Wysiging soos op 12:16, 23 Augustus 2014 wysig DetlefJ05 (besprekings \| bydraes) 7 edits No edit summary ← Ouer wysiging		Wysiging soos op 12:45, 23 Augustus 2014 wysig maak ongedaan DetlefJ05 (besprekings \| bydraes) 7 edits No edit summary Nuwer wysiging →
Lyn 84: [[Reduplisering]] is wanneer twee van dieselfde woorde langs mekaar gesit word en dan ŉ nuwe betekenis het, soos die woord “lag” en “lag-lag”. Dit is een woord, maar as gevolg van reduplisering het ŉ hele ander konteks daaruit bestaan. Daar word onderskei tussen egte reduplikasie soos die voorbeeld hierbo genoem. Dan is daar ook die eggowoordreduplikasie, waar die eerste woord naastenby soos die tweede een klink. Bv “woerts-warts” (2014:197) == ~~Samestelling~~Samestellings == Samestellings kan omskryf word as die vorming van ‘n komplekse woord wat uit twee stamme bestaan en tesame met affikse, speel samestellings ‘n baie groot rol wanneer dit kom by Afrikaanse woordvorming.<ref>[Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde]</ref>▼ '''Die kern''' ▼ Die kern is die deel wat die hoofbetekenis van die woord dra en tesame met die bepaler – die deel wat die hoofebetekenis uitbrei – vorm die twee stamme van die kompositum. Die konsep van ‘n kern is noodsaaklik om die verskil tussen Endo – en Eksosentriese komposita te verstaan. ▼ ‘n '''Endosentriese ~~kompositum~~Komposita''' is ‘n kompositum wat die kern van die woord ingesluit is in die woord.▼ ~~Wanneer~~'''Eksosentriese Komposita''' is wanneer die kern buite die woord geleë is bv; swart + kop is nie ‘n soorte kop nie maar eerder ‘n persoon met swart hare. ▼ === Neweskikkende komposita === 'n [[Neweskikkende kompositum]] is 'n endosentriese of eksosentriese kompositum waarvan beide komponente gelyk gestel word om na 'n enkele referent te verwys, en waarvan beide komponente die kern van die kompositum is. <ref>Van Huyssteen, G.B. 2014. Morfologie. (In Carstens, W.A.M., & Bosman,N. Komtemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. p. 193)</ref> ==== Attribuutkomposita ==== “In [[attribuutkomposita]] is daar ŉ passing van die bepaler op ten minste een van die ensiklopediese eienskappe van die kern.”<ref>Van Huyssteen, G.B. 2014. Morfologie. (In Carstens, W.A.M., & Bosman,N. Komtemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. p. 171-208)</ref> Dit beteken dat dit ŉ bepaalde kwaliteit uitdruk en dus ŉ adjektiwiese funksie het. Indien die bepaler dan ŉ nomen is, dan druk die nomen ŉ bepaalde kwaliteit uit eerder as om te dui op iets konkreets. ==== Apposisiekompositum==== Volgens Van Huyssteen <ref>Van Huyssteen, G.B. 2014. Morfologie. (In Carstens, W.A.M., & Bosman,N. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. p. 194)</ref> is [[apposisiekomposita]] waar een komponent, die bepaler, ŉ ander komponent, die kern, se kenmerke beskryf. Die beskrywing van ŉ kenmerk vind plaas deur ŉ [[apposisie]] wat optree as die eienskap <ref>Van Huyssteen, G.B. 2014. Morfologie. (In Carstens, W.A.M., & Bosman,N. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. p. 171-208)</ref>. Daar word dus ŉ kenmerk aan die kern gegee. ŉ Voorbeeld van ŉ apposisiekompositum is: gunsteling + boek. Gunsteling, wat die bepaler is, gee ŉ kenmerk aan die kern. Die boek is dus ŉ gunsteling. Line 92 ⟶ 106: ====Neoklassieke komposita==== Die [[woordvormingsproses]], wat as kompositumvorming of [[afleiding]] beskou sou kon word, bestaan uit die kombinasie van 'n (gewoonlik) Griekse Line 106 ⟶ 119: filosofie, hematosiet, ens. kan nie morfologies sinvol ontleed word as 'n mens aanvaar dat woordvormingselemente soos astro-, bio-, chiro-, elektro-, filo-, hema- enersyds of -grafie, -skoop, -podie, -liet, -sofie en -siet andersyds affikse is nie. Bauer (1983: 214) sesê dan ook tereg dat vanweë hul unieke optrede, die sg. "woordelemente" nie sonder meer as affikse beskou kan word nie. Bronne: Bauer, L. 1983. English Word-fonnation. Cambridge: Cambridge University Press. == Samestellende afleiding ==▼ ’n Samestellende afleiding is ’n [[woord]] met meer as een basisvorm plus ’n [[morfeem]] of morfeme. Byvoorbeeld, die woord “vliegtuigwiele” bestaan uit 3 basisvorme en een morfeem (vlieg + tuig + wiel + e). ▼ ’n Basisvorm of stam word gedefinieer as die kleinste betekenisvolle eenheid van ’n woord. Die [[lettergrepe]] van "tafeltjie" is: ta-fel-tjie, maar nie een van hierdie dele is betekenisdraend nie, maar wanneer dit in woorddele in gedeel word naamlik tafel+tjie is dit duidelik dat “tafel” die basisvorm is omrede dit is ’n bekende voorwerp is, wat betekenis dra. Die “tjie” dui die [[Verkleinwoorde\|verkleiningsvorm]] aan. ▼ Dit belangrik om te onthou dat die basisvorm van ‘n woord eerstens moet betekenisdraend wees en tweedens moet dit verband hou met die betekenis van die saamgestelde of afgeleide woord, byvoorbeeld: in "bok-makierie" is die basisvorm bloot bokmakierie, want "bok", "ma" en "kierie" hou geen verband met die woord se betekenis nie. Dit is dus net ‘n skynbare samestelling. In teenstelling met die bostaande, in die woord "knopkierie" is "knop" en "kierie" albei basisvorme, aangesien albei verband hou met die betekenis van die saamgestelde woord ▼ Morfeme het nie selfstandige betekenis nie en kan ook nie selfstandig gebruik word nie. Hulle word saam met ‘n basisvorm gebruik om nuwe woorde te vorm en dra dus so betekenis aan. Daar is drie soorte morfeme,naamlik premorfeem, metamorfeem en postmorfeem. Samestellend afleidings soos gesê hierbo, word gevorm deur meer as een basis en ’n afleidingsmorfeem of morfeme, wat dan ’n pre- of postmorfeem is. ’n Premorfeme staan voor die basisvorm byvoorbeeld: oermens, wandaad. ’n Postmorfeme staan agter die basisvorm byvoorbeeld: eetbaar▼ Afleidingsmorfeme word gebruik om nuwe woorde van bestaande woorde te vorm deur gebruik te maak van premorfeme of postmorfeme. Die funksie van afleidingsmorfeme sluit in eerstens, om geslag uit te druk byvoorbeeld: Kelner (manlik) en kelnerin (vroulik). Tweedens om gevoel of affek uit te druk byvoorbeeld: ’n bittere lyding, tere liefde, gryse verlede ens. Derdens sluit afleidingsmorfeme se funksie in om die betekenis van die basisvorm te verander soos byvoorbeeld: “ont” in ontbos beteken “om weg te neem” en dien “mis” in misdaad beteken “sleg” - ‘n slegte daad. Laastens is afleidingsmorfeme se funksie om die woordsoort te verander bv. “man”(s. nw.) na “beman” (ww.) of tem (ww) - tembaar (b.nw.) ens.▼ <ref>Smith, A.A. 2013. Afrikaans taal en spelreëls gr.a 12 3 Morfologie (woordvorming). http://www.christelikebiblioteek.co.za/sites/christelikebiblioteek.co.za/files/ARSO/Algemeen/Afrikaans%20taal-%20en%20spelreels%20gr%204-12%20-%203.%20Morfologie%20%28Woordvorming%29.pdf Date of access: 10 Aug. 2014</ref>▼ == Allomorf <ref> Combrink, J.G.H. 1990. Afrikaanse Morfologie: Capita Exemplaria. 1ste Utgw. Pretoria: Academica </ref> <ref>Van Huyssteen, G.B. 2014. Morfologie. (in: Carstens, W.A.M. & Bosman, N. [red.] 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik Uitgewers. (179-181).</ref> == ἄλλος (allos): ‘ander, variante’ μορφή (morfé) ‘vorm’ Ons kan aflei dat die saamgestelde term allomorf (allo = ‘ander’ en morfe = ‘vorm’) te make het met die variante wat daar in verskillende woordvorme te vinde is. Weens sekere morfologiese - of woordvormingsprosesse gebeur dit dat ’n vrye stam binne bepaalde morfologiese kontekste ’n ander fonologiese of skriftelike vorm kan hê. Só ’n veranderde vorm (of variant) staan bekend as ’n allomorf. Dus vorm allomorfie deel van die sentrale bestel van die Afrikaanse morfologie. Verder kan die term allomorf beskryf word as ’n klankwisselvorm wat morfologies verskil in waarde, m.a.w. ’n klankwisselvorm wat ’n morfologiese valensie (MV) het wat verskil van dié van die grondvorm. BV. : die MV van liewer is liewers, liewerse en liewerster. Line 237 ⟶ 263: Carstens, W.A.M & Bosman, N. 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik. p. 183 == Afleidingsaffikse<ref>Carstens, W.A.M & Bosman, N. 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik. (p.184).</ref><ref>Carstens, W.A.M. 2011. Norme vir Afrikaans: Enkele riglyne by die gebruik van Afrikaans. Pretoria: Van Schaik</ref> == Line 272 ⟶ 296: In morfeem-gebaseerde '''morfologie''' vorm zeromorfeme deel van paramorfeme. Zeromorfeme is egter uniek omdat dit geen vorm het nie, maar dit het egter betekenis. Hierdie paramorfeem word dus gebruik om 'n verandering aan die betekenis van 'n woord aan te dui, hoewel die vorm steeds dieselfde bly, gevolglik die gebruik daarvan voorgestel deur die "Ø"-simbool. Voorbeelde hiervan is die verledetydsmorfeem Ø in [[[<small>PST</small>]-[<small>BEPLAN</small>]]/[[Ø]-[beplan]]] (''Hy het die naweek behoorlik beplan''), of die meervoudsmorfeem Ø in [[[<small>JAAR</small>]-[<small>PL</small>]]/[[jaar]-[Ø]]] (''tien jaar lank'').<ref>[Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde]</ref> ~~== Samestellings ==~~ ▲Samestellings kan omskryf word as die vorming van ‘n komplekse woord wat uit twee stamme bestaan en tesame met affikse, speel samestellings ‘n baie groot rol wanneer dit kom by Afrikaanse woordvorming.<ref>[Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde]</ref> ▲'''Die kern''' ▲Die kern is die deel wat die hoofbetekenis van die woord dra en tesame met die bepaler – die deel wat die hoofebetekenis uitbrei – vorm die twee stamme van die kompositum. Die konsep van ‘n kern is noodsaaklik om die verskil tussen Endo – en Eksosentriese komposita te verstaan. ~~'''Endosentriese Komposita'''~~ ▲‘n Endosentriese kompositum is ‘n kompositum wat die kern van die woord ingesluit is in die woord. ~~'''Eksosentriese Komposita'''~~ ▲Wanneer die kern buite die woord geleë is bv; swart + kop is nie ‘n soorte kop nie maar eerder ‘n persoon met swart hare. ▲== Samestellende afleiding == ▲’n Samestellende afleiding is ’n [[woord]] met meer as een basisvorm plus ’n [[morfeem]] of morfeme. Byvoorbeeld, die woord “vliegtuigwiele” bestaan uit 3 basisvorme en een morfeem (vlieg + tuig + wiel + e). ▲’n Basisvorm of stam word gedefinieer as die kleinste betekenisvolle eenheid van ’n woord. Die [[lettergrepe]] van "tafeltjie" is: ta-fel-tjie, maar nie een van hierdie dele is betekenisdraend nie, maar wanneer dit in woorddele in gedeel word naamlik tafel+tjie is dit duidelik dat “tafel” die basisvorm is omrede dit is ’n bekende voorwerp is, wat betekenis dra. Die “tjie” dui die [[Verkleinwoorde\|verkleiningsvorm]] aan. ▲Dit belangrik om te onthou dat die basisvorm van ‘n woord eerstens moet betekenisdraend wees en tweedens moet dit verband hou met die betekenis van die saamgestelde of afgeleide woord, byvoorbeeld: in "bok-makierie" is die basisvorm bloot bokmakierie, want "bok", "ma" en "kierie" hou geen verband met die woord se betekenis nie. Dit is dus net ‘n skynbare samestelling. In teenstelling met die bostaande, in die woord "knopkierie" is "knop" en "kierie" albei basisvorme, aangesien albei verband hou met die betekenis van die saamgestelde woord ▲Morfeme het nie selfstandige betekenis nie en kan ook nie selfstandig gebruik word nie. Hulle word saam met ‘n basisvorm gebruik om nuwe woorde te vorm en dra dus so betekenis aan. Daar is drie soorte morfeme,naamlik premorfeem, metamorfeem en postmorfeem. Samestellend afleidings soos gesê hierbo, word gevorm deur meer as een basis en ’n afleidingsmorfeem of morfeme, wat dan ’n pre- of postmorfeem is. ’n Premorfeme staan voor die basisvorm byvoorbeeld: oermens, wandaad. ’n Postmorfeme staan agter die basisvorm byvoorbeeld: eetbaar ▲Afleidingsmorfeme word gebruik om nuwe woorde van bestaande woorde te vorm deur gebruik te maak van premorfeme of postmorfeme. Die funksie van afleidingsmorfeme sluit in eerstens, om geslag uit te druk byvoorbeeld: Kelner (manlik) en kelnerin (vroulik). Tweedens om gevoel of affek uit te druk byvoorbeeld: ’n bittere lyding, tere liefde, gryse verlede ens. Derdens sluit afleidingsmorfeme se funksie in om die betekenis van die basisvorm te verander soos byvoorbeeld: “ont” in ontbos beteken “om weg te neem” en dien “mis” in misdaad beteken “sleg” - ‘n slegte daad. Laastens is afleidingsmorfeme se funksie om die woordsoort te verander bv. “man”(s. nw.) na “beman” (ww.) of tem (ww) - tembaar (b.nw.) ens. ▲<ref>Smith, A.A. 2013. Afrikaans taal en spelreëls gr.a 12 3 Morfologie (woordvorming). http://www.christelikebiblioteek.co.za/sites/christelikebiblioteek.co.za/files/ARSO/Algemeen/Afrikaans%20taal-%20en%20spelreels%20gr%204-12%20-%203.%20Morfologie%20%28Woordvorming%29.pdf Date of access: 10 Aug. 2014</ref> == Wysigingsprosesse ==

Morfologie (taalkunde): Verskil tussen weergawes