Wysiging soos op 15:23, 8 Maart 2013 wysig Addbot (besprekings \| bydraes) 27 847 edits k Verplasing van 43 interwikiskakels wat op Wikidata beskikbaar is op d:q895901 ← Ouer wysiging		Wysiging soos op 13:52, 1 Januarie 2015 wysig maak ongedaan Naudefj (besprekings \| bydraes) Burokrate, Administrateurs 71 387 edits No edit summary Nuwer wysiging →
Lyn 1: [[Lêer:Insulincrystals.jpg\|~~thumb~~duimnael\|regs\|300px\|Insulienkristalle]] Baie [[Toestand van materie\|vaste stowwe]] het 'n [[kristal~~\|kristallyne~~]]lyne [[struktuur]]. Dit wil sê dat hulle bestaan uit 'n reëlmatige stapeling van 'n strukturele eenheid ([[molekules]], [[ione]], [[atome]]) wat as boustene daarvan beskou kan word. Die strukturele eenhede vorm 'n [[3D\|driedimensionele]] [[rooster]]. In [[kristallografie]] word die gestapelde strukturele eenhede ''eenheidselle'' genoem. Die reëlmatige stapeling word ''(~~Paralelle~~Parallelle) verskuiwingsimmetrie'' genoem. Naas die ''[[simmetrie\|verskuiwingsimmetrie]]'' bestaan daar ook die ''interne simmetrie'' binne dié eenhede. Die somtotaal van die soorte simmetrieë word die kristalstruktuursimmetrie genoem. 'n [[Tegniek]] wat gebruik kan word om die kristalstruktuur te bepaal is [[X-straaldiffraksie]]. Dit is tot op hede (2003) nog die noukeurigste metode om die struktuur van molekules te ondersoek. Die kristalstrukture van meer as 250 000 [[organiese chemie\|organiese]] [[chemiese verbinding\|verbindings]] is reeds bepaal en opgeteken in die [[Cambridge Structural Database]]. ~~Buiste~~Buiten kristallyne vaste stowwe bestaan daar ook [[glas]]strukture en [[amorf]]e strukture. == Kristalsimmetrie == Kristalstrukture word gekenmerk deur hul [[simmetrie]]. Daar kan tussen twee vorme van simmetrie onderskei word: # verskuiwingsimmetrie tussen die eenheidselle # interne simmetrie tussen verskillende dele van die eenheidsel === Verskuiwingsimmetrie === Verskuiwingsimmetrie beteken dat 'n mens die struktuureenheid telkens weer opnuut teëkom wanneer 'n mens 'n bietjie verder af (blik verskuif) in die kristal kyk. Hierdie verskuiwingsimmetrie kan op sy beste beskryf word deur 'n [[eenheidsvektor]]. Omdat 'n kristal driedimensioneel is word daar vir 'n volledige beskrywing, drie sulke vektore of selasse benodig wat nie in één vlak lê nie. Gesamentlik vorm hierdie vektore 'n [[parallellopipedum]] of blok wat die [[eenheidsel]] genoem word. Die drie eenheidsvektore (a,b,c) word die selasse of selkonstante genoem. Afhangende van die aan- of afwesigheid van [[rotasiesimmetrie]] kan die asse willekeurige hoeke (α,β,γ) met mekaar vorm of moet hulle haaks ten opsigte van mekaar staan. Daar word ook aan die relatiewe lengtes van hierdie asse, afhangende van die oorhoofse simmetrie, beperkinge opgelê. Die volgende is moontlike rooster: * '''[[triklinies]]''' (a, b, c, α, β, γ almal willekeurig) * '''[[monoklinies]]''' (a, b, c, β almal willekeurig, α = γ = 90°) * '''[[ortorombies]]''' (a, b, c willekeurig, α = β = γ = 90°) * '''[[tetragonaal]]''' (a = b, c willekeurig, α = β = γ = 90°) * '''[[romboëdries]]''' (a = b = c, α = β = γ) * '''[[heksagonaal]]''' (a = b, c willekeurig, α = β = 90° γ = 120°) * '''[[kubies]]''' (a = b = c, α = β = γ = 90°) 'n Konvensie wat in kristallografie gevolg word is dat daar sover moontlike gepoog word om die hoogste moontlike simmetrie gebruik word om 'n kristalrooster te beskryf. Verder word daar ook waar moontlik die kortste asse a, b en c gebruik wat die rooster korrek kan beskryf. Lyn 32: In sommige gevalle is dit moontlik om 'n rooster te beskryf met 'n hoër simmetrie deur die volume van die eenheidsel met 2, 3 of 4 te [[vermenigvuldig]] (sentrering). Dit lei dan tot 'n sogenaamde nie-primitiewe rooster. Daar is 14 kombinasies van roosters met sentrering, die sogenaamde [[Bravais-tralie]]. === Interne simmetrie === Die interne simmetrie tussen verskillende dele van die eenheidsel kan die vorm aanneem van 'n ''[[inversie]]'' (die omkeer van al drie die ruimtekoördinate), 'n ''spieëling'' (die loodregte omkeer van 'n [[ruimtekoördinaat]] ten opsigte van 'n denkbeeldige vlak) en 'n ''[[rotasie]]'' (die draai van die ruimte om 'n denkbeeldige lyn). Omdat 'n kristalstruktuur altyd ook 'n verskuiwingsimmetrie het, kom slegs 2-, 3-, 4- en 6-voudige rotasiesimmetrie voor. Naas suiwer spieëling en rotasie is daar ook kombinasies van spieëling en rotasie moontlik met klein verskuiwings (kleiner as die verskuiwing tussen eenheidselle). Kristalstrukture in die verskillende roostersoorte kan verskillende simmetrie-elemente bevat: * 'n ''Trikliniese'' kristalstruktuur kan slegs inversiesimmetrie bevat * 'n ''Monokliniese'' kristalstruktuur het 'n dubbele rotasie of 'n dubbele rotasie en 'n spieëling of 'n kombinasie van die twee. * 'n ''Ortorombiese'' struktuur het drie dubbele ~~rotosies~~rotasies of twee dubbele rotasies en 'n spieëling of drie spieëlings. * 'n ''Tetragonale'' struktuur het ten minste een viervoudige rotasie * 'n ''Romboëdriese'' of 'n ''heksagonale'' struktuur het ten minste een drievoudige rotasie. * 'n ''Kubiese'' struktuur het ten minste een drievoudige rotasie (langs die [[liggaamsdiagonaal]] van die [[Kubus (wiskunde)\|kubus]]) en drie twee- of viervoudige rotasies langs die drie asse en/of drie spieëlvlakke loodreg ten opsigte van die asse. Alle moontlike kombinasies van roostersoorte met alle kombinasies van interne simmetrie wat daarin voor kan kom gee presies 230 [[ruimtegroep]]e. == Klassifikasie van roosters == Die roosters kas op verskeie maniere ingedeel word. Daar is in totaal sewe kristallografiese stelsels, wat in 14 sogenaamde [[Bravaistralie]]s verdeel kan word. Hierdie tralies en stelsels word in onderstaande tabel weergegee. Lyn 63: \|align=center rowspan=2\| [[monoklinies]] \|align=center\| primitief \|align=center\| grondvlak-<br />gesentreerd \| \| \|- \| [[beeld:Monoclinic.png\|80px\|Monoklinies, primitief]] \| [[~~image~~Lêer:Monoclinic-base-centered.png\|80px\|Monoklinies, gesentreerd]] \| \|- \|align=center rowspan=2\| [[ortorombies]] \|align=center\| primitief \|align=center\| grondvlak-<br />gesentreerd \|align=center\| ruimtelik-<br />gesentreerd \|align=center\| vlak-<br />gesentreerd \|- \| [[beeld:Orthorhombic.png\|80px\|Ortorombies, primitief]] Lyn 87: \| [[beeld:Hexagonal.png\|80px\|Heksagonaal]] \|- \|align=center rowspan=2\| [[rombohedries]]<br />(trigonaal) \|align=center\| primitief \|- Lyn 95: \|align=center\| primitief \| \|align=center\| ruimtelik-<br />gesentreerd \| \|- Lyn 103: \| \|- \|rowspan=2 align=center\| [[kubies]]<br />(isometries) \|align=center\| primitief \| \|align=center\| ruimtelik-<br />gesentreerd \|align=center\| vlak-<br />gesentreerd \|- \| [[beeld:Cubic crystal shape.png\|80px\|Kubies, primitief]]

Kristalstruktuur: Verskil tussen weergawes