Johannesburg: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Vervang bladsyinhoud met 'ááááá puding jó regert frenk' |
k Wysigings deur Keszthelyi levente teruggerol na laaste weergawe deur Oesjaar |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas Nedersetting
|amptelike_naam=Johannesburg
|ander_naam=iRhawutini {{xh}}, iGoli {{zu}}
|inheemse_naam=
|nedersetting_tipe=
|bynaam=Joburg; Jozi; Egoli (''Plek van [[Goud]]''); [[Gauteng]] (''Plek van Goud''); Maboneng (''Stad van die ligte'')
|slagspreuk="Unity in development"<ref>{{cite web|url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/za-gt-jb.html|title=Johannesburg (South Africa)|publisher=Crwflags.com|accessdate=14 Julie 2012}} {{en}}</ref>
|beeld_stadsilhoeët=Montage Johannesburg.jpg
|beeldgrootte=295px
|beeldbyskrif= Fotosamestelling van Johannesburg, Suid-Afrika.
|beeld_vlag=Flag of Johannesburg.svg
|vlaggrootte=
|vlagskakel=100px
|beeld_seël=
|seëlskakel=
|seëlgrootte=100px
|beeld_skild=Coat of Arms of Johannesburg.svg
|skildskakel=
|skildgrootte=
|duimdrukkerkaart=Gauteng
|duimdrukkeretiketposisie=onderkant
|duimdrukkerkaart1=Suid-Afrika
|duimdrukkeretiketposisie1=onderkant
|onderafdelingtipe=[[Land]]
|onderafdelingnaam={{vlag|Suid-Afrika}}
|onderafdelingtipe1=[[Provinsies van Suid-Afrika|Provinsie]]
|onderafdelingtipe2=Metropolitaanse Munisipaliteit
|onderafdelingtipe4=
|onderafdelingnaam1=[[Gauteng]]
|onderafdelingnaam2=[[Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit|Stad Johannesburg]]
|onderafdelingnaam3=
|regeringvoetnotas=
|regeringstipe=
|leiertitel=Burgemeester
|leiernaam=[[Parks Tau]] ([[African National Congress|ANC]])<ref>{{cite web|url=http://www.dlg.gpg.gov.za/municipalaties-details.asp?id=1|title=City of Johannesburg Metropolitan Municipality|publisher=Gauteng Department of Local Government|accessdate=14 Julie 2012}} {{en}}</ref>
|stigtingstitel=Stigting
|stigtingsdatum=[[1886]]<ref name=established>{{cite web|title=Chronological order of town establishment in South Africa based on Floyd (1960:20-26)|url=http://upetd.up.ac.za/thesis/available/etd-07212011-123414/unrestricted/05back.pdf|pages=xlv-lii}} {{en}}</ref>
|stigtingstitel2=Stadstatus
|stigtingsdatum2=5 September 1928
|oppervlakvoetnotas=<ref name="S.Afr. MunDemBoard">[http://www.demarcation.org.za/ Municipal Demarcation Board, South Africa] Besoek op 14 Julie 2012. {{en}}</ref>
|oppervlakgroottes=
|oppervlak_totaal_km2=
|oppervlak_stedelik_km2=508.69
|oppervlak_stedelik_myl2=196.41
|oppervlak_metro_km2=1644.96
|oppervlak_metro_myl2=635.12
|hoogtevoetnotas=
|hoogte_m=1753
|hoogte_voet=5751
|breedtegraad=26
|breedtegraad_m=12
|breedtegraad_s=16
|breedtegraad_NS=S
|lengtegraad=28
|lengtegraad_m=2
|lengtegraad_s=44
|lengtegraad_OW=O
|koördinaattipe=
|koördinaatwys=aansig=inlyn,titel
|bevolking_soos_op=2001 <small>stad</small>; 2011 <small>metro</small>
|bevolkingnotas=<ref name="census2001">[http://census.adrianfrith.com/place/77409 Census 2001 — Statistics for Main Place]</ref><ref name="S.Afr. CS 2007">[http://www.statssa.gov.za/Publications/P03011/P030112007.pdf Statistics South Africa, Community Survey, 2007, Basic Results Municipalities ('''pdf-file''')] Retrieved on 2008-03-23.</ref>
|bevolking_totaal=
|bevolkingsdigtheid_km2=
|bevolkingsdigtheid_myl2=
|bevolking_metro=4434827
|bevolkingsdigtheid_metro_km2=2700
|bevolkingsdigtheid_metro_myl2=7000
|bevolking_stedelik=1009035
|bevolkingsdigtheid_stedelik_km2=2000
|bevolkingsdigtheid_stedelik_myl2=5100
|bevolkingnota=
|tydsone=[[Suid-Afrikaanse Standaardtyd|SAST]]
|utcafset=+2
|tydsone_DST=
|uctafset_DST=
|poskodetipe=[[Poskode]]
|poskode=2000
|skakelkode=011
|leë_naam=Commons
|leë_inligting=[[:commons:category:Johannesburg|Johannesburg]]
|voetnotas=
|webwerf=[http://www.joburg.org.za joburg.org.za]
}}
'''Johannesburg''' ([[Xhosa]]: ''iRhawutini''; [[Zoeloe]]: ''iGoli'', ''Plek van Goud'') is die vernaamste sake- en bevolkingsentrum van [[Suid-Afrika]] met 'n oppervlakte van 1 645 vierkante kilometer en 4 434 827 inwoners in die metro (2011). Dit is die hoofstad van die provinsie [[Gauteng]] en setel van die Grondwetlike Hof van Suid-Afrika. Die huidige Groter Johannesburggebied sluit sowat vyfhonderd voorstede en dorpsgebiede in.
Johannesburg is ook die sentrum van 'n verstedelikte gebied met meer as 8 miljoen inwoners wat van [[Pretoria]] in die noorde tot by [[Vereeniging]] in die suide strek. Die stad is die derde grootste in [[Afrika]] na [[Kaïro]] en [[Lagos]], en die enigste in Afrika wat as 'n wêreldstad of ''global city'' beskou word - onder meer danksy die plaaslike hoofkwartiere van mynboureuse wat globale betekenis het.<ref>[http://www.bpb.de/themen/V7RE2T,1,0,Gro%DFst%E4dte_Afrikas_Kairo_Lagos_und_Johannesburg.html#art1 ''Bundeszentrale für politische Bildung - Dossier Afrika: Großstädte Afrikas - Kairo, Lagos und Johannesburg'']</ref> In argitektoniese opsig het Johannesburg nooit na die verlede teruggekyk nie. As een van die snelgroeiendste metropole ter wêreld het Johannesburg dus ook nie geskroom om weg te doen met sy historiese erfenis nie. Historiese geboue moes plek maak vir nuwe wolkekrabbers, terwyl die implementering van die beleid van aparte ontwikkeling vir etniese groepe die sloping van hele woonbuurte soos Sophiatown beteken het.
Johannesburg is 'n smeltkroes van tale en kulture, met 'n groot kloof tussen arm en ryk. Die stad, wat nege persent van die vasteland van Afrika se bruto geografiese produk oplewer en vir sy bewoners 'n lewenstandaard bo die gemiddelde van Afrika verseker, ly onder 'n vlaag van geweld en [[misdaad]] - alhoewel die misdaadsyfer in die afgelope jare afgeneem het, word Johannesburg saam met ander Derde Wêreldmetropole soos [[Rio de Janeiro]] nog steeds as een van die gevaarlikste stede ter wêreld gereken.<ref>Godwin, Peter: ''Stadt der Hoffnung - Stadt der Angst''. In: ''National Geographic Deutschland'', April 2004, bl. 134</ref>
== Geskiedenis ==
=== Vroeë geskiedenis ===
Die geskiedenis van die Johannesburgse gebied is duisende eeue oud. Omtrent 3,3 miljoen jaar gelede is die streek, waarna deesdae dikwels as die [[Wieg van die Mensdom]] verwys word, bewoon deur ''Australopithecus africanus'', wat bevestig sou word deur 'n ontdekking by die [[Sterkfontein]]grotte noordwes van Johannesburg in [[1998]].
Later, omtrent 10 000 na 25 000 jaar gelede, is Suider-Afrika deur die nomadiese [[San]] bewoon, en hulle het tot die 11de eeu na Christus, toe hulle deur migrerende Bantoevolke verdryf is, die oorheersende etniese groep in dié streek gebly.
In die vroeë 19de eeu is die omgewing ingeneem deur die gevreesde [[Ndebele]]-koning, [[Mzilikazi]]<ref>[http://www.sahistory.org.za/pages/people/mzilikazi.htm ''www.sahistory.org.za: Mzilikazi'']</ref>. Hy het die vreedsame [[Tswana]]-nedersettings, geleë tussen hedendaagse [[Northcliff]] en [[Klipriviersberg]] in die jaar [[1823]] oorrompel en sy ''impis'' naby [[Heidelberg (dorp)|Heidelberg]], omtrent 80 km suid van Johannesburg<ref>[http://www.joburg.org.za/2003/mar/mar12_prehistory.stm ''www.joburg.org.za: Vroeë geskiedenis'']</ref>, gevestig.
[[Lêer:Johannesburg, South Africa (1896).jpg|thumb|links|250px|Johannesburg omstreeks 1896]]
In die jare [[1840]] is [[Transvaal|De Zuid-Afrikaansche Republiek]] (ZAR), deur die [[Voortrekkers]] gestig met 'n hoofstad, [[Pretoria]], omtrent 50 km noord van die gebied wat Johannesburg sou word. Die ZAR se eerste goudloop het omstreeks [[1880]] in [[Barberton, Mpumalanga|Barberton]], omtrent 200 km noordoos van Johannesburg, begin.
Goud is moontlik ook in die veertig jaar voor Johannesburg se stigting in die omgewing gevind. Carel Kruger, wat in [[1834]] in die gebied op jag uitgegaan het; John Henry Davis, 'n Engelse geoloog wat in [[1852]] in die omgewing van [[Krugersdorp]] as prospekteerder besig was; en Pieter Jacob Marais, wat in [[1853]] klein hoeveelhede goud in die [[Jukskeirivier]] digby Sandton se huidige noordelike grens ontdek het, word in dié verband genoem.
=== Goudstormloop in 1886 ===
[[Lêer:Langlaagte.jpg|thumb|links|250px|Die plek van die eerste [[goud]]myne van 1886]]
Johannesburg, soos dit vandag bekendstaan, is gestig ná die ontdekking van goud in 1886 deur 'n Australiese prospekteerder, [[George Harrison]], op Gerhardus C. Oosthuizen se plaas [[Langlaagte]]. Delwerye het vinnig na die plase Braamfontein, Doornfontein, Randjieslaagte en Turffontein uitgebrei. Dit was hoofsaaklik mans wat na die goudvelde gestroom het - Engelssprekende gouddelwers uit die [[Verenigde Koninkryk]], [[Australië]] en ander dele van die [[Britse Ryk]], maar ook Amerikaners; 'n minderheid Afrikaanssprekendes wat 'n heenkome in Johannesburg se bou- en vervoerbedryf gevind het; Swart mynwerkers uit [[Mosambiek]], [[Transvaal]] en die Kaap; en Swartes uit Natal wat as huisbediendes en klerewassers aangestel is.
Johannesburg was aanvanklik eerder 'n groot delwerskamp wat uit tente en ossewaens bestaan het. Die groeiende mynbedryf het 'n magtige stroom immigrante op die stad laat toesak, waaronder mynwerkers uit [[Cornwall]] en Australië, mynbouingenieurs en ander spesialiste uit [[Skotland]] en die Verenigde State, maar ook Franse, Italianers, Grieke en Jode uit Pole en [[Rusland]] wat weens armoede, werkloosheid en diskriminasie na Suid-Afrika geëmigreer het. Drie jaar ná sy stigting het die bevolking op 40 000 gestaan, en in 1904 op meer as 80 000. Dit het binne vyf dekades tot 'n stad met meer as 1 miljoen inwoners gegroei en noue bande met internasionale finansiële sentrums soos die ''[[City of London]]'' gehandhaaf.
In 1897 het Johannesburg se myne 27 persent van alle goud opgelewer wat wêreldwyd ontgin is. Die ongekende groei van die Goudstad was aan die sakevernuf van mynboumagnate soos [[Cecil John Rhodes]] en die sogenaamde [[Randlords]] te danke, maar ewe goed aan die beskikbaarheid van goedkoop mannekrag. In 1889 het Rhodes saam met ander magnate die Kamer van Mynwese tot stand gebring wat dekades lank indiensneming, loontariewe en werksomstandighede in plaaslike myne bepaal het. In 1893 is regulasies opgestel waarvolgens nie-blankes beperk sou bly tot ongeskoolde werk - een van die hoekstene van die latere beleid van rasseskeiding. Alhoewel die stad sy eie myne lankal laat vaar het, omdat die gouderts uitgeput is en nuwe afsettings elders gevind is, staan Johannesburg steeds in [[Zoeloe]] bekend as ''iGoli'' (plek van goud).
=== Europese metropool in Afrika ===
[[Lêer:Johannesburg-c1910.jpg|thumb|250px|Pritchardstraat omstreeks 1910]]
Terwyl Johannesburg aan 'n verskeidenheid kulturele, ekonomiese en argitektoniese invloede uit ander dele van die [[Britse Ryk]] en elders blootgestel was, het die stad gaandeweg sy eie metropolitaanse karakter en leefstyl begin ontwikkel. Een van die hooftrekke van Johannesburg se stadskarakter was die groot invloed wat handel, mynbou en nywerhede op die argitektuur van die middestad uitgeoefen het. Die hoofkwartiere van banke en mynboumaatskappye, kantoorgeboue en klubs het die stadsbeeld gevorm. Afdelingswinkels het ingevoerde verbruikersgoedere uit [[Europa]] en [[Noord-Amerika]] verkoop, en daar was min nuwe oorsese tegnologiese ontwikkelings en uitvindings wat nie op een of ander manier in die Goudstad getoets is nie - winkels wat met voorafvervaardigde bouelemente opgerig is, gaslampe en later elektriese straatligte, telefoondrade wat die kantoorgeboue van finansiële ondernemings met mekaar verbind het, perdetrems wat passasiers na voorstede vervoer het en vanaf [[1892]] ook spoorweglyne na die kus.<ref>Sarah Nuttall en Achille Mbembe: ''Johannesburg: The Elusive Metropolis''. Durham en Londen: Duke University Press 2008, bl. 19</ref> Die eerste elektriese trems is in 1906 in bedryf gestel.<ref>Lis Lange: ''White, Poor and Angry. White Working Class Families in Johannesburg''. Aldershot: Ashgate Publishing 2003, bl. 22</ref>
[[Lêer:COLLECTIE TROPENMUSEUM Straatbeeld in Johannesburg TMnr 10004282.jpg|thumb|links|250px|Straatbeeld in Johannesburg in 1970]]
Die ingewikkelde sosiale strukture en stadsbeplanning is vir die grootste deel van die 20ste eeu deur twee beslissende faktore oorheers: klas en velkleur. Omstreeks [[1900]] het Johannesburg reeds die tipiese kenmerke van 'n rasgebaseerde stedelike nedersetting in Suid-Afrika getoon. Swart werkers was verplig om passe te dra, is van sypaadjies en openbare ruimtes verban, is net in veewaens deur die Rand-trems vervoer, het geen toegang tot openbare vervoergeriewe gehad nie en was grotendeels beperk tot substandaardbehuising soos enkelgeslag-mynkoshuise en die bediendekamers van wit woonhuise. Hul toegang tot alkoholiese dranke is beperk, hulle moes lang ure fisies hard werk vir lae lone en is hoegenaamd geen politieke regte toegestaan nie. Kenmerkend genoeg is swart Suid-Afrikaners in Johannesburg tot en met [[1927]] onder dieselfde administrasie ('n munisipale komitee) geplaas as dieretuine.<ref>Nuttall en Mbembe (2008), bl. 20</ref>
Sosio-ekonomiese ongelykheid was desondanks geen kwessie van velkleur nie. Ook blanke werkersklas- en laer-middelklas-gesinne, waaronder baie Afrikaanssprekende armblankes, is uit hul tradisionele woonbuurte in die middestad verdryf en in westelike voorstede hervestig. Sanitasie en openbare gesondheid is as hoofredes aangevoer wanneer krotbuurte gesloop is. In die vroeë 20ste eeu het Johannesburg reeds uit funksionele sones bestaan waarby 'n hoofroete, wat in wes-oostelike rigting geloop het, die Engels- en Afrikaanssprekende laer middelklas van mekaar geskei het. Mynbousones het as ''cordon sanitaire'' tussen die digbevolkte suidelike voorstede en die uitgestrekte welvarende wit voorstede in die noorde gefungeer. Swart, bruin en Asiatiese bewoners is in etniese woonbuurte gehuisves.
=== Johannesburg in die nuwe Suid-Afrika: Verval en stedelike regenerasie ===
[[Lêer:Johannesburg Park Railway Station 01.jpg|thumb|250px|'n Straattoneel in die middestad]]
Ná die einde van die rasseskeiding in [[1990]] het die middestad ten opsigte van sy sosiale en ekonomiese samestelling asook sy voorkoms ingrypende veranderings ondergaan. Dit was nie langer 'n periferiese Europese besigheidsdistrik in Afrika nie nadat groot getalle swart Suid-Afrikaners hulle hier gevestig het. Hierdie proses het ongekontroleerd plaasgevind en gepaard gegaan met sosiale verval en armoede, omgewingsagteruitgang, toenemende misdaad en geweld. Die sakewêreld - naas winkels en kantore ook die Johannesburgse Effektebeurs - het homself in die noordelike voorstad Sandton hervestig. Die stadsregering en privaat ondernemings stel nogtans belang in die hernuwing van die middestad.
Newtown, 'n uitgestrekte stadsdeel in die middestad wat deur spoorweglyne in die noorde, die M2-snelweg in die suide en in die ooste en weste deur respektiewelik West- en Quinnstraat begrens word, staan sentraal in hierdie pogings. Die nuwe [[Nelson Mandelabrug]], wat Newtown met Braamfontein verbind en sowat 3 000 motors per uur kan dra, dien as 'n maklike toegangspoort na die herontwikkelde stadsdeel. Newtown is tans 'n gebied met gemengde gebruik wat danksy sy kulturele lewe 'n besondere karakter het. Hier is die befaamde [[Markteater]] (''Market Theatre'') geleë wat sedert 1974 as 'n skouburg vir nie-rassiese toneelkuns bekendheid verwerf het. Die teater, wat in 'n verlate Edwardiaanse markgebou ontstaan het, het tot 'n eersterangse instelling gegroei waar sommige van Suid-Afrika se voorste akteurs en toneelskrywers 'n platvorm gekry het.
Vandag huisves die kompleks drie teaters en twee kunsgalerye. Op Saterdae word 'n weeklikse vlooimark by die teater gehou. Vlakby die kompleks lok ''Oriental Plaza'' met talle winkels besoekers.
Johannesburg is steeds besig om uit te brei en nuwe aankomelinge lok, alhoewel ook hierdie proses met onsekerhede en konflikte gepaard gaan. Op [[11 Mei]] [[2008]] is buitelandse immigrante uit buurlande soos [[Zimbabwe]] en Mosambiek in die Swart woonbuurt Alexandra deur 'n woedende skare aangerand. Geweldpleging het in die volgende dae ook na die middestad en ander Swart woonbuurte versprei en altesaam meer as vyftig menselewens geëis. Buitelanders word daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaners van skaars werkgeleenthede, behuising en voordele ontneem en word daarnaas geblameer vir baie voorvalle van misdaad.<ref>''Der Fischer Weltalmanach 2009''. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 2008, bl. 19</ref>
'n Tweede kenmerk van Johannesburg se sosiale ontwikkeling sedert 1994 is die ontstaan van omheinde woonbuurte en kantoorkomplekse. So is 'n groot aantal werksgeleenthede in diensgebaseerde kantoorgeboue in die noordelike voorstede geskep. Opvallend is die toenemende polarisering van inwoners volgens inkomste en beroep, terwyl velkleur as derde faktor 'n steeds minder belangrike rol speel hoe meer 'n nuwe swart middelklas tot stand kom. Na hierdie ekonomiese en demografiese prosesse, wat aan die stad 'n sterk polisentriese karakter gee, het navorsers as ''sitadelisering'' (''citadelization'') verwys.<ref>Nuttall en Mbembe (2008), bl. 14</ref>
== Geografie en klimaat ==
[[Lêer:Johannesburg Sunrise, City of Gold.jpg|thumb|250px|Sonop in die Goudstad]]
[[Lêer:Joburg.iss.400pix.jpg|thumb|250px|Johannesburg soos gesien van die ''ISS'']]
Johannesburg lê in die oostelike deel van die Hoëveldplato, die sentrale plato van Suid-Afrika. Johannesburg strek van ''Orange Farm'' in die suide tot by [[Midrand]] in die noorde en grens aan twee ander metropolitaanse gebiede - Pretoria (Tshwane) in die noorde en Ekurhuleni in die ooste. Met 'n oppervlakte van 1 645 km² het Johannesburg se stadsgebied uitgebrei soos dié van ander groot westerse metropole soos [[Sydney]], [[Londen]], [[New York]] en [[Los Angeles]].
Johannesburg is op 'n gemiddelde hoogte van 1 753 meter bo [[seevlak]] geleë. Dit is naas [[Meksiko-Stad]] en [[Phoenix, Arizona|Phoenix]] in [[Arizona]] ([[Verenigde State]]) een van min metropole wat nóg aan die see nóg teen 'n rivier of ander water lê.
Johannesburg het 'n subtropiese hooglandklimaat met 'n gemiddelde maksimale temperatuur van 26 °C in Januarie en 16 °C in Junie. Wintertemperature kan tot vriespunt daal, alhoewel daar byna geen sneeuval is nie - die stad lê in 'n somerreënstreek. Sneeuvlokkies het wél in die winters van 1981 en 2006 geval. Die gemiddelde jaarlikse reënval is 713 millimeter.
{{Tabel weergemiddeldes
|locatie=Johannesburg
|bron = [[World Meteorological Organization]]<ref name="WMO-JHB">{{cite web
| url = http://worldweather.wmo.int/035/c00139.htm
| title = World Weather Information Service - Johannesburg
| publisher = World Meteorological Organization
| accessdate = 8 April 2014}}</ref> [[NOAA]]<ref name="NOAA-JHB">{{cite web
| url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/RA-I/UA/68368.TXT
| title = Johannesburg/Jan Smuts Climate Normals 1961–1990
| publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]]
| accessdate = 8 April 2014}}</ref>
| jan_gem=20.1 | jan_gem_ns=125
| feb_gem=19.6 | feb_gem_ns=90
| mrt_gem=18.5 | mrt_gem_ns=91
| apr_gem=15.7 | apr_gem_ns=54
| mei_gem=13.0 | mei_gem_ns=13
| jun_gem=10.0 | jun_gem_ns=9
| jul_gem=10.4 | jul_gem_ns=4
| aug_gem=12.8 | aug_gem_ns=6
| sep_gem=16.0 | sep_gem_ns=27
| okt_gem=17.5 | okt_gem_ns=72
| nov_gem=18.4 | nov_gem_ns=117
| dec_gem=19.5 | dec_gem_ns=105
| jaar_gem=16.0 | jaar_gem_ns=713
| jan_gem_min=14.7 | jan_gem_max=25.6
| feb_gem_min=14.1 | feb_gem_max=25.1
| mrt_gem_min=13.1 | mrt_gem_max=24.0
| apr_gem_min=10.3 | apr_gem_max=21.1
| mei_gem_min=7.2 | mei_gem_max=18.9
| jun_gem_min=4.1 | jun_gem_max=16.0
| jul_gem_min=4.1 | jul_gem_max=16.7
| aug_gem_min=6.2 | aug_gem_max=19.4
| sep_gem_min=9.3 | sep_gem_max=22.8
| okt_gem_min=11.2 | okt_gem_max=23.8
| nov_gem_min=12.7 | nov_gem_max=24.2
| dec_gem_min=13.9 | dec_gem_max=25.2
| jaar_gem_min=10.0 | jaar_gem_max=21.9
| jan_a_min=7.2 | jan_a_max=35.4
| feb_a_min=6.0 | feb_a_max=33.5
| mrt_a_min=2.1 | mrt_a_max=31.9
| apr_a_min=0.5 | apr_a_max=29.3
| mei_a_min=-2.5 | mei_a_max=26.4
| jun_a_min=-8.2 | jun_a_max=23.1
| jul_a_min=-5.1 | jul_a_max=24.4
| aug_a_min=-5.0 | aug_a_max=26.2
| sep_a_min=-3.3 | sep_a_max=30.0
| okt_a_min=0.2 | okt_a_max=32.2
| nov_a_min=1.5 | nov_a_max=32.9
| dec_a_min=3.5 | dec_a_max=32.4
| jaar_a_min=-8.2 | jaar_a_max=35.4
| zujan = 10.9
| zufeb = 10.5
| zumrt = 9.4
| zuapr = 7.8
| zumei = 6.6
| zujun = 5.8
| zujul = 6.2
| zuaug = 6.8
| zusep = 7.5
| zuokt = 9.0
| zunov = 10.3
| zudec = 10.8
| rdjan = 15.9
| rdfeb = 11.2
| rdmrt = 11.9
| rdapr = 8.6
| rdmei = 2.9
| rdjun = 2.0
| rdjul = 1.0
| rdaug = 2.1
| rdsep = 3.7
| rdokt = 9.8
| rdnov = 15.2
| rddec = 14.9
| lvjan = 69
| lvfeb = 70
| lvmrt = 68
| lvapr = 65
| lvmei = 56
| lvjun = 53
| lvjul = 49
| lvaug = 46
| lvsep = 47
| lvokt = 56
| lvnov = 65
| lvdec = 66
}}
== Demografie ==
[[Lêer:Johannesburg dominant language map.svg|thumb|250px|Meerderheidstale in Johannesburg
{{columns-list|2|
{{sleutel|#8dd3c7|[[Afrikaans]]}}
{{sleutel|#ffffb3|[[Engels]]}}
{{sleutel|#bebada|[[Suid-Ndebele]]}}
{{sleutel|#fb8072|[[Xhosa]]}}
{{sleutel|#80b1d3|[[Zoeloe]]}}
{{sleutel|#fdb462|[[Noord-Sotho]]}}
{{sleutel|#b3de69|[[Suid-Sotho|Sotho]]}}
{{sleutel|#fccde5|[[Tswana]]}}
{{sleutel|#ccebc5|[[Venda (taal)|Venda]]}}
{{sleutel|#ffed6f|[[Tsonga]]}}
}}
{{sleutel|#d0d0d0|Geen meerderheidstaal}}
]]
73% van die stad se bevolking is swartes, 16% is blankes, 6% Kleurlinge en 4% Asiërs. 42% van die inwoners is jonger as 24 jaar, en 6% is ouer as 60 jaar. 37% van die Johannesburgers is werkloos (97% van die werkloses is swart). Vroue maak 43% van die werkende bevolking uit.
34% van Johannesburg se inwoners praat Nguni-tale as hulle huistaal, 26% Sotho-tale, 19% Engels en 8% [[Afrikaans]]. 29% van die volwassenes het matriek, 14% 'n tersiêre opleiding (universiteit of technikon), 15% het 'n basiese skoolopleiding en 7% van die bevolking is ongeletterd.
{| class="wikitable"
|-
! Jaar !! Totaal !! Swartes !! Blankes !! Bruines !! Asiërs !! Nie gespesifiseer
|-
| '''1996''' || 2 756 000 || 1 932 000 || 528 000 || 172 000 || 98 000 || 26 000
|-
| '''2001''' || 3 225 000 || 2 370 000 || 515 000 || 206 000 || 134 000 || -
|-
| '''2011''' || 4 434 827 || 3 389 278 || 544 530 || 247 276 || 216 198 || 37 545
|-
| '''Verandering'''<br /><small>1996-2011</small> || +60,9% || +75,4% || +3,1% || +43,8% || +220,6% || +44,4%
|}
=== Voorstede ===
Sedert [[1994]], het munisipale Johannesburg uitgebrei om elf gebiede in te sluit wat voorheen onafhanklike plaaslike owerhede gehad het, naamlik:
[[Lêer:Johannesburg region map with names.jpg|250px|thumb|Voorstede van Johannesburg]]
[[Lêer:SandtonGP-MaudeStreet.jpg|thumb|regs|Maudestraat in die voorstad Sandton]]
* [[Diepsloot]], Kya Sands
* Ivory Park, [[Midrand]]
* Bryanston, [[Randburg]], [[Sandton]]
* Northcliff, Parktown, [[Rosebank]]
* Constantia Kloof, Northgate, [[Roodepoort]]
* Dobsonville, Doornkop, Protea Glen, [[Soweto]]
* Alexandra, Bruma, Wynberg
* Johannesburg (Sentralesakegebied)
* Aeroton, City Deep, Johannesburg South, Southgate
* Diepkloof, Meadowlands
* Ennerdale, Lenasia, Orange Farm
== Ekonomie ==
Johannesburg is die [[ekonomie]]se en finansiële sentrum van [[Suid-Afrika]] waar die hoofkwartiere van sowat driekwart van die land se groot maatskappye gesetel is. Die Goudstad genereer 16% van die bruto nasionale produk en dra sowat 40% van [[Gauteng]] se ekonomie by.
Die Johannesburgse Effektebeurs is met 'n kapitalisering van sowat 155 miljard Amerikaanse dollar ([[2005]]) die grootste in [[Afrika]]. Van die Johannesburgse beroepsbevolking is sowat 5 persent in die mynbou, 16 persent in die nywerheid, 33 persent in dienste en administrasie, 21 persent in die handel, 13 persent in die finansiële sektor en 6 persent in die vervoerbedryf werksaam.
=== Ekonomiese ontwikkeling ===
Ná die ontdekking van goud in die Witwatersrandgebied in 1886 het Johannesburg in 'n relatief kort tydperk tot die industriële finansiële en kommersiële sentrum van Suider-Afrika ontwikkel. Binne 'n dekade het die delwerskamp tot 'n moderne stad volgens westerse standaarde met kantoorgeboue langs die strate van sy middestad gegroei. In 1896 was daar spoorverbindings na Kaapstad, Durban en Lourenço Marques, en Johannesburg het gaandeweg tot die ekonomiese middelpunt van Suid-Afrika ontwikkel.
In die 1920's het dit by Kaapstad verbygesteek as die grootste stedelike nedersetting in Suid-Afrika. In 1936 is na Johannesburg ter geleentheid van die Britse Rykstentoonstelling as die grootste en mees digbevolkte Europese stad in Afrika verwys.<ref>Izak van der Merwe en Arlene Davids: ''Demographic Profiles of Cape Town and Johannesburg''. In: Simon Bekker en Anne Leildé (reds.): ''Reflections on Identity in Four African Cities''. African Minds 2006, bl. 29</ref>
Vanweë die destydse beleid van rasseskeiding en die stryd daarteen het die internasionale waarneming vanaf die 1970's steeds meer op die etniese en politieke verdeling gefokus. Terselfdertyd het meer swart bewoners begin om vanuit die voorstede na die middestad te migreer. Maar vanaf die laat 1980's het 'n veranderende wêreldekonomie net soos ekonomiese sanksies en groeiende politieke druk van opposisiegroepe, wat onder meer stakings georganiseer het, hul tol geëis. Die gepaardgaande agteruitgang het daartoe gelei dat Johannesburg se ekonomie nie meer in staat was om vir alle bewoners 'n heenkome te bied nie.
Die eerste dekades ná die vrye verkiesing van 1994 was deur ingrypende strukturele veranderings gekenmerk. Terwyl in 1951 nog 'n derde van alle plaaslike werknemers in diens van die mynboubedryf was, het hierdie sektor vanaf die 1990's 'n steeds kleiner rol in die plaaslike ekonomie begin speel. Alhoewel die bedryf in absolute terme nog belangrik genoeg is om sowat 18 persent tot die metropool se bruto geografiese produk (BGP) by te dra, word Johannesburg se ekonomiese lewe intussen deur ander sektore soos handel (20 persent) en finansiële en sakedienste (byna 30 persent) oorheers. Vervoer, kommunikasie en die openbare sektor lewer tien persent van die BGP op.
Die informele sektor het die mees dinamiese groei getoon nadat alle sakegebiede vir swartes toeganklik geword het. Die groot stroom nuwe bewoners uit swart woongebiede na die middestad het egter met fisiese verval, verskuiwing van sakebedrywighede na die noordelike voorstede en ras-gebaseerde stereotipering gepaard gegaan. Die stadsregering het dus stappe onderneem om die sakekern te herontwikkel en Johannesburg se posisie as 'n voortuitstrewende Afrika-metropool en deel van die globale hoofstroomekonomie te verseker.
== Omgewingsake ==
Vir die ontginning van goud en [[uraan]] is aan die Witwatersrand twyfelagtige metodes soos byvoorbeeld suur myndreinering gebruik - ondergrondse water, wat met sure en swaar metale besoedel en soms radioaktief is, is uit die myne gepomp en in groot bekkens gestoor. Daagliks word sowat 100 miljoen liter giftige onbehandelde en ongefiltreerde water vrygestel.
Groot hoeveelhede suur water was in Augustus 2010 nog sowat 600 meter benede die oppervlak, maar het op hierdie tydstip reeds met tussen 0,6 en 0,9 meter per dag na bowe gestyg. Dit hou 'n bedreiging vir die sentrale besigheidsdistrik van Johannesburg en die Witwatersrand se watervoorrade in.<ref>[http://www.eco-h2o.co.za/?p=1228 ''www.eco-h2o.co.za: Rising acid mine water could be 'catastrophic' for Johannesburg'']</ref>
== Vervoer ==
=== Lughawens ===
[[Lêer:OR Tambo International Airport 2007.jpg|thumb|250px|Die internasionale lughawe van Johannesburg is die besigste op die vasteland]]
Johannesburg se internasionale [[lughawe]] is die grootste op die vasteland van Afrika, en die jaarlikse aantal passasiers het in 2006 tot 16 miljoen gestyg.
Die [[lughawe]] is in [[1952]] as "Jan Smuts-lughawe" naby [[Kemptonpark]] aan die [[Oos-Rand]] gestig. Tussen 1994 en vroeg 2006 staan dit as die Internasionale Lughawe van Johannesburg bekend. Dit word in Julie 2006 herdoop as OR Tambo Internasionale Lughawe. Dit is die basis van die nasionale [[lugredery|lugvaartmaatskappy]] [[Suid-Afrikaanse Lugdiens]] (SAL) en 'n aantal kleiner nasionale maatskappye.
Jan Smuts was in die 1970's 'n toetslughawe vir die Frans-Britse supersoniese [[Concorde]]-vliegtuig. In 1996 het Johannesburg se [[lughawe]] dié van die Egiptiese hoofstad Kaïro as die besigste op die Afrika-vasteland verbygesteek. Dit is nou een van die eenhonderd besigste lughawens ter wêreld, en daar word verwag dat dit in die jaar 2010 meer as 21 miljoen passasiers sal hanteer. Nogtans word die lughawe deur slegs een Amerikaanse [[lugredery|lugvaartmaatskappy]], Delta Airlines, op die roete na [[Atlanta]] ([[Georgia]]) bedien.
Daar is egter 'n groter aantal verbindings met Europese lande, waaronder sewe daaglikse verbindings vanaf Londen in die Verenigde Koninkryk met Boeing 747-400-makrostralers. Johannesburg sal moontlik ook 'n bestemming vir Europa se nuwe Airbus A380-straler wees en is deur Airbus reeds as een van min lughawens wêreldwyd gelys wat hierdie groot passasiersvliegtuig kan hanteer.
=== Padnetwerk ===
Johannesburg is baie goed met die res van Suid-Afrika verbind. Die [[N1]], [[N3]], [[N12 (Suid-Afrika)|N12]], [[N14]] en [[N17]] nasionale paaie is verbind met die stad se paaie; die meeste met die Ringpad. Die ringpad is 'n snelweg reg rondom Johannesburg en bestaan uit die [[Westelike Verbypad]], die [[Oostelike Verbypad]] en die [[Suidelike Verbypad]].
== Toerisme ==
[[Lêer:Gold Reef City 005.jpg|thumb|250px|''Gold Reef City'' se mynskag.]]
Die stad het min besienswaardighede en staan nie as 'n gewilde reisbestemming bekend nie. Danksy die internasionale lughawe is dit egter die aankoms- en vertrekpunt vir 'n groot aantal toeriste uit die buiteland. Besoekers uit ander Afrika-lande bestee jaarliks sowat 1,5 miljard Amerikaanse dollar in Johannesburg se winkelsentrums. Die besienswaardighede wat wel die moeite werd is, sluit in:
* [[Apartheid Museum]]
* [[Gold Reef City]]
* [[Grondwetlike Hof]]
* [[Lesedi Cultural Village]]
* [[Leeupark]]
* [[Sterkfonteingrotte]]
== Universiteite ==
[[Lêer:AngloPlatinum1.jpg|thumb|regs|'n Wolkekrabber in die sakesentrum]]
[[Lêer:First game of the 2010 FIFA World Cup, South Africa vs Mexico.jpg|thumb|regs|Die ''Soccer City''-stadion]]
Johannesburg se moderne hoëronderwys-stelsel spog met vier instansies: die [[Universiteit van die Witwatersrand]], die [[Universiteit van Johannesburg]], [[Monash Universiteit]] ('n satellietkampus van die bekende tersiêre instelling in [[Melbourne]], [[Australië]]) en [[Midrand Universiteit]].
== Sport ==
Johannesburg is die tuiste van die krieketspan die [[Highveld Lions]], die rugbyspan die [[Goue Leeus]], en ten minste drie vooraanstaande sokkerspanne, naamlik [[Jomo Cosmos]], [[Kaizer Chiefs]] en [[Orlando Pirates]].
== Bekende bakens ==
Die [[Hillbrow-toring]] is een van die hoogste geboue in [[Afrika]]. Die ander hoë toring in die stad is die 240 meter hoë [[Sentech-toring]]. Die [[Nelson Mandelabrug]] wat Braamfontein en Newtown verbind, is in 2003 voltooi.
== Susterstede ==
<div style="-moz-column-count: 3">
* {{vlagikoon|Ethiopië}} [[Addis Abeba]], [[Ethiopië]]
* {{vlagikoon|Azerbeidjan}} [[Bakoe]], [[Azerbeidjan]]
* {{vlagikoon|Verenigde Koninkryk}} [[Birmingham]], [[Verenigde Koninkryk]]
* {{vlagikoon|Nepal}} [[Katmandoe]], [[Nepal]]
* {{vlagikoon|Japan}} [[Kobe]], [[Japan]]
* {{vlagikoon|Verenigde Koninkryk}} [[Londen]], [[Verenigde Koninkryk]]
* {{vlagikoon|Indië}} [[Moembaai]], [[Indië]]
* {{vlagikoon|Indië}} [[Nieu-Delhi]], [[Indië]]
* {{vlagikoon|Verenigde State van Amerika}} [[New York Stad]], [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]]
* {{vlagikoon|Suid-Afrika}} [[Pretoria]], [[Suid-Afrika]]
* {{vlagikoon|Brasilië}} [[São Paulo]], [[Brasilië]]
* {{vlagikoon|Namibië}} [[Windhoek]], [[Namibië]]
* {{vlagikoon|Viëtnam}} [[Ho Chi Minh-stad]], [[Viëtnam]]
</div>
== Bekende persone, wat hier gewerk het ==
* [[Mahatma Gandhi]], Menseregte en vryheidsvegter, het tussen 1893 en 1915 in Johannesburg gewoon.
* [[Nelson Mandela]], Suid-Afrika se eerste swart president en Nobelprys vir Vrede wenner, het gewoon en gewerk in Soweto, woon in Houghton, Johannesburg.
* [[Desmond Tutu]], Anglikaanse aartsbiskop en wenner van die Nobelprys vir Vrede, het in Soweto gewoon.
== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}
'''Ander bronliteratuur'''
* ''Early Johannesburg, Its Buildings and People''. Hannes Meiring, Human & Rousseau. 1986. 143 bladsye. ISBN 0-7981-1456-8
* ''Gold! Gold! Gold! The Johannesburg Gold Rush''. [[Eric Rosenthal]], AD. Donker, 1970, ISBN 0-949937-64-9
* ''Johannesburg: The Elusive Metropolis''. Sarah Nuttall. Duke University Press. 9 January 2005. 210 bladsye. ISBN 0-8223-6610-X.
* ''The Corner House: The Early History of Johannesburg''. Alan Patrick Cartwright. MacDonald. 1965. 293 bladsye.
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie}}
* [http://www.joburg.org.za/aug_2002/hillbrow.stm ''Johannesburg se Amptelike werf'']
* [http://www.joburgheritage.co.za/ ''Johannesburg Heritage Foundation: Parktown Heritage'' {{en}}]
* [http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0404/feature3/ ''National Geographic Magazine: Johannesburg - City of Hope, City of Fear'']
* [http://www.joburgtourism.com/ ''Amptelike webwerf van Toerismebestuur Johannesburg'']
[[Kategorie:Johannesburg| ]]
[[Kategorie:Provinsiehoofstede van Suid-Afrika]]
{{Link GA|de}}
| |||