Standard Encyclopaedia of Southern Africa: Verskil tussen weergawes

Die '''''Standard Encyclopaedia of Southern Africa''''' (SESA) is ’n ensiklopedie in 12 dele van sowat 640 bladsye elk wat van 1970 tot 1976 uitgegee is deur Nasou Bpk., ’n filiaal van die [[Nasionale Pers]]. Dit is die grootste privaat publikasie wat tot dusver in [[Suid-Afrika]] aangepak is maar, ondanks die hoë lof wat die projek ontvang het, het talle stelle van die eerste en enigste oplaag van 6 500 nie verkoop nie. Weens geldelike oorwegings en die louwarm verkope het die beplande Afrikaanse stel nooit verskyn nie.

 

Die Nasionale Boekhandel het in die 1950’s die projek aangepak, maar dit is later deur Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou) oorgeneem. Die direksie van Nasionale Boekhandel het D.J. (Dick) Potgieter, wat aan die filiaal verbonde was, as redakteur van die ''Ensiklopedie van Suider-Afrika'' aangestel. Dit sou in albei destydse ampstale verskyn en volgens die aanvanklike beplanning net tien dele beslaan. Potgieter was vroeër onderwyser in die Laeveld, daarna lektor aan die Kaapse Tegniese Kollege en skrywer van ''Moord in die Laeveld'', die ''[[Huisgenoot]]''-vervolgverhaal ''Swart suidoos'' en die bekende “Groen Grammatika” (''Juta se Nuwe-Afrikaanse grammatika vir middelbare skole'', 1930). Dit is meer as twee dekades lank in Suid-Afrikaanse skole gebruik.

In die beginjare skryf Potgieter aan ’n medewerker: “Ons is besig met die samestelling van ’n ad hoc-ensiklopedie van Suidelike Afrika – dus nie ’n algemene ensiklopedie soos die ''Winkler Prins'' of ''Britannica'' nie – met die klem op Suid-Afrika. Dit sal bestaan uit twee afsonderlike stelle, een in Afrikaans en een in Engels, elk met tien dele van 500 bladsye en ’n volledige indeks in die laaste dele. Soos in die geval van alle ensiklopedieë, sal biografieë die belangrikste deel van ons groot naslaanwerk vorm.” Potgieter het aan medewerkers wat aan onderwerpe moes werk wat nie spesifiek Suid-Afrikaans was nie, geskryf in die trant van die volgende gedeelte in ’n brief aan ''[[Die Burger]]'' se kunskritikus, F.L. Alexander: “All articles should deal practically exclusively with Southern African phenomena … in some cases it might be essential and very instructive to indicate and contrast points of similarity and dissimilarity with related phenomena in other parts of the world, but the great bulk of the subject matter dealt with must be specifically Southern African.”

 

Uiteindelik het die projek meer as 1 250 medewerkers betrek. Potgieter het hulle aangeraai om onderhoudend te skryf sonder om wetenskaplike akkuraatheid in te boet. Die belangrikste medewerkers skryf soms nie net artikels nie, maar het ook opgetree as deskundige raadgewers, het sommige veranderinge aangebring of verbeteringe voorgestel en ook raad gegee oor aanvullende artikels en moontlike medewerkers. Net twee mense wat genader is om mee te werk, het geweier. Die een was ’n uitgeweke Suid-Afrikaner in [[Kenia]] wat om inligting genader is, maar gesê het briewe uit [[Suid-Afrika]] is vir hom ’n “akute verleentheid” en dat daar onder geen omstandighede ooit weer aan hom geskryf moes word nie. Die meeste medewerkers van enige tersiêre instelling was trouens dié van die [[Universiteit van die Witwatersrand]].

 

Teen die einde van 1961 deel die pas aangestelde assistent-redakteur, P.C. (Flip) du Plessis, vir prof. W.S. Mackie mee dat hy aangestel is taalredakteur en hersiener van die ensiklopedie. In die loop van die volgende jaar ontvang Mackie honderde Engelse artikels om taalkundig te versorg en dr. [[L.W. Hiemstra]], later heeltydse taalkundige raadgewer van die ensiklopedie, behartig die Afrikaanse taalversorging. Hiemstra word met sy besondere kennis ’n onmisbare redaksielid en in toenemende mate word die versorging van die Engelse weergawe ook aan hom toevertrou.

In die middel van die groot onderneming kom daar ontwikkelings wat noodwendig vertraging meegebring het. In die vroeë 1970’s moes die bestaande mate en gewigte, wat op byna elkeen van die uiteindelike meer as 7 500 bladsye voorgekom het, gemetriseer word. Hiermee moes die samestellers ’n fyn oordeel aan die dag lê. ’n Junior redaksielid het byvoorbeeld die artikel oor [[Sesmylspruit]] gemetriseer sodat die eerste sin gelui het: “Sesmylspruit het sy naam te danke daaraan dat dit ongeveer 10 km van [[Pretoria]] af geleë is.”

 

Potgieter het laat in 1966 versoek dat die direksie hom toelaat om as “ere-redakteur” op [[Wildernis]] te gaan woon, waar hy sou voortgaan met die persklaarmaak, lees van proewe, opstel van die register en enige verdere take wat aan hom opgedra sou word. Sy versoek is toegestaan en van die begin van 1967 bly hy as hoofredakteur ten nouste betrokke by die projek, gee finale goedkeuring aan die teks voor dit in druk verskyn en kontroleer alles met sy ingewikkelde kaartstelsel.

 

Die redaksie het medewerkers uit die staanspoor gevra om hul artikels sommer self te vertaal. Afrikaanssprekendes kon dit dikwels maklik self doen, maar Engelssprekendes nie. Daarom het die Engelse manuskrip vinniger gevorder. Omdat die gelyktydige versorging van die Engelse en die Afrikaanse tekste ’n onmoontlike las op die redaksie sou plaas en tot verwarring kon lei omdat die alfabetiese volgorde verskil het, is daar besluit dat die Engelse stel eers volledig in 12 dele sou verskyn en die Afrikaanse stel daarna. Laasgenoemde sou voor sy verskyning bygewerk en op datum gebring word. Die Afrikaanse weergawe het egter nie verskyn nie.

 

Nasou het op die naam ''Standard Encyclopaedia of Southern Africa'' besluit en die eerste deel het in 1967 ter perse gegaan. Die eerste twee dele is op ’n groot banket in [[Kaapstad]] op [[28 Augustus]] [[1970]] bekendgestel. Deel 12 het in 1976 die reeks afgerond. Dit bevat ’n volledige register en ’n afdeling waarin sekere artikels uit vorige dele op datum gebring is. Die biografieë is ook ingesluit van mense wat sedert die deel waarin hul naam sou voorkom, oorlede is. By voltooiing was ''SESA'' die grootste publikasie wat nog in Suid-Afrika deur ’n privaat instansie uitgegee is. Die grootste enkele groep artikels is die meer as 2 500 biografieë. Dit was 'n reusetaak net om die foto’s, sketse en illustrasie-materiaal byeen te kry. Die fotoversameling wat die redaksie mettertyd opgebou het, was die grootste in privaat besit in die land.

 

’n Ensiklopedie is eintlik net ’n samevatting van bestaande en reeds gepubliseerde kennis. Dit beoog nie om nuwe kennis aan die lig te bring nie, maar in ''SESA'' was daar uitsonderings op dié reël. Prof. Johannes du Plessis Scholtz se artikels oor die interne en eksterne geskiedenis van die Afrikaanse taal behandel die geskiedenis van die ontstaan en ontwikkeling van die taal en van sy stryd om oorlewing en erkenning. Dit is gegrond op oorspronklike navorsing en bevat nie inligting wat elders in druk verskyn het nie. Verskeie vakgenote het gevra dat die oorspronklike Afrikaanse teks in ’n afsonderlike boek uitgegee word. Dit het gebeur in 1980 met die verskyning van ''Wording en ontwikkeling van Afrikaans'' by Tafelberg-Uitgewers en is minstens een keer herdruk. Nog ’n neweproduk van SESA was ''Animal life in Southern Africa'', ’n samevatting van SESA se artikels oor die Suider-Afrikaanse dierelewe, ’n publikasie van aansienlike omvang. Publikasies oor die Suider-Afrikaanse flora, aardrykskunde en die landsbestuur is ook oorweeg, maar daarvan het niks tereggekom nie.

 

Uit alle oorde is die gehalte en omvang van die ensiklopedie aangeprys. Op byna elke terrein was die bydraes afkomstig van die land se voorste kenners. Die verkope was egter teleurstellend en van die oplaag van 6 500 stelle was aan die einde van die 1970’s, vier jaar ná die laaste deel se verskyning, nog talle onverkoop.

 

 

==Bronne==

 

==Eksterne skakels==

 

== Verwysings ==