wilde bye ===
[[Lêer:Making-skep-beehive.jpg|thumb|Vlegters in Engeland maak tradisionele strooikorwe.]]
Eens op 'n tyd het mense bye begin makmaak in kunsmatige byekorwe, naamlik hol boomstompe, houtkiste, kleivate en strooikorwe. Die makmaak van bye was goed ontwikkeld in [[Egipte]] en geseëlde heuningpotte is gevind in die grafskatte van Farao's soos
Die argeoloog Amihai Mazar van die Hebreeuse Universiteit in [[Jerusalem]] sê dat vondse in die ruïnes van die stad Rehov (met 2 000 inwoners op sy tyd, Israelies en Kanaaniete) 30 heel korwe bevat het, en na 900 v.C. gedateer kan word, wat bewys dat 'n gevorderde [[heuning]]bedryf in die Heilige Land bestaan het in die tyd van die Bybel, 3 000 jaar gelede. Die byekorwe, gemaak van strooi en ongebakte klei is gevind in ordelike rye, drie stapels hoog, in 'n kamer wat tot 100 korwe kon bevat. Ezra Marcus, 'n kenner van [[Haifa-universiteit]] sê die vondse lewer 'n blik op antieke byeboerdery soos dit bekend is uit geskrifte en antieke kuns van die Nabye Ooste. Tekens van godsdienstige praktyke was opmerklik, weens 'n altaar versier met vrugbaarheidbeeldjies wat langs die byekorwe gevind is.<ref>[http://www.livescience.com/animals/070904_ap_ancient_beehive.htmlLivescience.com, Archaeologists discover ancient beehives]</ref>
Lyn 29:
Huber het verbeterde glaskorwe (volgens Réaumur se ontwerp) gebou en ook deursnitkorwe, wat kon oopmaak soos die bladsye van 'n boek, om die indiwiduele waskoeke te inspekteer; dit het die direkte waarneming van aktiwiteite binne-in die korf grootliks verbeter. Alhoewel hy blind word voor hy twintig was, werk 'n sekretaris, Francois Burnens, vir hom en maak daaglikse waarnemings, voer noukeurige eksperimente uit, en hou akkurate notas oor 'n periode van twintig jaar. Huber bevestig dat 'n korf bestaan uit een koningin wat die moeder van al die vroulike werkers en manlike hommelbye is. Hy was die eerste wat bevestig het dat paring met die hommelbye buite die korf afspeel, en dat die koningin bevrug word deur talle suksesvolle parings met manlike hommelbye, hoog in die lug en ver van die korf. Saam het hy en Burnens bye onder die mikroskoop gedissekteer en was hulle van die eerstes om die [[eierstok]] en [[saadsak]] (spermatheca) van die koningin asook die [[penis]] van die manlike hommelby te beskryf. Huber word algemeen beskou as 'die vader van moderne bywetenskap' en sy 'Nouvelles Observations sur Les Abeilles' ("Nuwe Waarnemings oor Bye") 1792<ref>[http://books.google.com/books?id=cQwAAAAAQAAJ&printsec=titlepage&dq=Nouvelles+Observations+sur+Les+Abeilles#PPP5,M1 'Nouvelles Observations sur Les Abeilles'], beskikbaar by Google Books.</ref> maak al die basiese wetenskaplike waarhede van die biologie en ekologie van die heuningby bekend.
=== Ontdekking van die beweegbare
Vroeë metodes van heuningversameling het die vernietiging van die hele kolonie behels tydens oesting. Daar is kru in die wilde korf ingebreek met rook om die bye te bedwelm en die heuningkoeke is uitgeskeur saam met die eiers, larwes en heuning wat hulle bevat. Die vloeibare heuning van die vernietigde broeines was ruweg gesif deur 'n sif of mandjie. Dit was vernielsugtig en onhigiënies, maar dit het nie vir die jagter-versamelaar gemeenskappe saakgemaak nie, aangesien die heuning normaalweg dadelik gebruik was en daar altyd nog wilde kolonies vir uitbuiting was. Vir gevestigde gemeenskappe het die vernietiging van 'n bykolonie egter die vernietiging van 'n waardevolle bate beteken; dié nadeel het bestaan tot die [[19de eeu]], wat byeboerdery beide oneffektief en 'n soort van ruk en sluk besigheid gemaak het. Daar kon geen aaneenlopende produksie en geen selektiewe broeiery wees nie, aangesien elke bykolonie vernietig was tydens die oes, tesame met die ou koningin. Gedurende die middeleeue was [[klooster]]s die middelpunt van byeboerdery aangesien byewas hoogs gesog was vir kerse, en gegiste heuning gebruik is om alkoholiese [[heuningbier]] te maak in streke van [[Europa]] waar wingerde nie wou groei nie.
Lyn 36:
Langstroth se klassieke boek, ''The Hive and Honey-bee'' (gepubliseer [[1853]]), beskryf sy ontdekking van die "byspasie" en die ontwikkeling van die beweegbare koek-korf patent.
Die ontdekking van die beweegbare
=== Ontwikkeling van korfontwerpe ===
Langstroth se ontwerp van beweegbare koekkorwe was deur byeboere en ontdekkers aan beide kante van die [[Atlantiese Oseaan]] aangegryp en 'n wye verskeidenheid beweegbare korwe was ontwerp en vervolmaak in [[Engeland]], [[Frankryk]], [[Duitsland]] en die Verenigde State. Klassieke ontwerpe het in elke land ontwikkel: Dadant- en Langstroth-korwe is steeds oorheersend in die VSA; in Frankryk het die Georges de Layens 'deur-korf' populêr geword en in die VK het die ''British National''-korf so laat as die 1930's die standaard geword, terwyl die kleiner Smith-korf steeds in Skotland gewild bly. In die Skandinawiese lande en in Rusland het die gebruik van tradisionele 'deur-korwe' voortgeduur tot laat in die 20ste eeu, en word hulle steeds aangehou in sekere gebiede. Die Langstroth- en Dadant-ontwerpe bly egter alomteenwoordig in die VSA en ook in dele van Europa, alhoewel [[Swede]],
Die verskille in korfafmetings is onbeduidend in vergelyking met die gemene faktore in al hierdie korwe: hulle is almal vierkantig of reghoekig; hulle almal gebruik beweegbare houtrame; hulle almal bestaan uit 'n vloer, broeikas, heuningkas, kroonbord en dak. Korwe was tradisioneel gebou van
Korwe gebruik ook koninginskerms tussen die broeikas en heuningkaste om te verhoed dat die koningin eiers lê langsaan dié wat heuning bevat vir verbruik. Met die begin van [[20ste eeu]]se mietpeste, word korfvloere ook gereeld (vir die hele of deel van die jaar) vervang met sifdraad en 'n verwyderbare skinkbord.
Lyn 63:
== Tradisionele en moderne byeboerdery ==
=== Vaste
[[Lêer:Lithuania Stripeikiai Honeymaking Museum.jpg|thumb|links|Houtkorwe in Stripeikiai in Litaue]]
Daar is aansienlike streeksvariëteite van korftipes waarin bye aangehou word. 'n Korf is 'n stel reghoekige houtkiste gevul met verwyderbare houtrame. Hierdie rame kan elk 'n vel wasfondasie hou óf, in die geval van 'n fondasielose raam, net 'n aansporingspunt. Die bye bou dan selle om volledige heuningkoeke te skep. Fondasies kom in verskillende selgrotes: klein-/natuurlike sel - boots die grote van die sel soos in die natuur gevind na; werkerfondasie - wat die bye in staat stel om klein, seskantige werkerselle te bou - en; "hommel"-fondasie wat bye in staat stel om veel groter selle te bou: "hommel"-selle, vir die produksie van hommelbye.
Lyn 69:
Die onderste kis, of broeikas, bevat die koningin en die meeste bye; die boonste kiste, of heuningkaste ("supers"), bevat net heuning. Net jong werker bye kan wasvlokkies produseer wat hulle tussen hulle abdominale plate uitskei. Hulle bou heuningkoeke met die kunsmatige wasfondasie as begin, waarna hulle broeisel kan grootmaak of stuifmeel en heuning in die selle van die koek kan plaas. Hierdie rame kan vrylik gemanipuleer word en heuningkiste met rame vol heuning kan geneem word en die heuning-oes uitgespin word.
=== Beweegbare
In die Verenigde State word die
=== Bostaafkorwe ===
'n Paar stokperdjie-byeboere pas verskeie bostaafkorwe aan, soos gevind in Afrika. Dié korwe het geen kunsmatige fondasie nie en die
| title =Better beekeeping in top-bar hives| publisher =Bees For Development
| url =http://www.beesfordevelopment.org/info/info/topbar/better-beekeeping-in-topb-2.shtml
Lyn 81:
=== Beskermende klere ===
[[Lêer:Protection.jpg|thumb|Byeboere dra gewoonlik beskermende klere om hulself teen
Terwyl kennis van bye die eerste lyn van verdediging is, dra meeste byeboere beskermende klere. Beginnende byeboere dra normaalweg handskoene en 'n pak met 'n kappie of hoed en sluier. Ervare byeboere verkies om nie handskoene te gebruik nie, aangesien dit delikate hantering belemmer. Die gesig en nek is die mees belangrikste plekke om te beskerm, so meeste byeboere sal ten minste 'n sluier dra.<ref>''The Hive and the Honey Bee'', Dadant & Sons, Hamilton IL, ISBN 0-915698-09-9</ref>
Lyn 128:
=== Byverhurings en migrerende byeboerdery ===
[[Lêer:Bee migration 9045.JPG|250px|right|thumb|Die verskuiwing van lente
[[Lêer:Beehives on the road.jpg|250px|right|thumb|'n Vrag heuningkaste]]
Ná die winter van 1907 het die Amerikaanse byeboer Nephi Miller besluit om met sy korwe te trek na ander dele van die land om hul produksie gedurende winter te verbeter. Sedertdien het migrerende byeboerdery wydverspreid geword in Amerika. Dit is 'n sleutelelement van VSA vrugteboerdery, wat glad nie naby die huidige vlakke kan produseer met inheemse bestuiwers alleen nie. Byeboere verdien meer met die uithuur van hul bye vir bestuiwing as wat hulle met heuningproduksie sou verdien.
Een kommersiële byeboer rapporteer beweging van sy korwe van [[Idaho]] na
Byeboere in Europa en Asië is algemeen minder mobiel, met bybevolkings wat beweeg en meng binne-in 'n kleiner geografiese gebied (alhoewel sommige byeboere langer afstande beweeg, is dit minder algemeen). Die wyer verspreiding en vermenging in die VSA veroorsaak veel groter verliese deur die Varroa-mietinfeksie in latere jare.<ref>http://www.hcn.org/issues/342/16891 The Silence of the Bees</ref>
Lyn 157:
=== Wyfie werkerbye ===
Amper al die bye in die korf is wyfie werkerbye. Tydens die hoogtepunt van somer, wanneer werk in die korf woes en aaneenlopend is, kan die lewe van 'n by so kort as 6 weke wees; in laat herfs, wanneer geen broeisels grootgemaak word en geen
{| class="wikitable"
Lyn 165:
|-
| Dag 1-3
|
|-
| Dag 3-6
Lyn 177:
|-
| Dag 12-18
| Wasvervaardiging en selbou
|-
| Dag 14 vorentoe
| Toegangswagters, nektar- en
|}
=== Manlike bye - hommelbye ===
Hommelbye is die grootste bye in die korf - amper drie keer die grootte van 'n werkerby. Hulle doen geen werk nie, oes nie stuifmeel of nektar nie en word slegs geproduseer om met nuwe koninginne te paar en hulle te bevrug op die paringsvlug. 'n Bykolonie sal gewoonlik hommelbye begin grootmaak 'n paar weke voor hulle koninginselle begin bou om 'n falende koningin te vervang of om voor te berei vir trek. Wanneer die koningin-broeiseisoen oor is, sal bye in kouer klimate die hommelbye uit die korf dryf om te vrek, en hulle byt en skeur aan hulle
;Verskillende fases van ontwikkeling
Lyn 227:
Die ontwikkeling van die bykolonie volg 'n jaarlikse siklus van groei wat begin in die lente met 'n haastige uitbreiding van die broeines, so gou as stuifmeel beskikbaar is om die papies te voer. Sommige produksie van broeisel kan so vroeg as Januarie begin, selfs in 'n koue winter, maar broeiery versnel met 'n spits in Mei (in die Noordelike Halfrond), en produseer 'n rykheid van oestende bye in harmonie met die heuningstroom in die area. Elke byeras beplan hul opbou effens anders, afhangende van hoe die blomme in hul area bloei. Sommige streke van Europa het twee nektarstrome - een in laat lente en nog een laat Augustus. Ander streke het slegs 'n enkele nektarstroom. Die bedrewenheid van 'n byeboer lê in die vooruitskatting van wanneer die nektarstroom sal plaasvind en dat sy kolonie die maksimum bevolking van oesters sal hê op die regte tyd.
Die kernfaktor hier is die voorkoming, of suksesvolle bestuur van die treklus. As die kolonie onverwags trek en die byeboer kan nie die trekkende swerm vang nie, sal hy aansienlik minder heuning oes van die korf, aangesien hy die helfte van sy
▲Die kernfaktor hier is die voorkoming, of suksesvolle bestuur van die treklus. As die kolonie onverwags trek en die byeboer kan nie die trekkende swerm vang nie, sal hy aansienlik minder heuning oes van die korf, aangesien hy die helfte van sy werker bye met een slag kan verloor. Indien hy egter die trekimpuls om 'n nuwe koningin te broei kan gebruik, maar die bye bymekaar kan hou, sal die byeboer sy kanse van 'n goeie oes verbeter. Dit vat baie jare se leer en ondervinding om al hierdie dinge te bestuur - alhoewel weens verskillende omstandighede kan baie beginners 'n goeie heuningoes behaal.
== Vorming van nuwe kolonies ==
Line 234 ⟶ 233:
[[Lêer:Essaim d'abeilles en vol (modifiée).jpg|thumb|right|250px|'n Swerm voor landing]]
Alle kolonies is afhanklik van hul koningin, wat die enigste eierlêer is. Die beste koninginne lewe egter net 'n paar jaar
Solank die koningin vrugbaar is en eiers lê, produseer sy 'n verskeidenheid geurstowwe wat die gedrag van die bye in die korf beheer; hierdie
Op hierdie tydstip sal die werkers een of meer koninginselle maak deur bestaande werkerselle te modifiseer wat 'n normale wyfie werkereier bevat. Nietemin is daar twee duidelike gedragspatrone wat die bye navolg:
Line 243 ⟶ 242:
2. Trek-sel-produksie - die verdeling van die korf in twee kolonies deur te trek.
Verskillende subspesies van ''Apis Mellifera'' vertoon verskillende trek-eienskappe wat hul evolusie in verskillende
Opvolging word hoog aangeslaan as gedragspatroon deur byeboere, omrede 'n korf wat sy koningin opvolg nie swerm nie en geen voorraad verlore gaan nie; dit skep slegs 'n nuwe koningin en laat toe dat die ou een verdof - of as alternatief word sy doodgemaak wanneer die nuwe koningin uitkom. Wanneer 'n koningin opgevolg word, produseer die bye net een of twee koninginselle, kenmerkend in die middel van die gesig van die broeikoek.
Met trek, in kontras, word 'n groot getal koninginselle geskep - tipies 'n dosyn of meer, en hierdie is geleë rondom die kante van die heuningkoek, meestal op die kante en aan die onderkant.
As die proses begin het, sal die ou koningin normaalweg die korf verlaat met die uitbroei van die eerste koninginsel. Wanneer die koningin die korf verlaat word sy vergesel deur 'n groot hoeveelheid bye, hoofsaaklik jong bye (was-uitskeiers), wat die basis van die nuwe korf sal vorm.
=== Faktore wat trek prikkel ===
Dit word algemeen aanvaar dat 'n kolonie bye nie sal trek tot hul al die broeikoeke voltooi het nie, met ander woorde,
Nog 'n belangrike faktor in die trek is die ouderdom van die koningin. Vir dié onder 'n jaar oud is dit
Byeboere hou hul kolonies fyn dop in die lente en let op vir die aanvang van koninginselle, wat 'n duidelike sein gee dat die kolonie bepaald wil trek.
|