Drama: Verskil tussen weergawes

[[Lêer:Drama-icon.svg|200px|leftlinks|thumbduimnael|Talia en Malpomeme]]

Die gebruik van "drama" in die beperkte sin om ʼn spesifieke ''soort'' [[toneelstuk]] aan te dui, dateer uit die 19de eeu. Drama in hierdie sin verwys na ʼn toneelstuk wat nie ʼn komedie of tragedie is nie — byvoorbeeld, [[Émile Zola|Zola]] se ''Thérèse Raquin'' ([[1873]]) of [[Anton Tsjechof|Tsjechof]] se ''Ivanov'' ([[1887]]). Dit is hierdie beperkte sin wat die [[rolprent]]- en [[televisie]]bedryf asook rolprentstudies aangeneem het om "[[Dramafilm|drama]]" te beskryf as ʼn [[Rolprentgenres|genre]] binne hulle onderskeie rigtings.<ref>Sien ook Wikipedia se [https[://en.wikipedia.org/wiki/List_of_drama_films:List of drama films|Lys van drama-films]].</ref> "[[Radiodrama]]" is in beide sinne gebruik — oorspronklik uitgesaai as lewendige optrede, en ook al gebruik om die ernstiger kant van dramatiese uitsette van [[radio]] te beskryf.{{sfn|Banham |1998|p=894–900}}

Drama word dikwels met [[musiek]] en [[dans]] gekombineer: die drama in [[opera]] word algemeen enduit gesing; [[Musiekteater|musiekspele]] sluit gewoonlik beide gesproke [[dialoog]] en [[lied]]ere in; en sekere vorme van drama het bykomende musiek of musikale begeleiding wat die dialoog ondersteun (byvoorbeeld [[melodrama]] en Japannese [[No-spel]]).<ref name="cgt">Sien inskrywings vir "opera", "musical theatre, American", "melodrama" en "Nō" in {{Harv|Banham|1998}}.</ref> Gedurende sekere periodes in die geskiedenis ([[Antieke Rome|Ou Roomse]] en moderne [[romantiek]]) is sekere dramas geskryf om gelees eerder as om opgevoer te word.<ref>''Manfred'' deur [[George Gordon Byron|Byron]] is ʼn goeie voorbeeld van ʼn "dramagedig." Sien die inskrywings oor "Seneca" en "Byron (George)" in {{Harv|Banham|1998}}.</ref> Met improvisasie bestaan die drama nie vooraf nie en kunstenaars maak spontaan ʼn dramateks op tydens uitvoering voor die gehoor. <ref name="impro"> Sekere vorme van improvisasie, vernaam die [[Commedia dell'arte]], improviseer volgens die basis van 'lazzi' of vae algemene trekke van dramatiese aksie {{Harv|Gordon|1983}} en {{Harv|Duchartre|1929}}. Alle improvisasievorme volg uit voorbeelde van oombliklike reaksie op mekaar, hul karakters se situasie (wat soms vooraf vasgestel word), en dikwels die interaksie met die gehoor. Die klassieke formulerings van improvisasie in teater het ontstaan met Joan Littlewood en Keith Johnstone in die VK en Viola Spolin in die VSA; sien {{harv|Johnstone|1981}} en {{Harv|Spolin|1967}}.</ref>

Westerse drama se oorsprong lê in [[Klassieke Griekeland]].<ref>{{Harv|Brown|1998|p=441}}, {{Harv|Cartledge|1997|p=3–5}}, {{Harv|Goldhill |1997|p=54}}, en {{Harv|Ley|2007|p=206}}. Taxidou, [http://books.google.com/books?id=9SNShKme-vsC&pg=PA104 p. 104] noem dat "most scholars now call 'Greek' tragedy 'Athenian' tragedy, which is historically correct" {{Harv|Taxidou|2004|p= [http://books.google.com/books?id=9SNShKme-vsC&pg=PA104 p. 104]}}. Brown skryf dat [[teater in Ou Griekeland|Ou Griekse drama]] "was essentially the creation of [[Klassieke Athene|classical Athens]]: all the dramatists who were later regarded as classics were active at Athens in the 5th and 4th centuries BCE (the time of the [[Atheense demokrasie|Athenian democracy]]), and all the surviving plays date from this period" {{Harv|Brown|1998|p=441}}. "The dominant culture of [[Klassieke Athene|Athens in the fifth century]]", Goldhill skryf, "can be said to have invented [[Teater|theatre]]" {{Harv|Goldhill |1997|p=54}}.</ref> Die [[Teater in Ou Griekeland|teaterkultuur]] van die [[Klassieke Athene|Atheense]] [[Polis (stad)|stad-staat]] het drie genres in drama opgelewer: [[tragedie]], [[komedie]] en die [[saterspel]]. Hul oorsprong is duister, hoewel dit teen die vyfde eeu v.Ch [[Sosiale instelling|geïnstitusionaliseer]] is in wedstryde wat gehou is as deel van feesvieringe vir die god [[Dionysos]].{{sfn|Brockett|Hildy|2003|p=13–15}} {{sfn |Banham|1998|p=441–447}} Historici is bekend met die name van heelwat Ou Griekse dramaturge, onder andere Thespis, wat die krediet kry vir die skep van akteurs ("''hipokriete''") wat praat (eerder as sing) en ʼn [[Karakter (kunste)|karakter]] (eerder as homself) vertolk, in wisselwerking met die koor en die se leier ("''coryphaeus''"), tradisioneel deel van die opvoering van nie-dramatiese poësie ([[ditirambe|ditirambes]]s, [[liriek]] en [[epiek]]).<ref>{{Harv|Banham |1998|p=441–444}}.</ref>

Slegs ʼn klein gedeelte van die werke van vyf dramatici het egter tot vandag oorleef: ons het ʼn klein aantal volledige tekste deur die tragici [[Aeschylus]], [[Sophokles]] en [[Euripides]], en die komedieskrywers [[Aristofanes]] en, vanaf die laat 4de eeu, [[Menander]].<ref>Die teorie dat ''[[Prometheus geboei]]'' nie deur [[Aeschylus]] geskryf is nie sal die getal neem na ses dramatici wie se werke oorleef het.</ref> Aeschylus se geskiedkundige tragedie '' [[Die Perse]] '' is die oudste oorlewende drama, alhoewel toe dit eerste prys gewen het by die [[Dionysia|Stads-Dionysia]] in 472 v.Ch, was hy alreeds 25 jaar lank aan die skryf.{{sfn|Banham |1998|p=8}} {{sfn|Brockett|Hildy|2003|p=15–16}} Die kompetisie ("''agon''") vir tragedies kon so ver terug as vroeg 534 v.Ch begin het; amptelike dokumente ("''didaskaliai''") kom vanaf 501 v.Ch te voorskyn, met die saterspel se bekendstelling.{{sfn|Brockett|Hildy|2003|p=13, 15}} {{sfn|Banham |1998|p=442}} Daar is van tragedieskrywers vereis om ʼn tetralogie van toneelstukke te lewer (hoewel die individuele werke nie noodwendig aan mekaar gekoppel is deur storie of tema nie), wat gewoonlik uit drie tragedies bestaan het en een saterspel (hoewel uitsonderings gemaak is, soos Euripides se ''Alkestis'' in 438 v.Ch). Komedie is amptelik met ʼn prys erken in die kompetisie vanaf 487 tot 486 v.Ch.

[[Lêer:Tragic comic masks - roman mosaic.jpg|thumbduimnael|links|[[Tragedie]] en [[komedie]], Romeinse [[mosaïek]]]]

Plautus, die gewilder een onder die twee, skryf tussen 205 en 184 v.Ch, en twintig van sy komedies bly behoue, waarvan sy [[klug]]te die bekendste is; hy is bewonder vir die vernuf van sy dialoog en sy gebruik van ʼn verskeidenheid [[Metrum|poëtiese metrums]].{{sfn|Brockett|Hildy|2003|p=48}} Al ses van Terentius se komedies, tussen 166 en 160 v.Ch geskryf, het behoue gebly; die kompleksiteit van sy plotte, waarin hy dikwels verskeie oorspronklik Griekse temas verweef het, is soms afgeskiet, maar sy dubbele plotte het ʼn ingewikkelde vertoning van kontrasterende menslike optrede aangehelp.{{sfn|Brockett|Hildy|2003|p=48}} Geen vroeë Romeinse tragedies het behoue gebly nie, hoewel dit hoogs aangeskrewe was in hulle dag; historici is bewus van drie vroeë tragedieskrywers — [[Quintus Ennius]], Marcus Pacuvius en Lucius Accius.{{sfn|Brockett|Hildy|2003|p=49}}

Tydens die Middeleeue het drama binne die Europese omgangstale moontlik ontwikkel vanuit godsdienstige uitbeeldings van die [[liturgie]]. Misteriespele is opgevoer in die buiteportale van katedrale of deur rondlopende spelers tydens feesdae. Mirakel- en misteriespele, saam met moraliteitspele en tussenspele ontwikkel later tot meer breedvoerige vorme van drama, soos wat op die Elizabethaanse verhoë gesien kon word.

== Asiatiese drama ==

=== Indië ===

[[Lêer:കൂടിയാട്ടത്തിലെസുഗ്രീവൻ.jpg|thumbduimnael|rightregs|305px|Akteur as Sugriva in die Koodiyattam vorm van Sanskrit-teater.]]

==== Sanskrit teater ====

Sy drama word beskou as die grootste prestasie van Sanskrit-literatuur.{{sfn|Brandon|(1981|p=xvii}} Dit maak gebruik van stereotipe karakters, soos die held (''nayaka''), heldin (''nayika''), of nar (''vidusaka''). Akteurs het moontlik in een spesifieke karakter gespesialiseer. Dit is deur konings sowel as dorpsvergaderings bevorder. Bekende vroeë dramatici sluit in Bhasa, [[Kalidasa]] (befaam vir ''Vikrama en Urvashi'', ''Malavika en Agnimitra'', en ''Die erkenning van Shakuntala''), Śudraka (bekend vir ''Die klein kleiwa''), [[Asvaghosa]], Daṇḍin, en [[Harsha|Keiser Harsha]] (beroemd vir ''Nagananda'', ''Ratnavali'' en ''Priyadarsika''). ''Śakuntalā'' (Engelse vertaling) beïnvloed [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]] se ''[[Goethe se Faust|Faust]]'' (1808-18321808–1832).{{sfn|Brandon|(1981|p=xvii}}

[[Lêer:1958 CPA 2262.jpg|thumbduimnael|’n 1958 [[U.S.S.R.]] [[posseël]] wat Guan Hanqing herdenk, een van die groot Sjinese dramatici, bekend vir sy "zaju"-toneelstukke.]]

=== Japan ===

[[Opera|Westerse opera]] is ʼn dramakunsvorm wat tydens die [[Renaissance]] ontstaan in ʼn poging om die klassieke Griekse dramatradisie te laat herleef waarin musiek en teater gekombineer is. Deur die noue verweefdheid met [[Klassieke musiek|Westerse klassieke musiek]] het die opera groot veranderinge ondergaan in die afgelope vier eeue en bly dit ʼn belangrike teatervorm tot vandag. Van belang is die groot invloed op die operatradisie deur die Duitse 19de-eeuse komponis [[Richard Wagner]]. Volgens hom was daar geen balans tussen musiek en teater in die operas uit sy tyd nie, aangesien die musiek as belangriker geag is as die drama-aspekte in die werke. Om die skakel met die tradisionele Griekse drama te herstel het hy die hele operaformaat in sy geheel vernuwe, en om die gelyke belangrikheid van musiek en drama in hierdie nuwe werke uit te lig het hy dit "[[Gesamtkunswerk|musikale dramadramas]]s" gedoop.

== Sien ook ==

== Notas ==

== Bronne ==

* {{citation |last=O'Brien |first=Nick |year=2010 |title=Stanislavski In Practise |location=London |publisher=Routledge |ISBN=978-04155684320-415-56843-2}}

== Eksterne skakels ==

[[Kategorie:Vermaak|{{PAGENAME}}Uitvoerende kuns]]