Ötzi: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Xqbot (besprekings | bydraes) k Robot: nl:Ötzi is 'n voorbladartikel; kosmetiese veranderinge |
|||
Lyn 4:
'''Ötzi''' is die naam van die ysmummie uit die [[Kopertyd]] wat op [[19 September]] [[1991]] in die [[Alpe]] op die grens tussen [[Oostenryk]] en [[Italië]] gevind is deur twee Duitse amateurbergklimmers. Hy is die oudste menslike mummie wat nog in [[Europa]] gevind is. Die bestudering van Ötzi, sy kos, klere, uitrusting en wapens het lig gewerp op die lewe in die Nuwe [[Steentydperk]] 5 300 jaar gelede. Veral die [[koper]]byl wat by hom gevind is, was uitsonderlik.
== Ontdekking ==
Die mummie het in ’n rotskom aan die rand van ’n gletser in die Ötztal-Alpe (’n bergmassief in die Sentraal-Alpe) op ’n hoogte van 3 210 meter gelê. Die terrein is op die grens tussen Oostenryk en Italië, maar het later net sowat 92,56 m aan die Italiaanse kant van die grens blyk te wees.<ref>{{en}} [http://students.washington.edu/mastyles/eng198spring06/iceman_reconsidered.pdf The Iceman Reconsidered] James H. Dickson, Klaus Oeggl en Linda L. Handley - Scientific American (mei 2003)</ref> Die mummie is eers na [[Innsbruck]] in Oostenryk geneem, maar is nou te sien in die stad [[Bolzano]] in Italië. Die museum waar dit gehou word, lok sowat 300 000 besoekers per jaar.<ref>{{en}} [http://www.iceman.it/en/node/310 The Iceman’s Return to South Tyrol] Museo Archeologico Dell'Alto Adige</ref>
Lyn 14:
Ötzi het ’n wetenskaplike opskudding veroorsaak toe [[radiokoolstofdatering]] wys die mummie dateer uit sowat 3500-3000 v.C. Dit is dus honderde jare ouer as die [[piramide van Cheops]]. In teenstelling met [[Egipte|Egiptiese]] en ander mummies wat begrawe is, was Ötzi se liggaam ongeskonde en is die klere en gebruiksvoorwerpe wat hy ten tyde van sy dood by hom gehad het, gevind. Hy kan dus inligting verskaf oor ’n tyd in die Europese voorgeskiedenis waaroor min bekend is.
== Beskrywing ==
Ötzi was ’n man van ongeveer 45 jaar, wat oud was vir dié tyd. Hy was sowat 1,6 m lank<ref>[http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6WJS-4JHMXW7-1&_user=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=0b121df2f3b408c44bae73935d291cf2 Sciencedirect.com]</ref> en het min liggaamsvet gehad; hy het sowat 50 kg geweeg. Aan sy liggaam is 59 [[tatoeëermerk]]e gevind.<ref>[http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6X0X-4C4DWWN-1&_user=10&_coverDate=03%2F31%2F2004&_rdoc=4&_fmt=summary&_orig=browse&_sort=d&view=c&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=2c4aa32c939363346a233408d82b584e Sciencedirect.com]</ref> Dit is geskep deur insnydings in die vel waarin steenkoolpoeier gevryf is en kon ’n behandeling vir sy gewrigslytasie gewees het.<ref>[http://radiology.rsnajnls.org/cgi/content/full/226/3/614 The Iceman: Discovery and Imaging - Murphy et al. 226 (3): 614 - Radiology]</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2000/sep/26/rorycarroll Iceman is defrosted for gene tests | World news | guardian.co.uk]</ref> In sy longe is rookdeeltjies van houtskoolvure gevind. Uit ’n ontleding van sy [[DNA]], van stof en stuifmeelkorrels en van die [[isotoop
Ötzi had donkerbruin tot swart hare gehad wat tot ’n lengte van sowat 8 cm geknip was. Hy het ’n [[baard]] en bruin [[oog|oë]] gehad. Hy het nie [[luis]]e gehad nie, maar twee [[vlooi]]e is in sy klere gekry.<ref>[http://www.mummytombs.com/otzi/health.htm Oetzi the Iceman, Ötzi the Iceman: His Health]</ref> Sy gevorderde leeftyd vir dié tyd en die voorwerpe wat by hom gekry is, veral die kosbare koperbyl en beervelmus, wys dat hy ’n redelike status moes gehad het.
=== Gesondheid ===
Hy het waarskynlik ''Trichuris trichiura'' – ’n inwendige [[parasiet]] – gehad. Met behulp van [[CT-skandering]]s is aangetoon dat drie of vier van sy regterribbes ineengedruk is terwyl hy ná sy dood op sy gesig gelê het of toe sy liggaam deur ys verpletter is. Verder het sy buitenste huidlaag ontbreek, wat ’n gevolg was van die natuurlike mummifisering in die ys.<ref>[http://www.mummytombs.com/otzi/health.htm Ötzi, Iceman of the Alps - His Health] Mummy Tombs</ref> Hy het ook [[aarverkalking]] en verskeie probleme met mondhigiëne gehad.<ref>[http://www.deredactie.be/permalink/1.1600599 Ötzi krijgt een slecht rapport van de tandarts], 10 April 2013</ref>
== Oorsaak van dood ==
Ötzi was vermoedelik die slagoffer van ’n jagvoorval of gewapende konflik. ’n Pylpunt is naby sy linkerskouer in sy borskas gevind. Die wond was nog vars toe hy dood is. Die skag van die pyl is verwyder, maar die punt het agtergebly.
Lyn 31:
Meer onlangse ondersoeke toon die skietwond is met ’n kopwond opgevolg, óf deur iemand wat hom met ’n klip gekap het óf toe hy op die rots geval het. Voor sy dood sou hy op sy maag gelê het en sou iemand (vriend of vyand) die pyl uit die wond probeer trek het.<ref>[http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,502581,00.html Der Spiegel Wissenschaft online, 28 Augustus 2007]</ref>
== Ander voorwerpe ==
Ötzi se vonds is veral interessant omdat hy heelwat gereedskap, wapens en ander voorwerpe by hom gehad het wat andersins deur die eeue verlore sou gegaan het. Die voorwerpe is ook nie by hom begrawe soos in die geval van ander mummies nie, maar is dinge wat hy in sy alledaagse lewe gebruik het. Dit verskaf dus baie inligting oor die gebruiksvoorwerpe van mense in die Steentydperk. Ötzi se klere en uitrusting het uit die volgende bestaan:
=== Klere ===
[[Lêer:Ötzischuh 2.jpg|thumb|220px|Ötzi se skoen.]]
* Ingewikkelde skoene wat van verskillende soorte leer soos bok- en beervel gemaak is. Dit het breë sole gehad om loop op sneeu te vergemaklik en die binnekant is uitgevoer met hooi vir isolasie.
Lyn 44:
* ’n Mus van beervel.
=== Ander toerusting ===
* Oorblyfsels van ’n net wat uit gras geknoop was, waarskynlik vir jag.
* Toerusting om vuur te maak en esdoringblare waarin ’n smeulende kooltjie gebêre kon word.
Lyn 57:
* ’n Ronde steenring met rieme daardeur. Die funksie daarvan is onbekend.
== Genetiese ondersoek ==
In 2006 het die resultate van ’n genetiese ondersoek in die Amerikaanse ''Journal of Physical Anthropology'' verskyn. Daarvolgens was Ötzi moontlik onvrugbaar. Die ondersoek het ook bevestig dat sy wortels moontlik in Midde-Europa lê. Twee soorte mutasies van die [[mitochondriale DNA]], wat uitsluitlik van die ma geërf word, word verbind met ’n lae vrugbaarheid.<ref>[http://www.nu.nl/news/668275/84/IJsman_Otzi_was_waarschijnlijk_onvruchtbaar.html nu.nl/wetenschap | IJsman Otzi was waarschijnlijk onvruchtbaar]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4674866.stm BBC NEWS | Science/Nature | Infertility link in iceman's DNA]</ref> Die bevinding het ’n teorie van die ondersoeker Konrad Spindler in die 1990's ondersteun dat Ötzi uit die gemeenskap verstoot is om in die berge te leef.
In 2012 het die resultaat van ’n ondersoek van sy volledige [[genoom]] verskyn.<ref>[http://www.nature.com/uidfinder/10.1038/ncomms1701 Nature Communications]</ref> Hieruit is onder meer afgelei hy het bruin hare gehad, asook ’n groot kans op ’n paar siektes.
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
== Eksterne skakels ==
* {{de}} {{en}} {{it}} [http://www.archaeologiemuseum.it/ www.archaeologiemuseum.it]
* {{de}} [http://www.uibk.ac.at/forschung/alpine_vorzeit/videos/ Universiteit van Innsbruck]
* {{en}} {{nl}} [http://www.angelfire.com/me/ij/oetzie-home.html Nog inligting en foto's]
* {{CommonsKategorie-inlyn|Ötzi}}
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [http://nl.wikipedia.org/wiki/Ötzi Nederlandse Wikipedia]
[[Kategorie:Prehistoriese mense]]
{{Link FA|nl}}
| |||