Kasteel: Verskil tussen weergawes

 

Die Afrikaanse en Duitse sinoniem ''burg'' (Nederlands: ''burcht'') is verwant met die Germaanse ''burgs'' ("heuwel, hoogte, berg") en kom nog steeds in talle plekname voor. Dit is moontlik ook verwant met die Griekse ''pyrgos'' ("stad met versterkings, wal") en die Oudhoogduitse werkwoord ''bergan'' ("bêre, bewaar, verberg").

 

Gedurende die vroeë Middeleeue is terme soos kasteel/burg, palts, stad, toevlugsoord (Latyns: ''refugium''), versterkte nedersetting, ''castrum'' en ''curtis'' nie stelselmatig gebruik nie, sodat ook talle historiese bronne geen presiese beskrywings van versterkte nedersettings of geboue bevat nie.<ref>Von Freeden, Ursula en Siegmar von Schnurbein: ''Germanica. Unsere Vorfahren von der Steinzeit bis zum Mittelalter. Uitgegee vir die Römisch-Germanische Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts''. Augsburg: Weltbild 2007, bl. 427</ref>

 

Oorspronklik was die reg, om 'n kasteel op te rig, 'n koninklike voorreg, en hierdie reg is net aan 'n beperkte aantal adellikes toegestaan. Die opkoms van die adellike burg staan in nou verband met 'n maatskaplike fenomeen.<ref>Bumke, Joachim: ''Höfische Kultur. Literatur und Gesellschaft im hohen Mittelalter''. Boekdeel 1. München: Deutscher Taschenbuch Verlag 1986, bl. 137</ref> Die meeste adellikes het aanvanklik op plase gewoon, wat geleidelik tot dorpe ontwikkel het. Later het baie adellikes begin om die plase te versterk. Hierdie versterkings was meestal eenvoudige burge met 'n wagtoring, 'n vestingbou en vestingwal.

 

Sedert die [[11de eeu]] het baie adellike gesinne egter begin om hulle herehuise te verlaat en hulle in kastele te vestig. Kastele is gewoonlik op ontoeganklike plekke in die wildernis soos bergspitse of - in vlaktes - as waterburge opgerig. Die kastele, wat dikwels teen hoë koste gebou is, is volgens die destydse militêre standaarde versterk en was in staat om selfs 'n lang beleg te weerstaan.

 

 

Die adellike kasteel, wat sedert die 11de eeu ontwikkel is, verskil duidelik van die ou volksburge, wat al vroeër opgerig is om in oorlogstye as 'n skuilplek vir 'n groot aantal mense te dien. Die terrein van die kasteel is verklein, sy versterkings is aansienlik verbeter, net stene is as boumateriaal gebruik, en die toring het die belangrikste en sentrale gebou van die kasteelterrein geword. Die toringkastele van [[Italië|Italiaanse]] adellikes, wat al vroeër opgerig is, het hier moontlik as 'n voorbeeld gedien.

 

 

Veral in Duitsland het kastele in die [[12de eeu|12de]] en [[13de eeu]] naas die toring ook oor 'n aparte woonhuis vir die adellike gesin beskik, die sogenaamde ''palas''. Sodoende het die toring 'n suiwer militêre funksie vervul. Die middelpunt van die woonhuis of woongeboue was die fees- of riddersaal.

 

Die meeste kastele het oor 'n boomgaard beskik, waarin klein damme aangelê en bome, plante en kruie geplant is. Mense het dikwels in die skadu van bome geskuil, waarvan die saad deur kruisvaarders uit die oosterse lande saamgebring is.

Stank het mense ook in die eetkamers gepla. Hier is kruie en blomme soos basiel, kamille, laventel en madeliefie gestrooi.<ref>Johnson, Paul: ''The National Trust Book of British Castles''. Londen: Book Club Associates 1978, bl. 100</ref>

 

 

Die feessaal het soms oor 'n oppervlak van enkele honderd vierkante meter beskik, en indien daar geen gevaar van aanvalle was, is dit ook van pragtige groot vensters voorsien. Welvarende adellikes het die mure met marmer of versierde muurteëls verfraai. Saans is die feessale met kroonligte, kandelaars of fakkels helder verlig.

 

Die tipiese binneversierings soos muurskilderye en muurtapyte het meestal verlore gegaan. Veral in Frankryk was blomme of tonele uit die mitologie, die Bybel, die hoofse helde-epiek en die ridderlewe baie gewild as motiewe vir muurskilderye. Dikwels is ook wapens en wapenskilde opgehang. Die muurtapyte was uiters kosbaar en deurweef met goud en sy; die [[Tapyt van Bayeux]] uit die 11de eeu gee 'n indruk van hierdie tapyte, alhoewel dit nie kan meeding met die pragtige voorbeelde wat later vervaardig is. Hulle is gewoonlik net tydens 'n fees opgehang en daarna weer verwyder. Die vloere is tydens 'n fees bedek met wonderlike tapyte, ondanks die feit dat groot hoeveelhede blomme gestrooi en daarop platgetree is.

Ook die badkamers was gerieflik; pype en pompe is gebruik om die kastele van welvarende adellikes van water te voorsien. Nogtans kon die badkamers in kastele nie met die stedelike badhuise meeding nie. Maar aangesien die meeste vroue- en ander privaatvertrekke eers in die winter verwarm is, het die badkamers dikwels in die herfs as woonvertrekke gedien.

 

As militêre geboue het kastele beskerming verleen teen vyandelike aanvalle. 'n Aantal kastele is as oninneembaar beskou, alhoewel die meeste 'n langer beleg nie werklik kon weerhou nie. Selfs die magtige Château Gaillard, wat deur Richard die Leeuehart sowat veertig kilometer van die [[Normandië|Normandiese]] hoofstad [[Rouen]] af opgerig is, is deur die Franse koning [[Filips II Augustus]] in die jaar [[1204]] ná slegs een maand se beleg ingeneem.

 

Ook die idee, dat die donjon of sentrale woontoring deur sy bewoners nog verdedig sou kon word, al was die vyandelike troepe reeds daarin geslaag om die terrein van die kasteel te verower, was teoreties van aard. Die militêre aspek van die kastele word dikwels oorskat; dit is dus belangrik om ook met die simboliese en representatiewe karakter van 'n kasteel rekening te hou. Hierdie magtige geboue, wat dikwels op bergspitse getroon en met hoë torings gespog het, het steeds ook die mag, soewereiniteit en rykdom van die adellike heersers versinnebeeld.

 

Kastele was uiters geskik om die heerskappy oor 'n bepaalde gebied te vestig, en hulle is baie kere ook gebruik om die bevolking van die omgewing te onderdruk. Roofridders was byvoorbeeld geen verskynsel van die laat Middeleeue nie, maar het al vroeër dorpsbewoners geteister. Eers met die totstandkoming van 'n soort regsorde in later eeue, wat die selfstandige militêre optrede van die adel duidelik beperk het, was die optrede van roofridders nuuswaardig en is dit in historiese dokumente aangeteken.

belang en het dit vir die adel moontlik gemaak om handels- en waterweë te oorheers. Ambagsmanne en handelaars het hulle dikwels aan die voet van 'n kasteelberg gevestig, sodat die kastele die oorsprong van baie dorpe en stede geword het. Die kastele het ook 'n groot rol in die bosbou en die jag gespeel. Die meeste bosse is vanuit die kastele beheer, en naas die houtontginning was ook die [[jag]] 'n besondere voorreg en deel van die adellike leefwyse.

 

* Johnson, Paul: ''The National Trust Book of British Castles''. Londen: Book Club Associates 1978

 

{{reflist}}

 

[[Kategorie:Argitektuur]]

[[Kategorie:Middeleeue]]

{{Link FA|be-x-old}}

{{Link FA|bg}}