Fridtjof Nansen: Verskil tussen weergawes

Op 23 Mei het die Storting die Konsulaatwet deurgevoer en ’n afsonderlike konsulêre diens opgerig. Koning Oscar het nie hiertoe ingestem nie en op 27 Mei het die Noorweegse kabinet bedank sonder dat die koning dit erken het. Op 7 Junie het die Storting eensydig aangekondig dat die unie met Swede ontbind het. In ’n gespanne situasie het die Sweedse regering ingestem op die versoek van Noorweë dat die ontbinding deur ’n referendum deur die Noorse volk getoets moet word.<ref name="Union" /> Dit is op 13 Augustus 1905 gehou en die uitslag was oorweldigend ten gunste van afskeiding. In reaksie hierop het koning Oscar die kroon van Noorweë prysgegee maar die kroon van Swede behou. ’n Tweede referendum wat in November gehou is het bepaal dat die nuwe staat ’n [[monargie]] eerder as ’n republiek moes wees. In afwagting hiervan het Michelsel se regering die geskiktheid van verskeie prinse as kandidate vir die Noorse troon oorweeg. Koning Oscar van Swede het geweier dat enigeen uit die [[Huis van Bernadotte]] die posisie mag aanvaar, daarom was die voorkeurkeuse [[Haakon VII van Noorweë|Prins Karel van Denemarke]]. In Julie 1905 het Michelsel vir Nansen op ’n geheime sending na Kopenhagen gestuur om Karel om te praat om die Noorse troon te aanvaar.<ref>{{en}} {{cite journal |last=Leiren |first=Terje |title=’n Eeu van Noorse onafhanklikheid |url=http://www.amscan.org/SR%20Spring%2005%20p01-53_SR%20Spring%2005%20p01-57.pdf |journal=The Scandinavian Review |date=Lente 2005 |page=7 |accessdate=2 Augustus 2005 }}</ref> Nansen was suksesvol; kort na die tweede referendum is Karel as koning van Noorweë gekroon en het hy die naam Haakon VII geneem. Hy en sy vrou, die Britse prinses [[Maud van Wallis|Maud]] is op 22 Junie 1906 in die Nidaros-katedraal in [[Trondheim]] gekroon.<ref name="Union" />

In April 1906 is Nansen aangestel as Noorweë se ambassadeur in Londen.<ref name="Scott202">Scott, pp. 202–205</ref> Sy grootste taak was om met verteenwoordigers van die groot Europese magte saam te werk aan ’n Integriteitsverdrag wat Noorweë se posisie sou verseker.<ref>{{en}} {{cite journal |jstor=2186570 |pages=176–178 |title=Die integriteit van Noorweë verseker |volume=2 |issue=1 |journal=The American Journal of International Law |year=1908 |doi=10.2307/2186570}}</ref> Nansen was gewild in Engeland en het goeie bande met koning Edward gehad; hy het egter die regsfunksies en diplomatieke pligte onaangenaam, “beuselagtig en vervelig” gevind.<ref name="Scott202" /> Hy kon sy geografiese en wetenskaplike belange steeds najaag deur kontakte met die Koninklike Geografiese Genootskap en ander geleerde liggame. Op 2 November 1907 is die verdrag onderteken en Nansen het sy taak as afgehandel beskou. Hy het op 15 November, teen pleidooie van onder andere koning Edward om te bly, uit sy pos bedank.<ref>Huntford, p. 551</ref> ’n Paar weke later, terwyl hy nog in Engeland was as die koning se gas in [[Sandringham House|Sandringham]], het Nansen verneem dat sy vrou ernstig siek was met longontsteking. Op 8 Desember het hy huiswaartstuiswaarts gekeer maar nog voordat hy Polhøgda kon bereik is hy per telegram in kennis gestel dat Eva oorlede is.<ref>Huntford, pp. 552–554</ref>

Nansen het reeds afgetree van arktiese eksplorasie; die beslissende stap was toe hy ''Fram'' aan sy landgenoot [[Roald Amundsen]], wat ’n Noordpoolekspedisie beplan het, vrygestelbeskikbaar gestel het.<ref>Huntford, pp. 548–549</ref> Toe Amundsen van plan verander het en besluit het om liewer na die Suidpool te gaan, het Nansen hom ondersteun.<ref>Huntford, p. 564</ref>{{Ref_label|A|Nota 4|none}} Tussen 1910 en 1914 het Nansen deelgeneem aan verskeie oseanografiese reise. AanIn 1910 het hy aan boord van die Noorse In 1910 vlootvaartuig ''Fridtjof'' het hy navorsing in die noordelike Atlantiese Oseaan gedoen,<ref name="Reynolds179">Reynolds, pp. 179–184</ref> en in 1912 het hy sy eie seiljag, ''Veslemøy'' na Beereiland en Spitsbergen gevat. Die hoof doelhoofdoel van die ''Veslemøy''-ritvaart watwas om die soutgehalte in die Noordpoolse Seegebied te ondersoek.<ref name="Reynolds184">Reynolds, pp. 184–189</ref> Een van Nansen se bydraes tot oseanografie was sy werk in die ontwerp van instrumente en toerusting; die “Nansenfles” wat gebruik word om diepwatermonsters te neem is tot in die 21ste eeu gebruik in ’n weergawe wat deur Shale Niskin opgedateervernuwe is.<ref>{{en}} {{cite book |editor-last=Spitz |editor-first=Susan |title=Die Amerikaanse Erfeniswetenskapwoordeboek |url=http://books.google.com/?id=yKUagx8PB_EC&pg=PA421&lpg=PA421&dq=Nansen+bottle#v=onepage&q=Nansen%20bottle&f=false |page=421 |publisher=Houghton Mifflin |location=Boston |year=2005 |isbn=0-618-45504-3 }}</ref>

Op versoek van die Koninklike Geografiese Genootskap het Nansen begin werk aan ’n studie van Arktiese ontdekkings. Dit het ontwikkel in ’n tweedelige geskiedenis van die ontdekking van die noordelike gebiede tot die begin van die 16de eeu. Dit is in 1911 uitgegee as ''Nord i Tåkeheimen'' (''In Noordelike Mis'').<ref name="Reynolds179" /> Daardie jaar hyhet hy ou bande met Kathleen Scott, die vrou van Robert Falcon Scott wie se Terra Nova-ekspedisie in 1910 na Antarktika vertrek het, versterk. Die biograaf Roland Huntford het beweer dat Nansen en Kathleen Scott ’n kortstondige liefdesverhouding gehad het.<ref>Huntford, pp. 566–568</ref> Baie vroue was aangetrokke tot Nansen en hy het die reputasie van ’n rokjagter gehad.<ref>Abrams, p. 102</ref> Sy persoonlike lewe was in hierdie tyd onstuimig; In Januarie 1913 het hy nuus van Hjalmar Johansen se selfmoord ontvang na dié se terugkeer van Amundsen se suksesvolle Suidpool-ekspedisie.<ref>Huntford, pp. 571–573</ref> In Maart 1913 is Nansen se jongste seun, Asmund, oorlede na ’n lang siekbed.<ref name="Reynolds184" />

In die somer van 1913 het Nansen na die Karasee gereis as deel van ’n afvaardiging wat ’n moontlike handelsroete tussen Wes-Europa en die Siberiese binneland nagevors het. Die geselskap het met ’n stoomboot by die Jenisejrivier tot by [[Krasnojarsk]] gevaar en van daar op die [[Transsiberiese Spoorlyn]] na [[Wladiwostok]] gereis voordat hulle huiswaartstuiswaarts gekeer het. Die lewe en kultuur van die Russiese mense het ’n belangstelling en simpatie in Nansen geprikkel wat hy die res van sy lewe sou saamdra.<ref>Reynolds, pp. 190–203</ref> Net voor die [[Eerste Wêreldoorlog]] het Nansen by Helland-Hansen aangesluit op ’n oseanografiese rit in die oos-Atlantiese waters.<ref name="Reynolds204">Reynolds, p. 204</ref>

[[Lêer:Fridtjof Nansen, Les deux étapes de la faim (1922).jpg|thumb|links|200px|Nansen het geld ingesamel om hongersnood in Rusland te helpverlig deur foto’s te neem en poskaarte van die ramp te verkoop.]]

Met die uitbreek van oorlog in 1914 het Noorweë hom saam met Swede en Denemarke neutraal verklaar. Nansen is aangestel as president van die Noorweegse Unie van Verdediging maar het nie werklik amptelike take gehad nie en het voortgegaan met sy professionele werk waar omstandighede dit toegelaat het.<ref name="Reynolds204" /> Soos die oorlog gevorder het het die skade wat Noorse oorsese handel gelei het dringende tekort aan voedsel in die land totten gevolg gehad. In April 1917 het dit baie ernstig begin word toe Amerika by die oorlog aangesluit het en nog verdere beperkinge op internasionale handel geplaas het. Nansen iswas deur'n gesant vir die Noorweegse regering nain Washington versend; na maande van gesprekvoering het hy voedsel en ander benodigdhede gekry in ruil vir ’n rantsoeneringstelsel. Toe sy regering oor die transaksie getwyfel het, het hy die ooreenkoms op sy eie inisiatief geteken.<ref>Reynolds, p. 214</ref>

Binne ’n paar maande na die einde van die oorlog in November 1918 is ’n konsepooreenkoms aanvaar tydens die Vredeskonferensie in Parys om ’n [[Volkebond]] te stig met die doel om geskille tussen lande op ’n vreedsame wyse op te los.<ref>Pollock, pp. 88–89</ref> Die stigting van die Volkebond op hierdie tydstip washet gesnikvir soverNansen ditgoed Nansente aangegaanpas hetgekom omdat hy ’n nuwe uitlaatklep vir sy rustelose energie gevind het.<ref>Huntford, p. 583</ref>

Hy het die president van die Noorweegse Volkebondgenootskap geword en hoewel die Skandinawiese nasies met hul tradisies van neutraliteit hulself aanvanklik afsydig gehou het, het Nansen se voorspraak gehalpgehelp om te verseker dat Noorweë in 1920 ’n volwaardige lid van die Bond word. Hy het dan ook een van die drie afgevaardigdes na die Bond se Algemene Vergadering geword.<ref>Reynolds, p. 216; {{en}} {{cite web |url=http://www.norway.org.uk/aboutnorway/history/after1814/post1905/ |title=Noorweë na 1905 |publisher=Koninklike Noorweegse Ambassade in Londen |date=18 August 2010|archiveurl=https://archive.is/bk29|archivedate=8 September 2012}}</ref>

In April 1920, op versoek van die Bond, het Nansen begin om die repatriëring van ongeveer ’n halfmiljoen krygsgevangenes wat in verskeie wêrelddele was, te organiseer. Hiervan was 300,000 in Rusland wat in die greep van ’n revolusierewolusie en burgeroorlog was en hulle het geen belang in hul lot gehad nie.<ref name="Ryne" /> Nansen kon in November 1920 aan die Algemene Vergadering verslag doen dat ongeveer 200,000 mans na hul huise is. Hy het gesê: “Ek is nog nooit in my lewe in aanraking gebring met so ’n hoeveelheid lyding nie.”<ref>Reynolds, p. 221</ref> Nansen het vir nog twee jaar aangehou met sy werk totdat hy in 1922 in sy finale verslag aan die Vergadering kon noem dat 427,886 gevangenes na 30 lande gerepatrieer is. Die komitee wat daarvoor verantwoordelik was het gemeld dat 'n storie van Nansen se werk “verhale van heldhaftige pogingsingrepe sou praatbevat wat kon kers vashou met die oorkruisingoorsteek van Groenland en die groot Arktiese tog.”<ref>Reynolds, pp. 222–223</ref>

Nog voordat sy werk voltooi was, was Nansen betrokke by ’n ander humanitêre poging. Op 1 September 1921 het Philip Noel-Baker, die Britse afgevaardigde, hom oorreed om die pos van die Bond se Hoë Kommissaris vir Vlugtelinge te aanvaar.<ref>Huntford, pp. 599–603</ref><ref>{{en}} {{cite journal |doi=10.1017/S1560775500119285 |url=http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/57jree.htm |first1=Gilbert |last1=Jaeger |year=2001 |title=Oor die geskiedenis van die internasionale beskerming van vlugtelinge |journal=Revue Internationale de la Croix-Rouge |volume=83 |issue=843 |pages=727–38}}</ref> Sy hoofopdrag was die hervestiging van ongeveer twee miljoen Russiese vlugtelinge wat verplaas is deur die woelinge van die [[Russiese Rewolusie (1917)|Russiese Rewolusie]]. In dieselfde tyd het hy probeer om die ernstige probleem van hongersnood in Rusland aan te pak; na ’n mislukte oes is ongeveer 30 miljoen mense blootgestel aan honger en dood. Ten spyte van Nansen se pleidooie namens die hongeres, is Rusland se rewolusionêre regering in die internasionale arena gevrees en gewantrou. en gevolglikGevolglik was die Bond onwillig om die mense aldaar tot hulp te wees.<ref>Reynolds, pp. 224–229</ref> Nansen moes staatmaak op fondse wat van privaatorganisasies ingesamel is en sy pogings was nie altyd suksesvol nie.<ref name="Ryne" /> Hy het hom later met bitterheid oor die situasie uitgespreek:

{{caanhaling|Daar was in verskeie transatlantiese lande so ’n oorvloed aan mielies dat die boere dit vir brandstof gebruik het in treine. In dieselfdetyddieselfde tyd was die skepe in Europa ledig omdat daar geen vragte was nie. Terselfdertyd was daar duisende, nee miljoene werkloses. Dit alles terwyl dertig miljoen mense in die Wolgagebied — nie ver weg nie an maklik bereikbaar deur ons skepe — toegelaat is om honger te lei en te sterf.<ref>Reynolds, p. 230</ref>}}

’n Groot probleem wat op Nansen se werk ingewerkt het ten bate van vlugtelinge sou belemmer was dat die meeste van hulle nie die nodige dokumentêre identiteits- of nasionaliteitsbewys gehad het nie. Sonder wetlike status in die land van hul toevlug het hul gebrek aan dokumente beteken dat hulle nêrens anderanders heen kon gaan nie. Om dit te oorkom het Nansen ’n dokument uitgedink wat bekend geword het as die ''Nansen-paspoort'', ’n tipe identiteit vir landlose mense wat in daardie tyd erken is deur meer as 50 lande en mense in staat gestel het om op wettige wyse grense oor te steek. Die kunstenaar Marc Chagall, die komponis [[Igor Strawinski]] en die danseres [[Anna Pavlova]] was van die bekende houers van die Nansen-paspoort.<ref>Huntford, p. 638</ref> Hoewel die paspoort aanvanklik vir Russiese vlugtelinge geskep is, is dit later uitgebrei om ander groepe in te sluit.<ref name="GibneyHarrison2005">Gibney & Harrison, pp. 441–442</ref> Na die Grieks-Turkse Oorlog van 1919-1922 het Nansen na [[Istanboel|Konstantinopel]] gereis om die hervestiging van honderdduisend vlugtelinge, hoofsaaklik Grieke wat uit Turkye gevlug het na die nederlaag van die Griekse weermag, te onderhandel. Die verarmde Griekse staat was nie in staat om hulle in te neem nie<ref name="Ryne" /> en daarom het Nansen ’n plan uitgedink vir ’n bevolkingsuitruiling waardeur ’n halfmiljoen Turke in Griekeland na Turkye teruggekeer het met volle finansiële vergoeding, terwyl verdere lenings die absorpsie van die Griekse vlugtelinge in hul tuisland gefasiliteer het.<ref>Reynolds, p. 241</ref> Ten spyte van kontroversie oor die beginsel van ’n bevolkingsuitruiling<ref name="GibneyHarrison2005" /> is die plan met sukses geïmplementeer oor ’n tydperk van ’n paar jaar. In November 1922 het Nansen by die Lausanne-konferensie verneem dat hy toegeken is met die [[Nobelprys vir Vrede]] vir 1922 aan hom toegeken is. Die aanhaling het verwys na “sy werk vir die repatriasie van krygsgevangenes, sy werk vir Russiese vlugtelinge, se werk om miljoene Russe wat deur hongersnood geraak is tegemoet te kom en ook sy huidige werk vir die vlugtelinge in Klein-Asië en Thrakië”.<ref>Huntford, pp. 649–50</ref> Nansen het die prysgeld aan internasionale hulpleniging geskenk.<ref name="Ryne" />

Vanaf 1925 het hy baie tyd daaraan spandeerafgestaan om Armeense vlugtelinge wat slagoffers van die [[Armeense volksmoord]] was, aan die hand van die [[Ottomaanse Ryk]] gedurende die Eerste Wêreldoorlog, en verdere mishandeling daarna wasgely het, te help.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.unitedhumanrights.org/genocide/armenian_genocide.htm |title=Armeense volkmoord |publisher=Verenigde Menseregteraad |accessdate=18 Augustus 2010 }}</ref> Sy uiteindelike doel was die stigting van ’n nasionale tuiste vir hierdie vlugtelinge binne die grense van [[Armeense Sosialistiese Sowjetrepubliek|Sowjet -Armenië]]. Sy assistent gedurende hierdie onderneming was [[Vidkun Quisling]], die toekomstige Nazi-medewerker en hoof van die Noorse marionetregering gedurende die [[Tweede Wêreldoorlog]].<ref name="Huntford659">Huntford, pp. 659–660</ref> Nadat hy die gebied besoek het, het Nansen ’n beskeie plan aan die Vergadering voorgelê vir die besproeiing van 36,000&nbsp;ha waarop 15,000 vlugtelinge gevestig kon word.<ref>Reynolds, p. 262</ref> Die plan het uiteindelik misluk omdat daar, selfs met Nansen se aanhoudende voorspraak, geen geld beskikbaar was nie. Ten spyte van hierdie mislukking bly sy reputasie onder die Armeniërs goed.<ref name="Ryne" />

Binne die Vergadering van die Bond het Nansen hom uitgespreek oor baie kwessies naas die vlugtelinge. Hy het geglo dat die Vergadering aan kleiner lande soos Noorweë ’n “unieke geleentheid gebied het om in die wêreldnasies se rade te spreek.”<ref>Scott, p. 230</ref> Hy het geglo dat die omvang van die Bond se sukses in die vermindering van bewapeningontwapening die grootste toets van sy geloofwaardigheid sou wees.<ref>Reynolds, p. 247</ref> Hy was ’n ondertekenaar van die Slawernykonvensie van 25 September 1926, wat die onwettigverklaring van die gebruik van gedwonge arbeid nagestreef het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.anti-slaverysociety.addr.com/cxslavery.htm |title=Slawernykonvensie 1926 |publisher=Die Anti-Slawernygenootskap |date=2003 |accessdate=18 Augustus 2010 }}</ref> Hy het die vestiging van die na-oorlogse repatriasies ondersteun en was ’n kampvegter vir Duitsland se lidmaatskap tot die Bond wat in September 1926 toegestaan is na intensiewe voorbereidende werk deur Nansen.<ref name="Huntford659"/>

<blockquote>Ons moet elkeen ’n Land aan die Oorkant soek in ons lewens — wat meetmeer kan ons vra? Óns deel is om die roete te vind wat daarheen lei. Dit mag ’n lang en moeisame roete wees, maar ons word geroep en ons móét dit najaag. Diep in ons elkeen se aard is die gees van ’n avonturier gewortel, die oproep van die wildernis — dit vibreer ondaronder al ons aksies en maak die lewe dieper, hoër en meer edel.<ref>Reynolds, pp. 272–274</ref></blockquote>

Nansen het hoofsaaklikoorwegend betrokkenheid by die plaaslike Noorweegse politiek vermy maar in 1924 is hy omgepraat deur die afgetrede voormalige eerste ministarminister, Christian Michelsen, om sy naam aan ’n nuwe anti-kommunistiese politieke groepering, die ''Fædrelandslaget'' (''Vaderlandsliga'') te leenverleen. Daar was vrese in Noorweë dat ’n rewolusionêre program bekendgestel sou word indien die [[Marxisme|Marxistiesgeoriënteerde]] Arbeidersparty die mag sou kryverkry. By ’n samekoms van die Vaderlandsliga in Oslo (soos Christiania nou hernoem is), het Nansen verklaar:

Tussen sy verskeie pligte en verantwoordelikhede het Nansen steeds gaan ski wanneer hy die geleentheid gekry het. In Februarie 1930, op 68-jarige leeftyd, het hy ’n op kort wegbreek in die berge met twee goeie vriende gegaan. Hulle het opgemerk dat Nansen stadiger as gewoonlik was en gouer moeg geraak het. Met sy terugkeer na Oslo was hy vir ’n paar maande siek met griep en later oogontsteking. Hy is op sy siekbed besiekbesoek deur koning Haakon VII van Noorweë.<ref>Scott, p. 255</ref><ref>Huntford, p. 665</ref>