Salvador Dalí: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Xqbot (besprekings | bydraes) k Robot: fr:Salvador Dalí is 'n goeie artikel; kosmetiese veranderinge |
Bygewerk |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas Persoon
| naam = Salvador Dalí
| bynaam =
| beeld = Salvador Dalí 1939.jpg
| beeldbeskrywing =
| onderskrif = Salvador Dalí in 1939
| geboortenaam = Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech
| geboortedatum
| geboorteplek = [[Figueres]], [[Katalonië]], [[Spanje]]
| dood_datum = {{SDEO|1904|5|11|1989|1|23}}
| sterfteplek = Figueres, Katalonië, Spanje
| ouers = Salvador Dalí i Cusí<br />Felipa Domenech Ferrés
| titel =
| nasionaliteit = {{vlagland|Spanje}}
| beroep = Skilder, grafiese kunstenaar, skrywer, beeldhouer en setontwerper
| bekend =
| salaris =
| termyn =
| voorganger =
| opvolger =
| eerbewyse =
| party =
| godsdiens =
| huweliksmaat = Gala Dalí (Elena Ivanovna Diakonova)
| kinders =
| webblad =
| handtekening =
}}
'''Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech
Die opvatting word wyd gehuldig dat Dalí oor 'n ryk verbeelding beskik het en hy het 'n voorliefde daarvoor gehad om ongewone dinge te doen om aandag te trek. Hierdie voorliefde het egter liefhebbers van sy kuns net soveel as sy kritici vererg, aangesien sy eksentrieke gedrag soms meer openbare aandag as sy kunswerk getrek het.<ref>Saladyga, Stephen Francis. [http://purple.niagara.edu/jlittle/lamplighter/saladyga.htm "The Mindset of Salvador Dalí"]. ''lamplighter (Niagara University)''. Vol. 1 Nr. 3, Summer 2006. Retrieved [[22 Julie]] [[2006]].</ref> Hierdie doelbewuste soeke na bekendheid en berugtheid het daartoe gelei dat hy wyd bekend was en mense vanuit alle sfere van die samelewing sy werk gekoop het.
Line 13 ⟶ 34:
== Biografie ==
=== Vroeë lewe ===
[[Lêer:Familia Dalí (h 1910).jpg|duimnael|links|Die Dalí-gesin in 1910 (van links): tant Maria Teresa, moeder, vader, Salvador, tant Catherine (later tweede vrou van die Vader), suster Ana Maria en ouma Ana]]
Dalí is gebore op [[11 Mei]] [[1904]], 08:47 v.m. (MGT)<ref> Volgens sy geboorte sertifikaat. [http://www.astrotheme.fr/en/portrait.php?info=1&clef=V5w9Rfu55p7k ''Salvador Dalí astrological chart''] by astrotheme.fr. Laaste besoek op 30 September 2006.</ref> in die dorp [[Figueres]], in die Empordà-streek naby die Franse grens in [[Katalonië]], [[Spanje]].<ref>Dalí, The Secret Life of Salvador Dalí, 1948, London: Vision Press, bl.33</ref> Dalí se ouer broer, ook genaamd Salvador (*12 Oktober 1901), het nege maande tevore op 1 Augustus [[1903]] aan gastro-enteritis gesterf. Sy vader, [[Salvador Dalí i Cusí]], was 'n middelklas-advokaat en notaris.<ref name=Llongueras>Llongueras, Lluís. (2004) ''Dalí'', Ediciones B — Mexico. ISBN 84-666-1343-9.</ref> Salvador Dalí i Cusí is op [[29 Desember]] [[1900]] met Dalí se moeder [[Felipa Domenech]] getroud in [[Barcelona]] in die ''Nuestra Senora de la Merced'' kerk.<ref name="GIBSON">[http://www.nytimes.com/ The New York Times], [http://www.nytimes.com/books/first/g/gibson-dali.html Books: The Shameful Life of Salvador Dali By IAN GIBSON], Besoek op 16 Junie 2007 </ref> <!---wie se streng dissiplinêre
Line 24 ⟶ 46:
=== Madrid en Parys ===
[[Lêer:Man Ray Salvador Dali.jpg|
Dalí het in 1922 na die ''Residencia de estudiantes'' ("studentewoning") in [[Madrid]] verhuis<ref name=Llongueras /> en daar aan die San Fernando-skool vir skone kunste gestudeer. Met 'n slanke figuur en 'n lengte van 1,72 meter is Dalí as eksentriek beskou met sy lang hare en die dra van 'n jas, sykouse en kniebroeke wat 'n eeu terug in die mode was. Dit was egter sy skilderye, waarin hy met [[kubisme]] geëksperimenteer het, wat sy medestudente se aandag die meeste getrek het. In hierdie vroeë kubistiese werke blyk dit egter dat hy die beweging nie heeltemal verstaan het nie. Die teorie word ondersteun deurdat sy enigste inligting rakende die kubistiese beweging afkomstig was van 'n paar artikels uit tydskrifte en 'n katalogus wat aan hom gegee is deur Pichot. Daar was ook geen ander kubistiese skilders in Madrid in hierdie tyd nie.
Line 31 ⟶ 53:
Dalí is in [[1926]] geskors van die akademie, kort voor sy eindeksamens, na hy verklaar het dat geen lid van die fakulteit bekwaam genoeg is om hom te eksamineer nie.<ref name=olga>[http://www.abcgallery.com/D/dali/dalibio.html ''Salvador Dalí: Olga's Gallery'']. Laaste besoek op 22 Julie 2006.</ref> Uit die foutlose, realistiese ''Mandjie met brood'' (1926), blyk dit dat Dalí egter teen die tyd reeds sy verfvaardighede bemeester het.<ref> Die portret, "A Basket of Bread", kan [http://www.dali-gallery.com/html/galleries/painting05.htm hier] besigtig word (www.dali-gallery.com).</ref> Hy het in dieselfde jaar sy eerste besoek aan [[Parys]] gebring, waar hy [[Pablo Picasso]] ontmoet het. Dalí het Picasso aanbid en was self ook reeds gunstig aan Picasso beskryf deur Joan Miró. Namate Dalí sy eie styl ontwikkel het, is 'n aantal van sy werke die daaropvolgende paar jaar sterk deur Picasso en Miró beïnvloed.
[[Lêer:Diegovelazquezselfportrait.jpg|
Sommige aspekte van Dalí se werk wat hom sy hele lewe sou by bly was reeds merkbaar in die 1920's. Dalí het enige en alle invloede van alle kunsstyle wat hy kon vind, verorber en dan werke geproduseer wat strek van akademies klassieke werke tot die werke wat as [[avant-garde]] beskryf is,<ref>Hodge, Nicola, en Libby Anson. ''The A–Z of Art: The World's Greatest and Most Popular Artists and Their Works''. Kalifornië: Thunder Bay Press, 1996. [https://ucmshare.ucmerced.edu/docushare/dsweb/Get/Document-94961/Dali+Salvador.doc Online citation].</ref> somtyds in verskillende werke en somtyds gekombineerd. Uitstallings van sy werke in [[Barcelona]] het baie aandag getrek en 'n mengsel van lof en verwarde debatte van die kritici.
Line 37 ⟶ 59:
=== 1929 tot die Tweede Wêreldoorlog ===
Dalí het in 1929 saam met die surrealistiese filmregisseur Luis Buñuel gewerk aan die kort film, ''[[Un chien andalou]]'' ("'n Andalusiese hond"). Hy was hoofsaaklik verantwoordelik om Buñuel te help skryf aan die draaiboek. Dalí sou later beweer dat hy meer betrokke was by die verfilming, maar dié bewering word nie ondersteun deur ander destydse vertellings omtrent die projek nie.<ref>Koller, Michael. [http://archive.sensesofcinema.com/contents/cteq/01/12/chien.html ''Un Chien Andalou'']. ''senses of cinema'' Januarie 2001. Laaste besoek op 26 Julie, 2006.</ref> Hy het ook in daardie jaar sy muse, inspirasie en toekomstige vrou, Gala, ontmoet.<ref name=unbound>Shelley, Landry. [http://www.tcnj.edu/~unbound/spring2005/articles/a2 "Dalí Wows Crowd in Philadelphia"]. ''Unbound'' (The College of New Jersey) Lente 2005. Laaste besoek op 22 Julie 2006.</ref> Gala is gebore as Helena Dmitrievna Deluvina Diakonova, 'n [[Rusland|Russiese]] immigrant wat elf jaar ouer as Dalí was. Met hul ontmoeting was sy egter reeds getroud met die surrealistiese digter Paul Éluard. Dalí het ook in 1929 belangrike professionele uitstallings gehad en het homself amptelik by die surrealistiese groep kunstenaars in die [[Montparnasse]]-kwartier in [[Parys]] aangesluit (alhoewel sy werk reeds swaar deur surrealisme beïnvloed was vir die afgelope twee jaar). Die surrealiste was opgewonde oor wat Dalí die "paranoïese-kritiese metode" genoem het: om toegang tot die onderbewussyn te verkry vir beter kunssinnige kreatiwiteit.<ref name=Llongueras /><ref name=Rojas>Rojas, Carlos. ''[http://books.google.com/books?id=MWF5s2yfFqwC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Salvador Dalí, Or the Art of Spitting on Your Mother's Portrait]'', Penn State Press (1993). ISBN 0-271-00842-3.</ref>
In 1931 het Dalí een van sy bekendste werke geskep, ''La persistencia de la memoria'' of "[[Die volharding van herinnering]]".<ref>[http://www.salvadordalimuseum.org/education/documents/clocking_in.pdf Clocking in with Salvador Dalí: Salvador Dalí’s Melting Watches] (PDF) van die Salvador Dalí Museum. Laaste besoek op 19 Augustus 2006.</ref> Die werk is bekend vir sy surrealistiese beelde van sagte, verwelkte sakhorlosies. Die algemene interpretasie van die werk is dat die sakhorlosies die nosie dat tyd rigied en deterministies is, afkraak. Hierdie denkwyse word ook ondersteun deur ander beelde in die skildery, soos 'n wyd-uitgebreide landskap en die miere en vlieg wat die ander horlosies verorber.<ref name=Conquete>Salvador Dalí, ''La Conquête de l’irrationnel'' (Parys: Éditions surréalistes, 1935), bl. 25.</ref>
Line 48 ⟶ 70:
=== Latere jare in Katalonië ===
[[Lêer:Dali museum.jpg|
Met die ingang van [[1949]] het Dalí na sy geliefde Katalonië teruggekeer en die res van sy lewe daar spandeer. Dat hy in Spanje gewoon het terwyl Franco aan bewind was, het kritiek uitgelok van progressiewes en baie ander kunstenaars.<ref name=navarro>Navarro, Vicente, Ph.D. [http://www.counterpunch.org/navarro12062003.html "The Jackboot of Dada: Salvador Dalí, Fascist"]. ''Counterpunch''. 6 December 2003. Laaste besoek 22 Julie 2006.</ref> Op grond hiervan is dit moontlik dat sommige van die algemene verwerping van Dalí se latere werke as gevolg van politiek was, eerder dan die eintlike meriete van die werke self. In [[1959]] het André Breton 'n uitstalling georganiseer, getiteld ''Homage to Surrealism'' ("Huldebetuiging aan surrealisme"), ter viering van die 40-jarige herdenking van surrealisme. Die uitstalling het werke deur Salvador Dalí, Joan Miró, Enrique Tábara en Eugenio Granell ingesluit. Met die ''International Surrealism Exhibition'' ("Internasionale surrealisme-uitstalling") in New York in 1960, het Breton driftig geveg teen die insluiting van Dalí se ''Sistine Madonna''.<ref name=lopez>López, Ignacio Javier. ''The Old Age of William Tell (A study of Buñuel's ''Tristana'')''. ''MLN'' 116 (2001): 295–314.</ref>
Line 62 ⟶ 83:
Gala het op [[10 Junie]] [[1982]] gesterf. Na haar dood het Dalí self die wil om te lewe verloor. Hy het probeer selfmoord pleeg deur homself te dehidreer, moontlik in die hoop om in 'n [[skyndood]] te verval (hy het gelees dat daar sommige mikro-organismes was wat dit kon doen). Hy het verhuis van Figueres na die kasteel in Púbol: dié kasteel het hy oorspronklik vir Gala gekoop en dit was ook daar waar sy gesterf het. In [[1984]] het Dalí se slaapkamer aan die brand geslaan, terwyl hy daar in was,<ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9905E1DB1038F932A3575AC0A962948260 "Dalí Resting at Castle After Injury in Fire"]. ''The New York Times''. [[1 September]], [[1984]]. Laaste besoek op 22 Julie 2006.</ref> maar die omstandighede waaronder dit plaasgevind het is onduidelik: moontlik was dit nog 'n selfmoordpoging deur Dalí of slegs as gevolg van die roekeloosheid van sy personeel.<ref name=olga /> Hoe dit ook al sy, Dalí was gered en het teruggekeer na Figueres. Daar het 'n groep van sy vriende, begunstigers en mede-kunstenaars na hom omgesien, terwyl hy sy laaste jare in gemak in sy teatermuseum gewoon het.
[[Lêer:Salvador Dali Crypt in Figueres.jpg|
Daar is aantygings gemaak dat Dalí se voogde hom geforseer het om blanko skilderdoeke te onderteken, wat dan later (selfs na sy dood) beskilder kon word en as oorspronklike Dalí-skilderye verkoop kon word.<ref name="scandal">Mark Rogerson, 1989. ''The Dalí Scandal: An Investigation.'' Victor Gollancz. ISBN 0-575-03786-5 </ref> As gevolg hiervan is kunshandelaars behoedsaam wanneer hul gekonfronteer word deur latere werke wat aan Dalí toegeken word. Dalí oorly op 89-jarige ouderdom aan 'n hartverlamming in Figueres op [[23 Januarie]] [[1989]]. Hy is in die grafkelder van die Dalí Teater en Museum begrawe.
Line 77 ⟶ 98:
Twee van die gewildste voorwerpe van die surrealistiese beweging was die ''Kreeftelefoon'' en die ''Mae West-lippebank'', wat onderskeidelik in [[1936]] en [[1937]] deur Dalí voltooi is. Beide die werke is in opdrag van die [[Skotland|Skotse]] kunsbegunstiger Edward James deur Dalí gemaak; James, 'n eksentrieke karakter wat 'n groot Engelse landgoed geërf het toe hy vyf was, was een van die vernaamste ondersteuners van die surrealiste in die 1930's.<ref name=natgalaust> [http://www.nga.gov.au/International/Catalogue/Detail.cfm?IRN=2607 Lobster telephone]. ''National Gallery of Australia''. Besoek op [[4 Augustus]], [[2006]].</ref> Volgens die galerybyskrif in die [[Tate-galery]] het "krewe en telefone sterk seksuele konnotasies vir [Dalí]" gehad en het hy "'n noue analogie tussen kos en seks getrek".<ref name=tate> [http://www.tate.org.uk/servlet/ViewWork?workid=2988 Tate Collection | Lobster Telephone by Salvador Dalí]. ''Tate Online''. Besoek op [[4 Augustus]], [[2006]].</ref> Die telefoon was funksioneel en James het vier daarvan by Dalí gekoop om die telefone in sy oordhuis te vervang. Een word nou in die Tate-galery uitgestal; die tweede in die Duitse Telefoonmuseum in [[Frankfurt]]; die derde behoort aan die Edward James-stigting en die vierde is in die Nasionale Galery van Australië.<ref name=natgalaust />
[[Lêer:Dalí.
Die hout en satyn ''Mae West-Lippebank'' is gevorm volgens die lippe van die aktrise [[Mae West]], wie Dalí oënskynlik bekoorlik gevind het.<ref name=unbound /> West was tevore die onderwerp van Dalí se [[1935]] skildery ''Die gesig van Mae West''. Die ''Mae West-lippebank'' word tans gehuisves in die Brighton and Hove Museum in [[Engeland]].
In die jare [[1941]] en [[1970]] was Dalí ook verantwoordelik vir die skep van 'n ensemble van juwele, altesaam 39. Die juwele wat hy geskep het is ingewikkeld en baie bevat selfs bewegende dele. Die beroemdste juweel wat deur Dalí geskep is, is "Die Koninklike Hart". Die besondere juweel is uit goud gemaak en is versier met ses-en-veertig robyne, twee-en-veertig diamante en vier smaragde. Die merkwaardige kunswerk word uitgelig deur die feit dat die juweel op so manier geskep is dat die middelpunt "klop", amper soos 'n regte hart.<ref>[http://www.house-of-francheska.co.uk/article-dali-jewellery.htm Dalí's Jewellery Creations]</ref> Dalí self het hom as volg uitgespreek: "sonder 'n gehoor, sonder die teenwoordigheid van toeskouers, sou die juwele nie die funksie vervul het waarvoor hulle tot stand gebring is nie. Die toeskouer is dan die finale kunstenaar." (Dali, 1959.) Die Dali—Joies ("Die Juwele van Dalí")-versameling kan gesien word by die Dali-teatermuseum in Figueres, Spanje, waar dit permanent uitgestal word.
[[Lêer:Dalí.Rinoceronte.JPG|
Dalí word in die teaterwêreld onthou vir die vervaardiging van die toneeldekor vir García Lorca se 1927 romantiese toneelstuk, ''Mariana Pineda''.<ref>[http://www.kirjasto.sci.fi/fglorca.htm Federico García Lorca.] ''Pegásos.'' Laaste besoek op 15 Junie 2007.</ref> Vir ''Bacchanale'' (1939), 'n ballet wat gebaseer is en getoonset is volgens [[Richard Wagner]] se opera [[Tannhäuser]] (1845), het Dalí die verhoogontwerp en die [[libretto]] verskaf.<ref name=designws>[http://www.designws.com/pagina/1dalieng.htm Dalí Rotterdam Museum Boijmans]. ''Paris Contemporary Designs''. Laaste besoek op 8 Augustus 2006.</ref> ''Bacchanale'' was gevolg deur dekorontwerp vir ''Labyrinth'' in 1941 en ''The Three-Cornered Hat'' in [[1949]].<ref>[http://www.marquette.edu/haggerty/exhibitions/past/dalihat.html ''Past Exhibitions'']. ''Haggerty Museum of Art''. Laaste besoek op 8 Augustus 2006.</ref>
Line 99 ⟶ 119:
== Politiek en persoonlikheid ==
[[Lêer:Salvador Dali NYWTS.jpg|
Salvaldor Dalí se politiek het 'n belangrike rol gespeel in sy ontwaking as 'n kunstenaar. Hy was met tye uitgebeeld as 'n ondersteuner van fascisme.<ref name=navarro /><ref>{{cite journal |author=Vicente Navarro | title=Salvador Dali, Fascist | journal=[[CounterPunch]] | date= 12 December 2003 | url=http://www.countercurrents.org/dali-navarro121203.htm }}</ref> André Breton, spesifiek, het na hom verwys as "Avida Dollars" ('n anagram) en het gepoog om afstand te plaas tussen Dalí se naam en die "egte" surrealistiese kunstenaars. Die werklikheid is egter meer kompleks, maar dit is onwaarskynlik dat Dalí anti-semieties was, aangesien hy 'n vriendelike kennis van die bekende Joodse argitek en ontwerper, [[Paul László]] was. In sy skrywes maak hy sy bewondering vir [[Siegmund Freud]] (wat hy ontmoet het) bekend, asook [[Albert Einstein]], wat beide Jode was. In sy kritiese resensie van Dalí se outobiografie (''Secret Life''), het [[George Orwell]] geskryf dat "Mens behoort in gedagte te kan hou dat Dalí tegelykertyd 'n goeie tekenaar was, asook 'n walglike menslike wese".<ref name="Orwell Review">{{cite journal | author=George Orwell | title=Benefit Of Clergy: Some Notes On Salvador Dali | journal=[[The Saturday Book|The Saturday Book for 1944]] | year=1944 | url=http://whitewolf.newcastle.edu.au/words/authors/O/OrwellGeorge/essay/CriticalEssays/salvadordali.html }}. Oorspronklike aanhaling: ''"One ought to be able to hold in one’s head simultaneously the two facts that Dalí is a good draughtsman and a disgusting human being."''</ref>
Line 116 ⟶ 135:
Dalí was 'n kleurvolle en indrukwekkende figuur in sy alomteenwoordige lang mantel, kierie, neusoptrekkerige gesigsuitdrukking en opwaarts gedraaide gewasde snor, beroemd daarvoor dat hy gesê het dat "elke oggend wanneer ek ontwaak, ondervind ek 'n geweldige vreugde: dié van Salvador Dalí wees."<ref name=smithsonian>[http://www.smithsonianmagazine.com/issues/2005/april/dali.php?page=3 The Surreal World of Salvador Dalí]. ''Smithsonian Magazine.'' 2005. Retrieved [[August 31]], [[2006]].</ref>. Die vermaaklikheidspersoonlikheid, Cher, en haar man, Sonny Bono, het toe hulle jonk was na 'n partytjie by Dalí se weelderige woning in New York se Plaza Hotel gekom waar hulle oorbluf was toe Cher op 'n seksuele vibrator met 'n vreemde vorm wat in 'n gemakstoel gelaat is plaasgeneem het. Wanneer Dalí sy handtekening aan aanhangers uitgedeel het, het hy altyd hulle penne gehou. Toe hy Mike Wallace op die ''Sixty Minutes''-televisieprogram 'n onderhoud met hom gevoer het, het Dalí die hele tyd na homself in die derde persoon verwys, en 'n verdwaasde Mr. Wallace, sonder om doekies om te draai, vertel dat "Dalí is immortal and will not die" ("Dalí is onsterflik en sal nie dood gaan nie"). Tydens 'n ander televisievertoning, op die Tonight Show, het Dalí 'n leërrenoster saam gebring en geweier om op enige iets ander te sit.
== Sien ook ==▼
* [[Biografie van Salvador Dalí]]▼
== Aantekeninge en verwysings ==
Line 122 ⟶ 144:
{{col-2}}
<div style="font-size:88%;">
{{
</div>
{{col-end}}
▲== Sien ook ==
▲* [[Biografie van Salvador Dalí]]
== Eksterne skakels ==
| |||