Silkaats: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
JMK (besprekings | bydraes)
JMK (besprekings | bydraes)
Zwide et al
Lyn 38:
|kinders = Lobengoela (seun), Nkoeloemane (seun)
}}
'''Silkaats''' (ong. [[1790]] tot [[9 September]] [[1868]]), ook bekend as '''Mzilikazi''', '''Oemsiligasi''' of '''Moselekatse''', was die seun van Matsjobana, en die eerste koning van die [[Ndebele]], wat ook die Matebeles genoem word. HyMatsjobana ishet in Zoeloelanddie geboreMkuze-omgewing envan wordZoeloeland teengewoon, diemaar eindesterf vanin die'n 18deskermutseling eeumet 'n generaalaanliggende onderstam, [[Tsjaka]]die Suiti. HySilkaats onderskeise homselfoupa, inZwide baievan strooptogtedie Ndwandwes, enstel wordhom ondermeerin nasy diepa hoëveldse gestuurplek as hoofman aan. Mettertyd besluit Silkaats egter om sy stam aan die Sotho-hoofmangesag Ranisivan Tsjaka te onderwerp. OmstreeksVolgens 1823/24,Bryant nais 'nMatsjobana rusievermoor metdeur TsjakaZwide, vlugsy hyskoonpa, egteren oorhet dieSilkaats [[Drakensberg]]dieselde metlot 'ngevrees. paarNietemin duisenddelf volgelinge,Zwide watin 1819 die kernonderspit vanteen 'nTsjaka, toekomstigeen volkvlug uiteindelik na die souverre uitmaaknoorde.
 
Silkaats woon as onderhorige aan [[Tsjaka]] op die grens van sy grondgebied, en onderskei homself in baie strooptogte. Hy word ondermeer na die hoëveld gestuur om die Sotho-hoofman Ranisi te onderwerp. Na een van die strooptogte na die binneland van [[Delagoabaai]], hou Silkaats egter van die beeste vir homself terug, en Tsjaka verneem daarvan en roep hom in. Silkaats besluit om hom te verset en versteek sy vrouevolk in 'n bos genaamd Entoebeni, terwyl hy verdeeldheid saai en aanhangers werf. 'n Impi van Tjaka kon egter die vroue opspoor en uitmoor, waarop hulle self deur Silkaats uitgewis word. Op hierdie tydstip, omstreeks 1823/24, vlug Silkaats oor die [[Drakensberg]] met 'n paar duisend volgelinge, wat die kern van sy toekomstige volk sou uitmaak.
 
Hy vestig hom eers in die nabye van die hedendaagse [[Groblersdal]], waar hy die stat ekoePhoemoeleni, oftewel "Plek-van-rus" oprig, voor hy suidwaarts na die [[Vaalrivier]] uitwyk. Hier vind daar konflikte met die [[Griekwas (stam)|Griekwas]] plaas wat ook van sy vee roof. Teen 1825 het hy noordwaarts na die [[Apiesrivier]] getrek waar hy sy Koengwini-hoofstat aanlê, benewens die emHlahlandlela- en Dinaneni-vestings aan die [[Krokodilrivier (Limpopo)|Krokodilrivier]]. Teen 1831/32 het Zoeloeimpis weer die Matabeles ingehaal, en moet hulle nogmaals weswaarts verhuis. Die hoofstat Mosega (oftewel Motsenjateng) van die Tswana-sprekende Hoeroetsje-nasie word ingeneem, en hul hoofmanne Mokgathle en Moiloa II word verdryf. Mosega word dan Silkaats se suidelike vesting, benewens 'n vesting by Tsjwenjane. Meeste stamme tussen die [[Oranjerivier|Oranje-]] en [[Limpoporivier]] word deur hom verdryf of uitgewis.
 
Sowat 45 myl noord van Mosega aan die [[Maricorivier|Groot-maricorivier]], rig Silkaats sy omvangryke koningstat op, wat hy eGabeni noem. Dit sou ook as Kapain, Kapajien of Kopanjeng bekend staan. Hier ontvang hy die jagter-reisiger William Cornwallis Harris as gas, en sou hy 'n hegte vriendskap met die sendeling [[Robert Moffat]] aanknoop. Enige besoeker aan sy ryk moes hom dan via [[Kuruman]] en Mosega nader, sodat hulle eers deur Moffat gekeur kon word. Silkaats het aan die sendelinge genoem dat hy graag onderwysers, skole en 'n kerk wou hê, maar sy verklarings is weens sy despotiese geaardheid met omsigtigheid bejeen.
 
Intussen arriveer [[Andries Hendrik Potgieter|Hendrik Potgieter]] se trek aan die [[Vaalrivier]], en die trekkerfamilies span in los groepe uit, terwyl 'n verkenningskommando die gebied oor die rivier verken. Die Erasmus-party se geweerskote op 'n jagtog wek skynbaar die aandag van 'n impi van Silkaats, sowat 600 sterk, en hul laer word aangeval en uitgewis. Terugkerende manskappe ontsnap te perd om die Steyn- en Bothagesinne te waarsku sodat hul laers betyds gevorm word om die aanslag af te slaan. Die Liebenberg-laer word egter uitgewis en twee meisies en 'n seun word weggevoer na Silkaats, om nooit weer gesien te word nie. Die oorblywende trekkers vorm 'n laer by [[Slag van Vegkop|Vegkop]], waar die aanslag van 'n groot impi afgeweer word, alhoewel al die vee aan die Matabele afgestaan word.
 
Op 17 Januarie 1837 word eers Mosega deur die strafkommando van Potgieter en [[Gerrit Maritz|Maritz]] vernietig, en baie beeste word teruggewin. Dit word opgevolg deur 'n stryd van 9 dae vanaf 4 November 1937 waarin eGabeni deur o.m. Potgieter en [[Piet Uys|Uys]] vernietig word. Die Maricogebied word deur die Matabele ontruim via die Dwarsbergpasse, en in 1838 trek sowat 15 000 Matabele oor die [[Limpoporivier]], waar hulle in twee groepe opbreek. Silkaats vestig hom in [[Betsjoeanaland]] en 'n groepering onder sy seun Nkoeloemane ("Koeroeman") vestig hulle in die Matobo-heuwels. Die indoenas van Nkoeloemane, insluitend Silkaats se oom Gondwanda, was onder die indruk dat Silkaats gesterf het, en het Nkoeloemane by Ntabazindoena as koning gehuldig. Nkoeloemane (c.1828– ), vernoem na Moffat se sendingstasie, was Silkaats se seun by Oemoaka, 'n seniorvrou van suiwer Zoeloe-afkoms, en is in 1848 deur Silkaats as sy opvolger aangewys.
 
Toe Silkaats egter weer sy opwagting maak is hierdie indoenas terreggestel. Nkoeloemane het op hierdie stadium verdwyn en sy lot is onbekend en bestrede. Silkaats het hom by die nuwe Mhlahlandlela-stat in die Matobo-heuwels gevestig, en sy gesag oor 'n groot gebied uitgebrei. Hy het die [[Masjonas]] feitlik geheel en al aan hom onderwerp. Masjonaland was nie vir wit besoekers toeganklik nie, aangesien Silkaats dit as sy private bron van beeste en slawe gesien het. Net voor sy afsterwe vergun hy egter vir Westbeech en Philips om 'n strooptog saam met Lobengoela langs die Mazoerivier ("Mazare") mee te maak, waartydens die Sjona-hoofman Watah aangeval word.
Line 60 ⟶ 62:
* The Cradle of Humankind, pp. 99-100, David Fleminger
* White Induna, pp. 17-19, Richard Sampson
* Soekterme "Moselekatsi" of "Moselekatse", in: Letters of the American Missionaries, 1835-1838, D.J. Kotzé
 
== Eksterne skakels ==