Berillium: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k Skoonmaak using AWB |
No edit summary |
||
Lyn 17:
| Berillium, Be, 4
|-
| [[periodiek tabel reeks|Reeks]]
| [[Alkali-aard metaal|Alkali-aard metale]]
|-
| [[periodieke tabel groep|Groep]], [[periodieke tabel periode|Periode]], [[periodieke tabel blok|Blok]]
| [[groep 2 element|2 (IIA)]], [[periode 2 element|2]], [[S-blok|s]]
|-
| [[Digtheid]], [[Moh se hardheidskaal|Hardheid]]
| 1848 [[kilogram per kubieke meter|kg/m<sup>3</sup>]], 5.5
|-
| [[kleur|Voorkoms]]
| align="center" | wit-grys metaal<br />[[Lêer:Be,4.jpg|125px]]
|-
! colspan="2" bgcolor="#FFDEAD" | Atoom eienskappe
|-
| [[Atoommassa]]
| 9.01218 [[Atoom massa eenhede|ame]]
|-
| [[Atoom radius]]
| [[1 E-10 m|112]] [[picometer|pm]]
|-
| [[Kovalente radius]]
| [[1 E-11 m|90]] [[picometer|pm]]
|-
| [[van der Waals radius]]
| onbekend
|-
| [[Elektron konfigurasie]]
| <nowiki>[</nowiki>[[Helium|He]]<nowiki>]</nowiki>2[[Atoom orbitaal|Orbitale]]<sup>2</sup>
|-
| [[electron|e]]<sup>-</sup> e per [[energie vlak]]
Lyn 50:
|-
| [[Oksidasietoestand]] ([[Oksied]])
| 2 ([[amfoteries]])
|-
| [[Kristal struktuur]]
Lyn 60:
| [[vastestof]] ([[diamagneties]])
|-
| [[Smeltpunt]]
| 1551.15 [[Kelvin|K]]
|-
| [[Kookpunt]]
| 3243.15 K
|-
| [[Molêre volume]]
| 4.85 [[wetenskaplike notasie|×]]10<sup>−6</sup> [[kubieke meter per mol|m<sup>3</sup>/mol]]
|-
| [[Verdampingswarmte]]
| 292.40 [[kilojoule per mol|kJ/mol]]
|-
| [[Smeltingswarmte]]
| 12.20 kJ/mol
|-
| [[Dampdruk]]
| 4180 [[Pascal (eenheid)|Pa]]
|-
| [[Spoed van klank]]
| 13000 [[meter per sekonde|m/s]]
|-
! colspan="2" bgcolor="#FFDEAD" | Diverse
|-
| [[Electronegativity]]
| 1.57 ([[Pauling skaal]])
|-
| [[Warmtekapasiteit#Spesifieke warmtekapasiteit|Spesifieke warmtekapasiteit]]
| 1825 [[joule per kilogram-kelvin|J/kg*K]]
|-
| [[Elektriese geleidingsvermoë]]
| 31.3 10<sup>6</sup>/(m·[[ohm]])
|-
| [[Termiese geleidingsvermoë]]
| 201 [[watt per meter-kelvin|W/m*K]]
|-
| 1<sup>ste</sup> [[ionisasie potensiaal]]
| 899.5 kJ/mol
|-
| 2<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 1757.1 kJ/mol
|-
| 3<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 14848.7 kJ/mol
|-
! colspan="2" bgcolor="#FFDEAD" | Mees stabiele isotope
Lyn 125:
|-
| <sup>10</sup>Be || [[spoor radio-isotoop|spoor]]
| 1.51×10
| [[beta emissie|beta<sup>-</sup>]] || 0.556
| [[Boor (element)|
|}
|-
! colspan="2" bgcolor="#FFDEAD" |
|}
'''Berillium''' is die [[chemiese element]] in die [[periodieke tabel]] met die simbool '''Be''' en [[atoomgetal]] van '''4'''.
Lyn 137:
== Kenmerkende eienskappe ==
Berillium het een van die hoogste [[smeltpunt]]e van die ligte [[metaal|metale]]. Die [[elastisiteitsmodulus]] van berillium is ongeveer 'n derde groter as die van staal. Dit het 'n uitstekende [[termiese geleidingsvermoë]], is nie-magneties en weerstaan gekonsentreerde [[salpetersuur]]. Dit is hoogs deurlaatbaar vir [[X-straal|X-strale]] en [[neutron]]e word vrygestel wanneer dit deur [[alfa partikel]]s getref word, soos vanaf [[radium]] of [[polonium]]
(omtrent 30 neutrone/miljoen alfa partikels). By [[standaard temperatuur en druk]] weerstaan berillium [[oksidasie]] wanneer dit aan lig blootgestel word (die vermoë van berillium om glas te krap spruit egter waarskynlik toe te skryf aan 'n dun lagie oksied wat op die oppervlak vorm.
Lyn 148:
* In die veld van X-straal litografie word berillium gebruik vir die reproduksie van mikroskopiese [[geïntegreerde stroombaan|geïntegreerde stroombane]].
* Omdat dit 'n lae termiese [[neutron]] absorbsie deursneë het gebruik die kernkrag industrie die metaal in [[kern reaktor]]e as 'n neutron reflektor en moderator.
Lyn 157:
* Berillium verbindings was eens gebruik vir [[fluoreserende lig]]buise, maar die gebruik is gestaak weens die voorkoms van [[berilliose]] in die werkers wat die buise vervaardig het (sien hieronder).
* Dit word verwag dat die [[JWST|James Webb Space Telescope]] 'n berilliumspieël sal hê. As gevolg van die feit dat die JWST aan temperature van so laag as -240 grade Celsius (30 Kelvin)
blootgestel gaan word sal die spieël van berillium gemaak word wat die uiterste koue beter kan hanteer as glas. Berilium krimp heelwat minder en vervorm minder as glas — en bly dus meer eenvormig — by sulke temperature.
Lyn 163:
Die naam berillium kom van die [[Grieks]]e woord ''beryllos'' vir beril. Eens was berillium ook '''glucinium''' (van [[Grieks]]e woord ''glykys'' vir soet) vanweë die soet smaak van sy soute.
Die element is in [[1798]] ontdek in die oksiedvorm in [[beril]] en in [[smarag]] deur [[Louis Vauquelin]]. [[Friedrich Wöhler]] en [[Antoine Alexandre Brutus Bussy|A.A.Bussy]] het die metaal onafhanklik van mekaar geïsoleer in [[1828]] deur [[kalium]] met [[Berillium chloried]] te
reageer.
== Voorkoms ==
Berillium word gevind in 30 verskillende [[mineraal|minerale]], die belangrikste waaronder [[bertrandiet]], [[beril]], [[chrysoberil]] en [[phenasiet]] tel. Edelgesteentes van beril is [[akwamaryn]] en [[smarag]]. Die belangrikste kommersiële bronne van van berillium en sy
verbindings is beril en bertrandiet. Tans word die grootste hoeveelheid van die metaal geproduseer deur [[berillium fluoried]] te reduseer met [[magnesium]]. Berillium metaal het eers teen [[1957]] geredelik beskikbaar geword.
Lyn 180:
== Voorsorgmaatreëls ==
[[Lêer:Beryllium OreUSGOV.jpg|
Berillium en sy soute is [[giftige verbinding]]s en is potensieel [[karsinogenies]]. Kroniese [[berilliose]] is 'n long- en sistemiese [[granuloma]]siekte wat veroorsaak word deur blootstelling aan berillium. Akute berilliumsiektes in die vorm van chemiese [[longontsteking]] is die eerste keer in 1933 in Europa waargeneem en in die Verenigde State in 1943. Gevalle van kroniese berilliose is vir die eerste keer omvattend beskryf in 1946 toe werkers in 'n aanleg wat
[[fluoreserende lamp]]e in Massachusetts vervaardig het daarmee gediagnoseer is. Kroniese berilliose se simptome is baie soortgelyk aan [[sarkoidose]] en dit is dus moeilik om te onderskei tussen die twee kwale.
Ten spyte van die feit dat berilliumverbindings in fluoroserende ligbuise gestaak is in 1949, bestaan die risiko van blootstelling aan berillium nog steeds in die kern en lug- en ruimtevaart industrieë asook tydens die raffinering van berillium metaal en die smelt van berillium
bevattende legerings, die vervaardiging van elektroniese toestelle en die hantering van ander berillium bevattende materiale.
Lyn 192:
== Gesondheidsuitwerking ==
Berillium kan skadelik wees wanneer dit ingeasem word. Die uitwerking daarvan hang af van die tydperk van blootstelling. As berilliumvlakke in die lug hoog genoeg is (> 1000 μg/m
longontsteking. Bedryfs- en gemeenskapstandaarde vir lugkwaliteit is effektief in die voorkoming van akute longskade.
Sommige mense (1-15%) raak sensitief vir berilium. Hierdie individue mag ook ontstekingsreaksies ontwikkel in die asemhalingstelsel. Die toestand word kroniese berilliumsiekte genoem en kan eers baie jare na blootstelling aan hoër as normale vlakke berillium (groter as 0.2
μg/m
Die insluk van berillium het nog geen uitwerking getoon op mense nie aangesien baie min berillium vanuit die maag en ingewande geabsorbeer word. Maagswere is waargeneem in honde met 'n berillium bevattende dieet. Berilliumkontak met vel wat skraap- of snymerke het, mag 'n uitslag of swere tot gevolg hê.
Langtermyn blootstelling aan berillium vergroot die risiko om longkanker te ontwikkel. Die Verenigde State se [[Wikipedia:en:United States Department of Health and Human Services|Department of Health and Human Services]] (DHHS) en die [[Wikipedia:en:International Agency for Research on Cancer|Internasionale Agentskap vir kankernavorsing]] (IARC) het bepaal dat berillium 'n karsinogeniese stof is. Die Verenigde State se [[Wikipedia:en:Environmental Protection Agency|Environmental Protection Agency]] (EPA) het bepaal dat berillium 'n moontlike
menslike karsinogeen is. Volgens die EPA kan 'n leeftydlange blootstelling van 0.04 μg/m
Daar is geen studies om die gesondheidsuitwerking op kinders wat aan berillium blootgestel is, gedoen nie. Dit is waarskynlik dat die uitwerking soortgelyk sal wees as dié op volwassenes.
Lyn 207:
Berillium kan gemeet word in die urine en bloed. Die hoeveelheid berillium in bloed of urine kan aandui hoe lank en hoeveel die blootstelling was. Berilliumvlakke kan ook gemeet word in long- en velmonsters.
Vlakke waartoe industrieë tipies toegelaat word om in die lug te laat is tipies in die orde van 0.01 μg/m
== Verwysings ==
| |||