Fins: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added
Addbot (besprekings | bydraes)
k Verplasing van 129 interwikiskakels wat op Wikidata beskikbaar is op d:q1412
k Onderhoud, replaced: |right| → |regs| (3), class="prettytable" → class="wikitable" (5) using AWB
Lyn 34:
Die verwantskap tussen die lede van die onderskeie tale wat aan die familie behoort kan dikwels aan die taalstruktuur waargeneem word terwyl die woordeskat dikwels weinig ooreenkoms toon, buiten die telwoorde van een tot ses (vanaf sewe is alle telwoorde aan ander taalfamilies ontleen)<ref>Wendt, Heinz F. (red.): ''Das Fischer Lexikon - Sprachen''. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 1977, bl. 92-93</ref> en 'n aantal begrippe uit die basiese woordeskat. So is die oervorme van Fins en Hongaars reeds etlike duisende jare geskei en is die verwantskap geensins nader as tussen Indo-Europese tale soos [[Duits]] en Persies nie.
 
{| class="prettytablewikitable"
! class="hintergrundfarbe6" | Fins
! class="hintergrundfarbe6" | Estnies
Lyn 119:
=== Van boeretaal tot kultuurtaal ===
 
[[Lêer:Gallen-Kallela The defence of the Sampo.png|thumbduimnael|rightregs|250px|"Sammon puolustus" (Die verdediging van Sampo) deur Akseli Gallen-Kallela 1895 in die [[Kalevala]]]]
 
Selfs na die skep van 'n Finse skryftaal het die gebruik van Fins as skryftaal honderde jare lank beperk gebly. Vanaf die [[16de eeu]] is wette ook gedeeltelik in Fins geskryf, maar van 'n Finstalige kulturele lewe was daar egter nog nie sprake nie: In die Finland wat toe aan Swede behoort het, was Sweeds die taal van die administrasie, opvoeding en kultuur.
Lyn 137:
Fins het 'n byna volkome fonetiese ortografie, d.i. die afbeelding van [[foneem|foneme]] (klanke) en [[grafeem|grafeme]] (letters) is eenduidig. Leenwoorde word konsekwent volgens die Finse ortografie aangepas (byvoorbeeld: ''filosofia'' "Filosofie"). Die uitspraak van letters in Fins word hieronder met Afrikaans vergelyk:
 
{| class="prettytablewikitable"
! class="hintergrundfarbe6" | Letter
! class="hintergrundfarbe6" | Klankwaarde
Lyn 203:
Fins beskik oor agt [[vokale]] (aangegee in IFA-Klankskrif):
 
{| class="prettytablewikitable" style="text-align:center"
! class="hintergrundfarbe6" rowspan="2" | &nbsp;
! class="hintergrundfarbe6" colspan="2" | voor
Lyn 233:
Fins beskik oor 14 selfstandige [[konsonant]]foneme. Vier ander konsonante (in die onderstaande tabel tussen hakies aangedui) kom slegs in leenwoorde voor.
 
{| class="prettytablewikitable" style="text-align:center"
! class="hintergrundfarbe6" | &nbsp;
! class="hintergrundfarbe6" | [[Bilabiaal]]
Lyn 325:
=== Vokaalharmonie ===
 
[[Lêer:Finnish vowel harmony Venn diagram.svg|thumbduimnael|rightregs|200px|Venn-diagram wat die Finse vokaalharmoniestelsel illustreer]]
Vokaalharmonie is sentraal tot die Finse klankwette. Die agterklinkers ''a'', ''o'' en ''u'' kan nie binne 'n woord saam met die voorklinkers ''ä'', ''ö'' en ''y'' voorkom nie. Woorduitgange en ander agtervoegsels word volgens die klinkers in die woordstam aangepas:
 
Lyn 373:
=== Woordbou ===
Fins is 'n agglutinerende taal. Dit beteken dat die verhouding tussen woorde met verbuigingsagtervoegsels of woorduitgange uitgedruk word. Baie grammatikale funksies wat in Afrikaans, soos in die meeste [[Indo-Europese tale]], analities deur enkele woorde aangedui word, word in Fins sinteties deur verbuigingsagtervoegsels uitgedruk. 'n Enkele woord kan dus, deur 'n aantal uitgange uitgebrei, 'n magdom betekenisse oordra. 'n Voorbeeld is die woord ''taloissanikinko'', wat van die basisvorm ''talo'' (huis) afgelei is en "ook in my huise?" beteken. Die woord kan as volg afgebreek word:
{| class="prettytablewikitable"
| talo
| -i
Lyn 391:
In teenstelling met flekterende tale soos [[Duits]] of [[Latyn]] is die uitgange eenduidig, d.w.s 'n uitgang vervul slegs een funksie en een funksie word in die reël deur slegs een uitgang vervul. Die [[inessief|inessiewe]] meervoud ''taloissa'' ("in die huise) word byvoorbeeld deur die kombinasie van die meervouduitgang ''-i'' en die inessiewe agtervoegsel ''-ssa'' aangedui, terwyl in die Latynse vorme ''amici'' (van die vriende" of "die vriende") en ''amicorum'' ("van die vriende") waar die woorduitgange ''-i'' en ''-orum'' beide gelyktydig (en nie altyd eenduidig) naamval en getal aandui. 'n Uitsondering in Fins is dat die meervoud in nominatief en akkusatief deur ''-t'' aangedui word maar in die ander gevalle met ''-i-''.
 
[[Lêer:FinnischesSchild.jpg|thumbduimnael|rightregs|Voorbeeld vir 'n partisipiële samestelling]]
Ook met betrekking tot [[sintaksis]] word Finse woorde sinteties geskakel, d.w.s. Afrikaanse [[bysin]]ne word baie keer voorgestel deur kompakte partisipiële of infinitiefkonstruksies wat as "bysinekwivalente" (Fins: ''lauseenvastikkeet'')<ref name=Satzentsprechungen/> bekend staan. Voorbeeldsgewys beteken die vier woorde op die foto langsaan: 1. Die parkering; 2. slegs; 3. 'n/die plek; 4. vir bespreek het – oftewel: "Parkering slegs vir diegene wat 'n plek bespreek het".
 
Lyn 1 169:
 
=== Dialekte ===
[[Lêer:Suomen murteet.png|thumbduimnael|Verspreiding van dialekte in Finland en Anrainerstaaten (Situasie voor die Tweede Wêreldoorlog)]]
 
Die verskille tussen die Finse [[dialek]]te is redelik gering, hulle verskil byna uitsluitlik in uitspraak. Finse dialekte word verdeel in die Westelike en Oostelike hoofgroepe. Die klassifikasie van die [[Meänkieli]]-dialek wat in [[Swede|Noordwes-Swede]] in die [[Tornedal]] gepraat word, is omstrede. In Finland word dit meestal as 'n Peräpohjola-dialek gesien terwyl dit in Swede as 'n selfstandige taal geklassifiseer word en op skool as 'n skryftaal geleer word.
Lyn 1 240:
{{interwiki|kode=fi}}
{{Verwysings}}
 
{{Voorbladster}}
 
[[Kategorie:Fins-Oegriese taalfamilie]]
Line 1 247 ⟶ 1 249:
[[Kategorie:Tale van Swede]]
[[Kategorie:Tale van Rusland]]
 
{{Voorbladster}}
 
{{Link FA|de}}