Goue Horde: Verskil tussen weergawes

|native_name = ''Altan Ord'' / ''Алтан Орд''<br />''Zolotaja Orda'' /, ''Золотая Орда'',

|conventional_long_name = ''OeloesGoue van Jotsji''Horde

|status=State -unie

|capital = [[Sarai BatuBatoe]]

|common_languages = [[MongoliesMongools]]<br />[[Turkiese tale]]

Die '''OeloesGoue van JotsjiHorde''' of '''GoueOeloes Hordevan Jotsji''' ([[Mongools]]: ''AltanАлтан Ord''Орд, ''АлтанAltan ОрдOrd''; [[Russies]]: ''Золотая Орда'', ''Zolotaja Orda'') iswas die Oos-Slawiese naam vir die’n [[MongoliëMongoolse Ryk|Mongoolse khanaat]]<ref>G. Vernadsky, M. Karpovich: ''The Mongols and Russia'', Yale University Press, 1953</ref><ref name="Columbia">"[http://www.bartleby.com/65/go/GoldenHE.html Empire of the Golden Horde]", ''The Columbia Encyclopedia'', sesde uitgawe, 2001-05.</ref><ref name="May">T. May, ''[http://www.accd.edu/sac/history/keller/Mongols/states3.html Khanate of the Golden Horde]'', North Georgia College and State University.</ref> – en later geturkifiseerde – [[khanaat]] wat in die westelike deel van die [[Mongoolse Ryk]] gestig is ná die MongoolseMongole se inval in [[Kiëf-Roes]] in die 1240's: die huidige [[Rusland]], [[Oekraïne]], [[Moldowa]], [[Kazachstan]] en die [[Kaukasus]]. Toe die Goue Horde op sy grootste was, het dit die grootsegrootste deel van [[Oos-Europa]] van die [[Oeralgebergte]] tot aan die regteroewer van die [[Dnieper|Dnieper-rivier]] ingesluit en oos gestrek tot diep in [[Siberië]]. In die suide het die Goue Horde se gebied gestrek tot aan die [[Swartsee]], die [[Kaukasus]]-gebergte en die gebied van die Mongoolse dinastieRyk bekend as die [[IlkhanaatIl-khanaat]].<ref name="Britannica1">"[http://www.britannica.com/eb/article-9037242/Golden-Horde Golden Horde]", in [[Encyclopaedia Britannica]], 2007.</ref>

Die oorsprong van die naam is onbekend. Sommige historici meen dit verwys na die kamp van [[Batoe Khan]] en die latere leiers van die Horde. In Mongools beteken ''Altanaltan Ordaorda'' goue kamp of paleis (''Altan Ordon'' = "Goue Paleis"). ''Altan'' ("goud") was ook die kleur wat keiserlike status aangedui het. Ander bronne noem dat Batoe ’n goue tent gehad het en dat dit die oorsprong van die naam was.

Op sy sterfbed het [[Djengis Khan]] die [[Mongoolse Ryk]] tussen sy vier seuns verdeel. [[Jotsji]] was die oudste, maar hy is ses maande voor Djengis dood (daar is ook twyfel of Djengis wel sy pa was). Die mees westelike deel van die streek wat deur die Mongole beset is – wat Suid-[[Rusland]] en [[Kazachstan]] ingesluit het – is aan Jotsji se oudste seuns gegee: [[Batoe Khan|Batoe]], wat uiteindelik leier van die [[Blou Horde]] geword het, en [[Orda Khan|Orda]], wat leier van die [[Wit Horde]] geword het.<ref>Edward L. Keenan, ''Encyclopedia Americana''-artikel</ref><ref>B.D. Grekov en A.Y. Yakubovski, ''The Golden Horde and its Downfall''</ref> In 1235 het Batoe saam met die groot generaal [[Soebedei]] begin om gebiede in die weste binne te val. Hulle het eers die [[Basjkirië|Basjkirs]] verower en daarna, in 1236, [[Wolga-Bulgarye]]. Van daar, in 1237, het hy ’n deel van die suidelike [[steppe]] van die Oekraïne binnegeval. In 1239 het hulle die [[Krim]] verower.<ref>[http://www.hansaray.org.ua/e_ist_orda.html Geskiedenis van die Krim-khanaat]</ref> Van daar het Batoe noord opgeruk en [[Kiëf-Roes]] binnegeval, terwyl sy neefs [[Möngke Khan|Möngke]], [[Kadan]] en [[Goejoek]] suidwaarts is na [[Alanië]].

Die [[Swart Dood]] van die 1340's was die grootste faktor wat bygedra het tot die val van die Goue Horde. Ná die rampspoedige bewind van [[JaniDjani Beg]] en die daaropvolgende sluipmoord op hom, het ’n lang burgeroorlog uitgebreek wat tot gevolg gehad het dat daar vir die volgende paar dekades omtrent elke jaar ’n nuwe khan was. Teen die 1380's het Rusland probeer wegbreek uit die Goue Horde se mag. [[Mamai]], ’n TartaarseTataarse generaal en aanspraakmaker op die troon, het probeer om Rusland weer in sy mag te kry. Sy leër is deur [[Dmitri Donskoi]] verslaan by die [[Slag van Koelikowo]] en Mamai het kort daarna sy mag verloor.

Die [[Krim|Krim-khanaat]] het in 1475 ’n afhanklike staat van die [[Ottomaanse Ryk]] geword. Die Krim-TartareTatare het in die [[16de eeu|16de]] en [[17de eeu]] verwoesting gesaai in Suid-Rusland, die Oekraïne en selfs Pole, maar hulle kon Rusland nooit verslaan nie. In 1783 het [[Katharina II van Rusland|Katharina die Grote]] die Krim-khanaat geannekseer. Dit was verreweg die langs oorlewendeoorblywende opvolgstaatopvolgerstaat van die Goue Horde.