Nepal: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Vervang bladsyinhoud met 'FUCK SCHOOL' |
k Wysigings deur 192.87.100.24 teruggerol na laaste weergawe deur Wiki13 |
||
Lyn 1:
{{Tabel_land
|volle_naam = नेपाल <br />''Nepāl''
|gewone_naam = Nepal
|algemene_naam = Nepal
|beeld_vlag = Flag of Nepal.svg
|simbool_tipe = Wapen
|beeld_wapen = Coat of arms of Nepal.svg
|leuse = जननी जन्मभूमिष्च स्वर्गादपि गरीयसी <small>([[Sanskrit]])<br />"Jou moeder en vaderland is meer belangrik as die hemel"</small>
|volkslied = ''[[Rastriya Gaan]]''
|kaart_ligging = Nepal in its region.svg
|amptelike_tale = [[Nepali]]
|hoofstad = [[Katmandoe]]
|latd=27 |latm=42 |latNS=N |longd=85 |longm=19 |longEW=E
|grootste_stad = [[Katmandoe]]
|regeringsvrom =
|leiertitels = • [[President]]<br />• [[Eerste Minister]]
|leiername = [[Ram Baran Yadav]]<br />[[Sushil Koirala]]
|leader_title1 = [[Nepalese monargie|Koning]]
|leader_name1 = [[Gyanendra Bir Bikram Shah Dev]]<sup>1</sup>
|leader_title2 = Interim<br />Staatshoof
|leader_name2 = <br />[[Girija Prasad Koirala]]
|leader_title3 = [[Lys van Eerste Ministers van Nepal|Eerste Minister]]
|leader_name3 = [[Girija Prasad Koirala]]
|oppervlak = 147,181
|oppervlakmi² = 56,827
|oppervlak_rang = 93ste
|oppervlak_grootte = 1 E10
|oppervlak__persent_water = 2.8
|bevolking_skatting = 27,133,000
|bevolking_skatting_jaar = Julie 2005
|bevolking_rang = 42ste
|bevolking = 23,151,423
|bevolking_sensus_jaar = 2002
|bevolkingsdigtheid = 184
|bevolkingsdigtheidmi² = 477
|bevolkingsdigtheidrang = 56ste
|BBP_PPP_jaar = 2005
|BBP_PPP = $39.14 biljoen <!--Bron: IMF-->
|BBP_PPP_rang = 87ste
|BBP_PPP_per_capita = $1,675
|BBP_PPP_per_capita_rang = 153ste
|onafhanklikheidstipe =
|onafhanklikheidsgebeure =
|onafhanklikheidsdatums =
|Gini = 47.2
|Gini_year = 2003–04
|Gini_category = {{kleur|#e0584e|high}}
|sovereignty_note = [[December 21]] [[1768]]
|geldeenheid = [[Nepalese Rupee|Rupee]]
|geldeenheid_kode = NRs.
|tydsone = [[Nepali Tyd|NPT]]
|utc_afwyking = +5:45
|tydsone_somer = nie bemerk nie
|utc_afwyking_DST = +5:45
|internet_domein = [[.np]]
|skakelkode = 977
|voetskrif =
}}
'''Nepal''' (''नेपाल अधिराज्य'',Nepal Adhirajya) is 'n land in [[Asië]]. Dit lê tussen [[Sjina]] in die noorde en [[Indië]] in die suide in die [[Himalaya]]. Die hoofstad is [[Katmandoe]].
== Geskiedenis ==
Nepal het 'n lang geskiedenis wat teruggaan tot voor die begin van die Christelike jaartelling en is die geboorteplek van [[Boeddha]]. As gevolg van die land se ligging, was die land nog altyd gevoelig vir Indiese en Tibettaanse invloed.
Die land het in 1962 'n nuwe grondwet verkry, waarvolgens die koning se mag aansienlik gestyg het en politieke partye verbied is. In plaas van die partye het die koning 'n "partylose demokrasie" gekies: 'n parlement waarvan 15% uit partylose lede bestaan wat deur die volk verkies is en 85% bestaan uit lede wat deur die koning benoem word. Na 'n volksopstand in 1990 het die toenmalige Koning Birenda hierdie stelsel afgeskaf en 'n demokratiese grondwet ingevoer.
Op 1 Junie [[2001]] is die koninklike huis byna uitgeroei deur Kroonprins Dipendra. Hy was kwaad vir sy ouers omdat hulle nie sy keuse vir 'n eggenote goedgekeur het nie. Hy het sy vader, Koning Birenda, en sy moeder, Koningin Aishwarya, doodgeskiet en ook nog 'n aantal ander koninklike familielede vermoor, waaronder sy broer en suster, twee ooms en twee tantes. Hy het homself ook geskiet, waarna hy drie dae later beswyk het. Na sy dood is een van sy ooms, Gyanendra, as die nuwe koning gekroon.
[[Lêer:Nepal_(orthographic_projection).svg|300px|right]]
Gyanendra het in 2002 tydelik weer die hef in die hand geneem, maar later in die jaar is die demokrasie herstel. Op 1 Februarie 2005 het hy egter weer alle mag in sy hande geneem en die grondwet buite werking gestel. Hy het die eerste minister afgedank en self dié posisie ingeneem. Die koning het Minister Deuba kwalik geneem dat hy nie in staat was om die vrede in die land te herstel nie. Gyanendra het tot 2006 as gesaghebbende monarg geregeer, maar is in 2006 weer gedwing om sy mag prys te gee.
== Politiek ==
Die regering van Nepal was tot 1990 'n absolute monargie. Koning Birendra het ná 'n volksreferendum staatshervorming deurgevoer en Nepal omvorm tot 'n parlementêre [[demokrasie]]. Die stryd tussen die verskillende politieke partye lei egter tot 'n [[burgeroorlog]] in Nepal. Die laaste koning probeer meer mag vir homself behou. Hy hoop om só die opstand en ander probleme meer effektief aan te pak. Teen die begin van 2005, en na 'n tydperk van erge menseregteskendings in Nepal, ontbind die koning die parlement.
Tussen 1996 en 2006 het 'n burgeroorlog in Nepal gewoed, waarin meer as 12 000 mense omgekom het. Met tussen 10 000 en 15 000 stryders het die Maoïstiese opstandelinge meer as 60% van Nepal beset. Hul hoofdoel was om Koning Gyanendra te onttroon en 'n kommunistiese nasie te stig, soos die Volksrepubliek van Sjina na die revolusie. Ondanks die feit dat Gyanendra buitelandse steun geniet het, het die rebelle steeds meer gebied gewen. Op 21 November 2006 is 'n vredesooreenkoms tussen die demokratiese regering en die Maoïstiese rebelle gesluit.
Op 28 Desember 2007 het 'n oorgrote meerderheid van die Nepalese parlement vir die afskaffing van die monargie gestem. Die Nepalese Grondwetgewende Vergadering het op [[28 Mei]] [[2008]] besluit om hierdie wet amptelik in werking te stel, waarmee die Koninkryk van Nepal verander is na die Demokratiese Federale Republiek van Nepal.
=== Politieke partye ===
Sedert die einde van die 1940s bestaan die politiek in Nepal uit drie verskillende politieke strominge:
* '''Kongres''': Die Nepalese Kongresparty is 'n gematigde sosialistiese party, waarin die Koirala-familie heelwat invloed besit, soos die huidige premier [[Girija Prasad Koirala]]. Hulle was vroeër voorstanders van 'n konstitusionele monargie in die land, maar sedert die beëindiging van die burgeroorlog het die party die idee van die vorming van 'n republiek in Nepal aanvaar.
* '''Kommuniste''': Die Kommunistiese Party van Nepal is reeds in [[1949]] gestig, maar word eers later 'n dominante politieke party in die parlement. Die Kommunistiese Party van Nepal verbrokkel in [[1994]], waaronder ook die Maoïstisme. Hierdie party beywer hom vir die beëindiging van die burgeroorlog buite die parlementêre sisteem.
* '''Royaliste''': Die Rastriya Prajatantra Party is 'n regse, pro-monargistiese politieke party in Nepal. Tydens die laaste verkiesing in [[2008]] verower die party 8 van die 601 setels in die parlement.
=== Bestuursindeling ===
Nepal word staatkundig onderverdeel in 14 sone, wat op hul beurt weer onderverdeel word in 75 distrikte.
== Bevolking ==
[[Lêer:Baba in Nepal.jpg|thumb|left|220px|'n Nepalese sadhoe]]
Die bevolking van Nepal woon vernaamlik in die lae gebiede langs die grens met Indië en in die vallei rondom [[Katmandoe]]. Die gemiddelde lewensverwagting in Nepal is 65,46 jaar. Die bevolking groei met ongeveer 1,281% per jaar.
Die land huisves talle etniese groepe, waaronder die Newards, Bhote, Rai, Limbu, [[Sjerpa]], Gurung, Tamang, Magar, Thakali, Brahman en ander.
Die meerderheid van die bevolking (80,6%) is aanhangers van [[Hindoeïsme]]. Die grondwet bepaal dat Nepal 'n "hindoekoninkryk" is, maar Hindoeïsme is nie ingestel as die staatsgodsdiens nie. [[Boeddhisme]] speel ook 'n groot rol, met volgelinge wat 10,7% van die bevolking uitmaak. Verder hang 4,2% [[Islam]] aan en 3,6% die inheemse [[Kirant-geloof]] aan.
Op 19 Mei 2006 het die Huis van Afgevaardigdes van Nepal aangekondig dat daar voortaan 'n skeiding tussen kerk en staat sou wees, alhoewel die land steeds die enigste amptelike Hindoe-land ter wêreld bly.
Die land se amptelike taal is [[Nepali]] en word deur ongeveer 60% van die bevolking gepraat. Die taal word in die [[Devanagari]]-skrif geskryf en stam van die antieke Sanskrit-taal af. Naas Nepali word daar ook ander plaaslike tale en dialekte gepraat, soos Maithili, Tamang en Bhojpuri.
== Geografie en klimaat ==
'n Groot gedeelte van Nepal is baie bergagtig. Agt van die tien hoogste [[berg]]e ter wêreld is in Nepal geleë, waaronder ook die hoogste, [[Mount Everest]]. In die suide van Nepal, langs die grens met Indië, is laerliggende gebiede. Ongeveer 20% van die land se oppervlak kan vir landbou benut word. Nepal word van suid na noord in drie gebiede gedeel, die laagland in die suide, heuwels en lae berge in die middel en die [[Himalaja]] in die noorde.
As gevolg van die groot hoogteverskille besit die land uiteenlopende klimaatsgebiede, van 'n hoë bergklimaat in die Himalaja, tot 'n subtropiese klimaat langs die grens met Indië.
Die ooste van Nepal kry ongeveer 2 500 mm [[reën]] per jaar, terwyl die sentrale deel rondom Katmandoe ongeveer 1 420 mm per jaar kry en die westelike gebiede ongeveer 1 000 mm.
== Ekonomie ==
Nepal is 'n [[ontwikkelende land]] met 'n lae gemiddelde inkomste. In 2001 was die gemiddelde jaarlikse persoonlike inkomste slegs 240 [[Amerikaanse dollar]].
* [[Bruto binnelandse produk|BBP]]: $5,6 miljard ($240 per persoon)
* Jaarlikse BBP-groei: 6,5%
* Verdeling van BBP: [[landbou]] 40%, [[nywerheid]] 22%, [[dienste]] 37%
* Buitelandse skuld: $2,8 miljard
* Uitvoerprodukte: goiing, tapyte, [[tekstiel]], kunsvleit
* Invoerprodukte: [[masjinerie]] en vervoermiddels (19%), [[chemie]]se en [[Geneesmiddel|farmaseutiese]] produkte (12%)
* Uitvoere na: [[Duitsland]] (34%), [[Verenigde State]] (33%) (1996)
* Invoere vanuit: [[Indië]] (27%), [[Hongkong]] (15%), [[Japan]] (11%) (1996)
=== Werklike armoede ===
Heelwat mense in die stede en op die platteland ken [[armoede]]. Volgens die ontwikkelingsprogramme van die Verenigde Nasies leef 30,9% van die bevolking in Nepal onder die broodlyn.<ref>[http://hdr.undp.org/en/media/HDI_2008_EN_Tables.pdf UNDP: Human development indices - Table 3: Human and income poverty (Population living below national poverty line (2000-2007))]</ref>
=== Landbou ===
[[Landbou]] is die belangrikste deel van die ekonomie en verskaf werk aan byna 80% van die bevolking. Die waardetoevoeging van die landbou bedra ongeveer 40% van die [[Bruto binnelandse produk]] (BBP). Landbouproduksie styg met ongeveer 5% per jaar, wat meer is as die bevolkingsgroei van 2,3%.
=== Nywerheid ===
Nywerhede verwerk meestal landbouprodukte soos goiing, [[suiker]]riet, [[tabak]] en [[graan]]. Die vervaardiging van tekstiel en tapyte ondervind ook snelle groei. Byna 80% van die waarde van uitvoere bestaan uit industriële produkte. Die waarde van die industrie bedra ongeveer 22% van die BBP.
==== Toerisme ====
[[Toerisme]] is 'n belangrike bron van inkomste vir die land. Buitelandse toeriste word veral deur die ongereptheid van die land en die Himalaya's aangetrek. Toerisme is ook een van die min sektore waarin buitelandse belegging in Nepal plaasvind.
== Verwysings ==
{{Verwysings}}
{{nl-vertaal|Nepal}}
{{lande van Asië}}
[[Kategorie:Nepal]]
{{Link GA|eo}}
{{Link GA|fi}}
| |||