Fridtjof Nansen: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k fixing dead links |
JMK (besprekings | bydraes) sp et al |
||
Lyn 28:
}}
'''Fridtjof Nansen''' (*[[10 Oktober]] [[1861]] – †[[13 Mei]] [[1930]]) was ’n Noorweegse ontdekkingsreisiger, wetenskaplike, diplomaat en filantroop en wenner van die [[Nobelprys vir Vrede]]. Hy was in sy jong jare ’n ski- en ysskaatskampioen en het die span gelei wat die eerste was om die binneland van [[Groenland]] in 1888
Nansen het dierkunde aan die [[Universiteit van Oslo|Koninklike Frederik-universiteit]] studeer en later gewerk as kurator by die Universiteitsmuseum in [[Bergen]] waar sy navorsing oor die sentrale senuweestelsel van laer seediere hom gehelp het om ’n doktorsgraad te verwerf; dit het ook bygedra om die moderne teorieë van neurologie te vestig. Na 1896 het sy wetenskaplike belangstelling oorgeskakel na [[oseanografie]]; in die loop van sy navorsing het hy talle wetenskaplike reise onderneem, hoofsaaklik in die Noord-Atlantiese oseaan, en bygedra tot die ontwikkeling van moderne oseanografiese toerusting. As een van Noorweë se mees prominente burgers het Nansen in 1905 hom uitgespreek oor die Unie tussen Swede en Noorweë en het hy ’n belangrike rol gespeel om [[Haakon VII van Noorweë|Prins Karel van Denemarke]] te oortuig om die troon van die nuwe onafhanklike Noorweë te bestyg. Tussen 1906 en 1908 het hy gedien as die Noorse verteenwoordiger in Londen waar hy gehelp het met die onderhandeling van die Integriteitsverdrag wat Noorweë se onafhanklike status verseker het.
Lyn 36:
== Gesin en kinderjare ==
[[Lêer:Nansen-aged4.jpg|thumb|links|upright|Nansen op vierjarige ouderdom]]
Die Nansens is oorspronklik van Denemarke. Hans Nansen (1598-1667), ’n handelaar, was ’n vroeë ontdekkingsreisiger van die [[Witsee]]gebied van die Arktiese Oseaan. In sy later lewe het hy hom in Kopenhagen gevestig en in 1654 die burgemeester van dié stad geword.
Baldur was ’n prokureur wat nie in die openbare oog wou wees nie. Hy het
Die landelike omgewing van Store Frøen het Nansen se kinderjare gevorm. In die kort somermaande was die hoofaktiwiteite swem en visvang, terwyl die herfsmaande oorheers is deur jag te maak op wild in die woude. Tydens die lang wintermaande is daar geski en Nansen het al begin toe hy slegs twee was op pasgemaakte ski’s.<ref name="Huntford7" /> Op 10
Op skool het Nansen goed genoeg gedoen sonder om enige spesifieke aanleg duidelik te maak.<ref name="Huntford7" /> Studies was sekondêr tot sport of tot verkenningstogte in die woude waar hy “soos [[Robinson Crusoe]]” vir weke aaneen geleef het.<ref>Scott, pp. 11–12</ref> Deur hierdie ervaringe het Nansen ’n groot mate van selfstandigheid ontwikkel. Hy het ’n talentvolle skiër en baie bekwame ysskaatser geword. Sy lewe is egter onderbreek in die somer van 1877 toe sy moeder skielik oorlede is. Sy vader het die eiendom by Store Frøen verkoop en is met sy twee seuns na Christiania.<ref>Huntford, pp. 16–17</ref> Nansen se vaardigheid in sport het steeds ontwikkel; op 18 het hy die wêreldrekord vir een myl in skaats gebreek en in die volgende jaar het hy die nasionale veldskikampioenskap gewen. Hy het dit daarna nog 11 keer reggekry.<ref name="Ryne">{{en}} {{cite web |last=Ryne |first=Linn |title=Fridtjof Nansen: Man van baie fasette |url=http://www.mnc.net/norway/Nansen.htm |publisher=Noorse Ministerie van Buitelandse Sake | accessdate=25 Augustus 2010 }}</ref>
Lyn 46:
== Student en avonturier ==
[[Lêer:Fridtjof Nansen 1880.jpg|thumb|170px|Nansen as student in [[Oslo|Christiania]]]]
In 1880 het Nansen sy
Vroeg in 1882 het Nansen “die eerste stap geneem wat my van die stil lewe van die wetenskap laat dwaal het.”<ref name="Scott15">Scott, p. 15</ref> Professor Robert Collett van die departement dierkunde aan die universiteit, het voorgestel dat Nansen op ’n seereis gaan om die Arktiese dierkunde eerstehands te bestudeer. Nansen was entoesiasties en het reëlings begin tref deur ’n onlangse kennis, Kaptein Axel Krefting, bevelvoerder van die robjagskip ''Viking''.<ref name="Scott15" /> Die tog het op 11 Maart 1882 begin en vir die volgende vyf maande geduur. In die weke voor hulle vertrek het, kon Nansen nog eers op sy wetenskaplike studie fokus.<ref name="Huntford21" /> Deur watermonsters het hy aangedui dat, in teenstelling met die vorige aanname, see-ys op die oppervlak eerder as daaronder vorm. Sy metings het ook gedemonstreer dat die Golfstroom onder ’n koue laag oppervlakwater vloei.<ref>Reynolds, p. 20</ref> Deur die lente en vroeë somer het die ''Viking'' tussen Groenland en [[Svalbard|Spitsbergen]] gevaar op soek na robtroppe. Nansen het ’n vaardige skut geword en aangeteken dat sy span op een dag 200 robbe geskiet het.
Nansen het nie sy formele studies aan die universiteit voortgesit nie. Hy het eerder op aanbeveling van Collett ’n pos as kurator in die dierkundige departement van die Universiteitsmuseum in Bergen aanvaar. Hy het die volgende ses jaar van sy lewe daar deurgebring — behalwe vir die ses maande sabbatsverlof waartydens hy ’n reis deur Europa onderneem het — en het met leidende figure soos Gerhard Armauer Hansen,
==
=== Beplanning ===
[[Lêer:A E Nordenskiold.jpg|thumb|upright|Adolf Erik Nordenskiöld, wie se 1883-ekspedisie
Die idee van ’n ekspedisie oor die Groenlandse ysplaat het aan Nansen bly knaag terwyl hy in Bergen was. In 1887, na die indiening van sy doktorale proefskrif, het hy begin om die projek te organiseer. Voor sy ekspedisie was die twee mees beduidende
Nansen het die ingewikkelde organisasie en groot mannekrag wat die ander Arktiese
Ten spyte van die negatiewe publisiteit het Nansen talle aansoeke van voornemende avonturiers ontvang. Hy het gesoek na vaardige skiërs en het probeer om van die skiërs van Telemark te probeer werf, maar hy was nie suksesvol hierin nie.<ref>Huntford, p. 78</ref> Nordenskiöld het hom geadviseer dat [[Sami|Sami’s]] van [[Finnmark]] in die noorde van Noorweë, vaardige sneeureisigers was en Nansen het ’n paar van hulle gewerf. Die oorblywende plekke is gevul deur [[Otto Sverdrup]], ’n voormalige seekaptein wat as boswagter gewerk het; Oluf Christian Dietrichson, ’n weermagoffisier en Kristian Kristiansen, ’n kennis van Sverdrup. Almal het ervaring van die buitelewe in uiterste toestande gehad en was ervare skiërs.<ref name="Huntford87">Huntford, pp. 87–92</ref> Net voor die vertrek van die geselskap het Nansen ’n formele eksamen aan die universiteit afgelê. Soos wat die gebruik is moes hy sy studie verdedig voor aangestelde eksaminatore wat opgetree het as “duiwelsadvokate”. Hy het vertrek voordat hy die uitslag kon hoor.<ref name="Huntford87" />
=== Ekspedisie ===
[[Lêer:Nansen Greenland Crossing Map af.png|thumb|300px|links|alt=Suidelike Groenland (onder 70°N), met Christianshåb en Godthåb op die weskus en Sermilik en Umivik op die ooskus. Kaap Farewell word aangedui as die suidelikste punt van die land. Die gekleurde lyne dui die werklike en beplande roetes per boot en te voet van Nansen se geselskap aan.|Groenland-ekspedisie, Julie–Oktober 1888 <br /> {{legend|blue|Stippellyn dui die skip ''Jason'' se vaart van Ysland vanaf 17 Julie aan. Die soliede blou lyn is die vaart wat Nansen en sy reisgenote in twee klein skepe
Op 3 Junie 1888 is Nansen se geselskap opgelaai by die hawe [[Ísafjörður]] in noordwes
Die ekspedisie het volgens die kaptein van die ''Jason'' die skip “in ’n goeie gees en met die hoop op ’n goeie resultaat” verlaat.<ref name="Huntford97" /> Daar het dae van groot frustrasie gevolg vir die geselskap deurdat weer- en seetoestande hulle verhoed het om die kus te bereik en hulle suidwaards meegesleep saam met die ys. Die meeste van hierdie tyd is op die ys deurgebring aangesien dit te gevaarlik was om die bote te water te laat. Teen 29 Julie was hulle ongeveer 380 km suid van die punt waar hulle die skip verlaat het. Hulle het egter op daardie
Gedurende die volgende 12 dae het die geselskap langs die kus noordwaarts getrek deur die ysskolle. Op die eerste dag het hulle ’n groot Eskimokamp naby Kaap Bille teëgekom<ref>Huntford, pp. 105–110</ref> en hulle het verderaan nog sporadiese kontak met die nomadiese naturellepopulasie gehad
Oor die volgende paar dae het die geselskap gesukkel om die binnelandse ys op te gaan oor ’n verraderlike terrein met baie versteekte gletsersplete. Die weer was oor die algemeen sleg; per geleentheid is alle voortgang
Nansen het spoedig uitgevind dat geen
== Onderbreking en troue ==
[[Lêer:FridtjofNansenEvaSars1889.jpg|thumb|170px|Fridtjof en Eva Nansen in die herfs van 1889]]
''Hvidbjørnen'' het op 21 Mei 1889 in Kopenhagen aangekom. Die nuus van die kruistog het die koms van die skip vooruitgegaan en Nansen en sy span is as helde vereer. Hierdie verwelkoming was egter klein teen die ontvangs in Christiana ’n week later toe skares van tussen dertig- en veertigduisend — ’n derde van die stad se inwoners — in die strate saamgedrom het
Nansen het die posisie van kurator van die dierkundige versameling van die Koninklike Frederik-universiteit aanvaar. Die pos het geen pligte gehad nie maar wel ’n salaris gebied; die universiteit was
Die president van die RGS, sir Mountstuart Elphinstone Grant Duff, het gesê dat Nansen “die vernaamste
Op 11 Augustus 1889 het Nansen sy verlowing aan [[Eva Sars]], dogter van Michael Sars, ’n professor in dierkunde wat oorlede is toe Eva 11 was, aangekondig.<ref name="Huntford168" /> Die twee het ’n paar jaar vantevore ontmoet by Frognerseteren, ’n ski-oord, waar Nansen glo “twee voete wat by die sneeu uitsteek” gesien het.<ref name="Reynolds71" /> Eva was drie jaar ouer as Nansen en was,
== ''Fram''-ekspedisie ==
Lyn 91:
Nansen het vir die eerste keer die moontlikheid om die Noordpool te bereik oorweeg deur die natuurlike dryf van die poolys te gebruik toe hy in 1884 teorieë van [[Henrik Mohn]], die vooraanstaande Noorweegse meteoroloog gelees het. Artefakte wat op Groenland gevind is, is geïdentifiseer as komend van die verlore VS Arktiese ontdekkingsvaartuig ''Jeannette'' wat verpletter is en in Junie 1881 gesink het aan die teenoorgestelde kant van die Arktiese Oseaan, langs die kus van Siberië. Mohnhet vermoed dat die ligging van die artefakte aangedui het dat daar ’n oseaanstroom bestaan wat van oos na wes reg oor die poolsee vloei, moontlik nog oor die pool self. ’n Skip wat sterk genoeg is kan daarom die bevrore Siberiese see betree en na Groenland dryf via die pool.<ref name="Nansen14">Nansen (1897), Vol. I pp. 14–38</ref><ref name="Fleming240" />
Hierdie idee het Nansen bygebly gedurende die volgende paar jaar. Na sy triomfantelike terugkeer van Groenland het hy ’n gedetailleerde plan begin ontwikkel om die pool aan te durf. Hy het dit in Februarie 1890 openbaar gemaak tydens ’n vergadering van die nuutgesigte Noorweegse Geografiese Genootskap. Hy het geargumenteer dat vorige ekspedisies die Noordpool van die weste
Baie ervare poolreisigers het Nansen se planne afgewys. Die afgetrede Amerikaanse verkenner [[Adolphus Greely]] het die idee “’n onlogiese skema van selfvernietiging” genoem.<ref>Berton, p. 489</ref> Sir Allen Young, ’n veteraan van die soeke na sir John Franklik se verlore ekspedisie,<ref>Nansen (1897), Vol. I pp. 42–45</ref> en sir Joseph Hooker, wat saam met James Clark Ross in 1839-43 geseil het, was net so afwysend.<ref name="Berton492">Berton, p. 492</ref><ref>Nansen (1897), Vol. I pp. 47–48</ref> Na ’n passievolle toespraak het Nansen egter die ondersteuning van die Noorweegse parlement verseker, wat aan hom ’n skenking toegestaan het. Die res van die befondsing het gekom
=== Voorbereidings ===
[[Lêer:Framnameplate.jpg|thumb|Moderne foto van die ''[[Fram]]'' se geronde romp]]
Nansen het Colin Archer, Noorweë se voorste skeepsbouer en marine-argitek, gekies om ’n geskikte skip vir die beplande ekspedisie te bou. Archer het die taaiste beskikbare eikehout en ’n ingewikkelde stelsel van dwarsbalke en stutte in die lengte gebruik om ’n uitsonderlik sterk vaartuig te bou. Die geronde romp is ontwerp sodat
Nansen het ’n geselskap van 12 uit duisende applikante gekies. Otto Sverdrup van die Groenland-ekspedisie is aangestel as kaptein van ''Fram'' en tweede in beheer van die ekspedisie.<ref name="Nansen78" /> Kompetisie vir plekke op die vaart was so erg van Hjalmar Johansen, ’n luitenant in die weermag, aangestel is as die skip se stoker. Dit was
=== Die ys in ===
Lyn 143:
[[Lêer:Oscar II of Sweden painted by Oscar Björck.jpg|thumb|200px| upright|[[Oscar II van Swede|Koning Oscar II]], laaste koning van die unie van Swede en Noorweë. Hy het koning van Swede gebly na Noorweë se onafhanklikheid in 1905.]]
[[Lêer: Et Nytt Norge.djvu|thumb|200px|“’n Nuwe Noorweë” toespraak deur Fridtjof Nansen by ’n Fedrelandslaget-byeenkoms in [[Tønsberg]], 26 Augustus 1928]]
Die unie tussen Noorweë en Swede wat in 1814 deur die Groot Moondhede opgelê is, is in die 1890’s deur ’n moeilike tyd; die grootste brandpunt was Noorweë se reg op sy eke konsulêre diens.<ref name="Union">{{en}} {{cite web |title=Noorweë, Swede & unie |url=http://www.nb.no/baser/1905/tidsl_e.html |publisher=Nasionale Biblioteek van Noorweë |year=2003 |accessdate=31 Julie 2010 }}</ref> Hoewel Nansen nie ’n politikus was nie, het hy hom by verskeie geleenthede uitgespreek oor hierdie saak ter verdediging van Noorweë se belange.<ref>Huntford, pp. 481–484</ref> In die vroeë 20ste eeu het dit gelyk of daar ’n ooreenkoms tussen die twee lande bereik sou word maar verwagtinge is verpletter toe onderhandelinge in Februarie 1905 gestaak is. Die Noorweegse regering het geval en is vervang deur een wat gelei was deur [[Christian Michelsen]],
In Februarie en Maart het Nansen ’n reeks koerantartikels geplaas waarin hy sterk ten gunste van afskeiding was. Die nuwe eerste minister wou vir Nansen in die kabinet hê maar Nansen het geen politieke ambisie gehad nie.<ref>Huntford, pp. 489–490</ref> Op versoek van Michelsen is hy egter na Berlyn en daarna na Londen waar hy Noorweë se regsaak vir ’n afsonderlike konsulêre diens in die Engelssprekende wêreld in ’n brief aan ''The Times'' bepleit het. Op 17 Mei 1905, Noorweë se Grondwetdag, het Nansen ’n groot skate in Christiania toegespreek en gesê
|